Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۵٬۹۴۶
ویرایش
جز (←تاریخچه) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''آیَتُالله''' یا '''آیةالله''' (بهمعنای نشانه خدا)، عنوانی برای نشان دادن جایگاه علمی [[فقیه|فقیهان]] طراز اول و دوم [[شیعه]]. استفاده از آیتالله | '''آیَتُالله''' یا '''آیةالله''' (بهمعنای نشانه خدا)، عنوانی برای نشان دادن جایگاه علمی [[فقیه|فقیهان]] طراز اول و دوم [[شیعه]]. استفاده از آیتالله بهعنوان لقبی برای فقهای درجه اول، از اوایل [[قرن چهاردهم]] رواج یافت. پیش از آن لقب آیتالله برای [[علامه حلی]] بهکار رفته بود. پس از تشکیل [[حوزه علمیه قم]] بهدست [[عبدالکریم حائری|شیخ عبدالکریم حائری]] و مرکزیت یافتن آن، شماری از فقهای بزرگ که در آن گرد آمدند، آیتالله لقب یافتند. | ||
==آیتالله و آیتالله العظمی == | ==آیتالله و آیتالله العظمی == | ||
عنوان | عنوان آیتالله بهمعنای نشانه خدا و آیتالله العظمی بهمعنای نشانه بزرگ خدا، در فرهنگ امروز شیعیان بهویژه ایران برای فقیهان مشهور بهخصوص کسانی که به [[مرجع تقلید|مرجعیت]] رسیدهاند بهکار میرود.<ref>انوری، فرهنگ سخن، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۱۹۵؛ متینی، بحثی درباره سابقه تاریخی القاب، ص۵۶۱.</ref> [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر خدا(ص)]]، [[امام علی علیهالسلام|امام علی(ع)]] را با عبارت «أَنْتَ کَلِمَةُ اللهِ الْعُلْیا وَآیته الْکُبْری» مورد خطاب قرار داد ه است.<ref>حافظ رجب برسی، مشارق أنوار الیقین، ج۱، ص۸۱.</ref> | ||
[[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمّد]] بنده و رسول تو، [[پیامبران|پیامبر]] ماست و [[امام علی علیهالسلام|علی]]، [[امام علی علیهالسلام|امیرمؤمنان]] و بزرگترین دلیل و نشانه تو است».<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۱۴۶.</ref> {{یادداشت|أنا الحجة العظمی والآیة الکبری}} در فرازی از زیارت [[امام جواد علیهالسلام|امام جواد(ع)]] ایشان افزون بر الحجة الکبری به عنوان «آیة العظمی»{{یادداشت| السلام علیک أیها الآیة العظمی، السلام علیک أیها الحجة الکبری }} نیز مورد خطاب قرار گرفته است وهر چند کلمه الله در این تعبیر (الآیة العظمی) نیست ولی روشن است که منظور آیت عظمای خداوند است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۲۱.</ref>{{یادداشت| عُظمی صفت تفضیلی (افعل تفضیل) است پس آیت الله العظمی یعنی بزرگتر نشانه خدا.}} | |||
امیرالمؤمنین(ع) نیز خودش را به عنوان حجت عُظمی و آیت کُبری معرفی کرده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۳۳۵.</ref> در فرازی نیز از دعای [[امام صادق علیهالسلام|امام صادق(ع)]] پس از نماز در روز [[عید غدیر|عید غدیر]] «اللهم بلی شهدنا بمنک و لطفک بانک انت الله لا اله إلا أنت ربنا و محمد عبدک ورسولک نبینا وعلی امیر المؤمنین والحجة العظمی وآیتک الکبری»[[خدا|بار الها!]] به سبب نعمت و کَرَم و لطف تو گواهی میدهیم که تو همان خدایی هستی که غیر از تو نیست و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمّد]] بنده و رسول تو، [[پیامبران|پیامبر]] ماست و [[امام علی علیهالسلام|علی]]، [[امام علی علیهالسلام|امیرمؤمنان]] و بزرگترین دلیل و نشانه تو است».<ref>شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۳، ص۱۴۶.</ref> {{یادداشت|أنا الحجة العظمی والآیة الکبری}} در فرازی از زیارت [[امام جواد علیهالسلام|امام جواد(ع)]] ایشان افزون بر الحجة الکبری به عنوان «آیة العظمی»{{یادداشت| السلام علیک أیها الآیة العظمی، السلام علیک أیها الحجة الکبری }} نیز مورد خطاب قرار گرفته است وهر چند کلمه الله در این تعبیر (الآیة العظمی) نیست ولی روشن است که منظور آیت عظمای خداوند است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۲، ص۲۱.</ref>{{یادداشت| عُظمی صفت تفضیلی (افعل تفضیل) است پس آیت الله العظمی یعنی بزرگتر نشانه خدا.}} | |||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
لقب | لقب آیتالله را نخستین بار [[شهید ثانی]] در قرن دهم قمری و برای توصیف [[شهید اول]] (متوفای ۷۸۶ق) بهکار گرفته است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۵، ص۱۳۵.</ref> پس از او، این عنوان در [[اجازه روایت|اجازهنامههای روایی]] دوران صفویه بهکار رفته است. بر اساس اجازاتی که [[محمدباقر مجلسی|مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] جمعآوری کرده است، [[شرفالدین شولستانی]](قرن ۱۱ق)<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۳۶</ref>، [[شیخ بهائی |شیخ بهایی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۶، ص۱۴۶</ref> و [[محمدتقی مجلسی|مجلسی اول]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۷۹.</ref> در [[اجازه روایت|اجازه نامه]]هایی که برای شاگردان خود نوشتهاند، از [[علامه حلی]] به عنوان «''آیتالله فی العالَمین''» یاد کردهاند. در همین دوران، ابوالقاسم جُرفادقانی (قرن ۱۱ق) همین تعبیر را برای [[شیخ صدوق]] (متوفای ۳۸۱ق) بهکار برده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۱۰۰.</ref> | ||
پیش از دوران | پیش از دوران صفویه، القابی مانند [[ثقةالاسلام |ثِقَةُ الاسلام]]، [[حجتالاسلام|حُجَّةُ الاسلام]] و نیز آیتالله برای بزرگداشت چند فرد خاص بهکار میرفت و تا قرنها نیز مختص به همان افراد باقی ماند. در [[قرن چهارم]] قمری عنوان ثقةالاسلام برای [[محمد بن یعقوب کلینی|محمدبن یعقوب کلینی]] و در [[قرن هفتم]] عنوان محقق برای [[محقق حلی|جعفر بن حسن حلی]] بهکار رفت. | ||
تا قرن چهاردهم | تا قرن چهاردهم قمری، کاربرد عنوان آیتالله برای [[مجتهد|فقها]] مرسوم نبود. در اوایل این قرن، [[میرزا حسین نوری|حاج میرزا حسین نوری]] این عنوان را برای [[سید محمدمهدی بحرالعلوم]] بهکار برد<ref>نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۴.</ref> مورخان عصر [[مشروطه]] نیز این عنوان را برای [[محمدکاظم خراسانی |آخوند خراسانی]]، [[حسین خلیلی تهرانی]]، [[عبدالله مازندرانی|شیخ عبدالله مازندرانی]] و دیگران به کار بردهاند.<ref>نراقی، کاشان در جنبش مشروطه ایران، ۱۳۵۵ش، ص۴۶-۴۷؛ ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۶۲ش، ص۸۸؛ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۵۶ش، ج۲، ص۳۷۱.</ref> به گفته لغتنامه دهخدا، عنوان آیتالله در دوره مشروطه برای [[سید عبدالله بهبهانی]] و [[سید محمد طباطبایی سنگلجی|سید محمد طباطبائی سنگلجی]] که از رهبران مشروطه بودند به کار میرفت.<ref>دهخدا، لغتنامه، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۶۳ و ۲۶۵.</ref> به نوشته متینی، لقب آیتالله بعد از مشروطه برای عالمان بزرگ استفاده میشد ولی ضابطه مشخصی نداشت.<ref>متینی، بحثی درباره سابقه تاریخی القاب، ۱۳۶۲ش، ص۵۸۴.</ref> | ||
چند دهه | چند دهه بعد، [[شیخ عباس قمی]] (م ۱۳۵۹ق) از عبارت آیتالله برای [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ مرتضی انصاری]]، [[حسین نجف|شیخ حسین نجف]]،<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۹۷</ref> [[سید محمدحسن شیرازی]]<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۲۴.</ref> و [[سید محمدمهدی بحرالعلوم|بحر العلوم]]<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۵۸.</ref> نیز استفاده کرد. به جز این افراد او در موارد فراوانی در کتاب خود، [[الکنی و الالقاب (کتاب)|الکنی و الالقاب]] از تعبیر آیتالله برای علامه حلی استفاده کرده است.<ref>به عنوان نمونه رک: قمی، الکنی و الالقاب، ۱۴۰۹ق، ج۲، صص۹۰، ۲۹۱،و ج۳، ص۱۵۴.</ref> | ||
متینی در مقاله خود درباره تاریخچه القاب روحانیون با بررسی القاب | متینی در مقاله خود درباره تاریخچه القاب روحانیون با بررسی القاب بهکاررفته برای روحانیان معرفیشده در کتاب [[گنجینه دانشمندان (کتاب)|گنجینه دانشمندان]] چنین نتیجه میگیرد که سکونت [[عبدالکریم حائری یزدی |شیخ عبدالکریم حائری]] در قم و شکلگیری حوزه علمیه در این شهر، زمینهساز استفاده گسترده از لقب آیتالله برای مجتهدان شده است.<ref> متینی، بحثی درباره سابقه تاریخی القاب، ص۵۸۴-۵۸۷.</ref> و این عنوان تحولیافته اکنون برای مجتهدان بسیار مورد احترام که دارای پیروانی هستند به کار میرود.<ref>ربانی خوراسگانی، نهاد مرجعیت شیعه، ۱۳۸۴ش، ص۱۳۰.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== |