آیه: تفاوت میان نسخه‌ها

به عبارت دیگر معنای «‌آیه‌» در اصطلاح (که آن هم نشأت گرفته از معنای «نشان» و «علامت» است) عبارت است از کلمات، عبارات و یا جملاتی از قرآن  که سوره از آن ها تشکیل می‌یابد  و هر کدام از این بخش‌ها یک علامت است که همانند علائم طبیعی به خدای سبحان و یا بخشی از معارف اعتقادی، احکام عملی، و یا اصول اخلاقی که منظور خداوند است دلالت می‌کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ج ۱۸، ص ۱۵۹</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|محمد حسین طباطبایی]] مفسر بزرگ شیعی بر این باور است که چون تعداد آیات [[قرآن]] مستند به  روایت(نص) [[تواتر|متواتر]] و یا [[خبر واحد]] قابل اعتمادی نیست که بتواند معیار تشخیص دقیق تعداد آیات قرآن باشد؛ بر همین اساس الزامی برای عمل به هیچ یک از این اخبار نیست، در نتیجه اگر دلالت برخی از آنها روشن بود قابل اعتماد است در غیر این صورت محقق اندیشمند می تواند نظرش به هر چه رسید بدان عمل کند.<ref>طباطبایی، المیزان، ج۱۳، ص۲۳۲.</ref>  {{یادداشت|وبالجملة لما كانت الأعداد لا تنتهي إلى نص متواتر أو واحد يعبأ به ويجوز الركون إليه ويتميز به كل آية عن أختها لا ملزم للأخذ بشيء منها فما كان منها بينا ظاهر الأمر فهو وإلّا فللباحث المُتدبر أن يختار ما أدّى إليه نظرُه.}}

در قرآن، آیات به دو دسته [[محکمات]] و [[متشابهات]] تقسیم شده‌اند.<ref>آل عمران/۳، ۷</ref>[[علامه طباطبایی]] می‌گوید:<ref>طباطبائی، المیزان، ج۳، ص۳۲ ـ ۴۳</ref>

در مقابل عدّه‌ای دیگر معتقدند که ممکن است آیات قرآن در زمان پیامبر مرتّب شده باشد؛ امّا پس از وی، ذوق، سلیقه و اجتهاد اصحاب در نظم و ترتیب موجود نقش داشته است. به نظر [[علامه طباطبایی|علاّمه طباطبایی]]، روایات جمع اوّل قرآن (زمان [[ابوبکر]]) مؤید این است که اجتهاد اصحاب در ترتیب آیات دخالت داشته است؛ و اگر بپذیریم که همه آیات به دستور حضرت مرتب شده، بدان معنا نیست که آن چه را اصحاب منظّم و مرتّب کرده‌اند، همان ترتیب زمان رسول خدا(ص) است... و اجماعی که بر وحدت ترتیب فعلی با ترتیب زمان پیامبر ادّعا شده، [[اجماع]] منقول است و نمی‌توان بر آن تکیه کرد.<ref>طباطبائی، المیزان، ج ۱۲، ص ۱۲۷ـ۱۲۹</ref>

به نظر [[علامه طباطبایی]]، عددهایی که گفته‌اند، نصّ [[متواتر]] یا [[خبر واحد]] معتبری که بتوان بر آن تکیه کرد، ندارد؛ بنابراین، اعتقاد به هیچ کدام لازم نیست؛ بلکه می‌توان هر کدام را با تحقیق پذیرفت یا رد کرد.<ref>طباطبائی، المیزان، ج ۱۳، ص ۲۳۲</ref>

::قرآن کتابی فنّی و درسی نیست تا دارای فصول و نظام تألیفی خاصّی باشد؛ شناخت مناسبت آیات خوب است؛ امّا این مناسبت باید براساس ارتباط میان اجزایی باشد که اوّل و آخرش به هم ربط دارد؛ بنابراین نباید ربط‌های نادرستی را به کلام خدا نسبت داد.<ref>شیخ عز الدین به نقل از: الاتقان، ج۲، ص۲۳۴</ref> به گفته [[علامه طباطبایی]]، چه بسا ممکن است چند آیه به صورت جمله‌ای معترضه که بیان گر مطلب دیگری باشد، میان دو آیه هم سیاق فاصله شوند؛ بنابراین نیازی به تکلّف و زحمت برای یافتن ارتباط و تناسب آیات نیست و دلیلی بر لزوم این تناسب وجود ندارد، مگر در سوره هایی که یک جا نازل شده، یا آیاتی که ارتباطشان روشن است.<ref>المیزان، ج۴، ص۳۵۹</ref>

آیه بودن چیزی به اعتبارها و جهات گوناگون فرق کرده و قابل شدت و ضعف است؛ مثلاً بخشی از قرآن به اعتبار عجز بشر از آوردن مثل آن، آیه خداست. احکام و تکالیف الهی به اعتبار حصول [[تقوا]] و [[تقرّب]] به سبب آنها، آیات خداوند هستند. موجودات عینی به اعتبار این که وجود و خصوصیات وجودی‌شان، به وجود و خصوصیات وجودی خداوند دلالت می‌کند، آیات خداوند می‌باشند. انبیا و اولیای الهی به جهت این که در قول و عمل، مردم را به خدا دعوت می‌کنند باز از آیات الهی هستند ; مثلا از [[امام صادق(ع)]] و [[امام رضا(ع)]] درباره آیه: (وَعلامات وبِالنَّجمِ هُمْ یهْتَدُون) سؤال شده که فرمود: مراد از «‌نجم‌» [[رسول خدا (ص)]] و مراد از «‌علامات‌» [[ائمه(ع)]] می‌باشند.<ref>اصول کافی، ج۱، ص۲۰۷؛ المیزان، ج۱، ص۲۵۰</ref>امور خارق العاده و معجزات انبیا نیز به خصوص «‌آیه» نامیده می‌شوند، زیرا هم دلالت روشن تری به قدرت و عظمت الهی دارند و هم نشانه صدق انبیا در دعوی [[نبوت]] هستند.<ref>قرآن شناسی، ج۱، ص۳۳</ref>

آیات الهی را ابتدا می‌توان به دو بخش «‌تشریعی‌» و «‌تکوینی‌» تقسیم کرد; [[آیات تشریعی]] عمدتاً، قرآن کریم و دیگر کتاب‌های آسمانی است.<ref>قرآن شناسی، ج۱، ص۳۳</ref>البته برخی از آیات قرآنی بیانگر آیات تکوینی نیز هستند. و برخی دربردارنده معارف اعتقادی، احکام عملی و یا اخلاقیات بوده که مایه تقرب به سوی خداست.<ref>المیزان، ج۱۸، ص۱۵۹</ref>

درباره موارد و مصادیق آیات آفاقی و انفسی، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است.<ref>برای نمونه نک: جامع البیان، ج۱۱، ص۴ ; مجمع البیان، ج۹، ص۲۹ ; المیزان، ج۱۷، ص۴۰۵</ref>؛

آیات انفسی نیز آیاتی است که در وجود خود انسان قرار دارد، اعم از پیچیدگی‌های اعضا و قوای انسان<ref>المیزان، ج۱۸، ص۴۰۵</ref> و یا سیر در تجرد نفس و شگفتی‌های آن.