صاحب فخ: تفاوت میان نسخه‌ها
←معرفی و جایگاه: غنی سازی محتوا و منابع
جز (جایگزینی متن - '{{شعر جدید' به '{{شعر') |
(←معرفی و جایگاه: غنی سازی محتوا و منابع) |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
حسین بن علی، در محل فخ به خاک سپرده شد و امام کاظم بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] گزارد. منطقه فخ در چهارکیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] قرار دارد که اکنون با نام محله شهدا شناخته می‌شود. | حسین بن علی، در محل فخ به خاک سپرده شد و امام کاظم بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] گزارد. منطقه فخ در چهارکیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] قرار دارد که اکنون با نام محله شهدا شناخته می‌شود. | ||
== معرفی و جایگاه == | ==معرفی و جایگاه== | ||
حسین بن علی معروف به صاحب فَخ، از پدر و مادر، از نوادگان [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۴.</ref> با توجه به | حسین بن علی معروف به صاحب فَخ، از پدر و مادر، از نوادگان [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] بود.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۴.</ref> با توجه به شهادت او در [[سال ۱۶۹ هجری قمری|سال ۱۶۹ق]] در ۴۱سالگی،<ref>هارونی، الافادة فی تاریخ الأئمة السادة، ۱۳۸۷ش، ص۲۶-۲۸.</ref> پژوهشگران تولدش را [[سال ۱۲۸ هجری قمری|سال ۱۲۸ق]] تاریخ‌گذاری کرده‌اند.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۴۴؛ گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۰۹.</ref> با این حال در گزارش دیگری، ۵۷سالگی را سن شهادت او دانسته‌اند.<ref>بیهقی، لباب الانساب، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۴۱۲.</ref> پدرش، علی (معروف به علیِ نیکو و بزرگوار) و مادرش زینب دختر [[عبدالله بن حسن مثنی|عبدالله محض]] بود که به دلیل عبادت فراوانشان، به زوج صالح شهرت داشتند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۱۹ق، ص۳۶۴؛ المُحَلِّی، الحَدائِق الوَرْدیّة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۱۷</ref> پدر صاحب فخ، یعنی علی، در پی قیام [[محمد بن عبدالله بن حسن|نفس زکیه]]، همراه با جمع دیگری از علویان، به دستور [[منصور عباسی]]، دستگیر شد و اندکی بعد در زندان درگذشت.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۱۹ق، ص۱۷۶.</ref> | ||
{{تبارنامه حسن مثنی}} | {{تبارنامه حسن مثنی}} | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
}} | }} | ||
در زمان حکومت هادی عباسی (حکومت ۱۶۹-۱۷۰ق) فشارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بر مردم زیاد شد و مردم به حسین روی آوردند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۶۴-۳۸۵.</ref> با اقدامات امنیتی حکومت، قیام زودتر از موعد و در مدینه صورت گرفت که پشتیبانی مناسبی از آن صورت نگرفت.<ref>الکامل، ابن اثیر، ۱۳۸۵ق، ج۵، ص۷۵.</ref> حسین به اجبار مدینه را ترک و به سوی مکه رهسپار شد و در منطقه فخ با سپاهیان حکومت روبرو و سرانجام به شهادت رسید.<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۲-۱۹۸.</ref> | |||
== موضع‌گیری امامیه درباره حسین == | مطابق گزارش بیهقی در لباب‌الانساب، پس از شهادت صاحب فخ، [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم]] بر پیکرش [[نماز میت|نماز]] خواند.<ref>بیهقی، لباب الانساب، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۴۱۲.</ref> او با گریه بر شهدای فخ، از خداوند برای قاتلان آنها مرگ و عذاب شدید درخواست می‌کرد.<ref>امینی، بطل فخ، ۱۳۸۸ق، ص۱۳۹.</ref> مطابق نقل ابوالفرج اصفهانی، امام کاظم(ع) پس از کشته شدن حسین و با دیدن سر بریده‌اش، [[آیه استرجاع]] را خواند و با ذکر خوبی‌هایش، او را فردی درستکار معرفی کرد.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> همچنین امام کاظم(ع) [[کفالت]] ایتام و بیوگانِ علویانی را که در فخ به شهادت رسیدند، برعهده گرفت.<ref>امینی، بطل فخ، ۱۳۸۸ق، ص۱۳۹.</ref> واقعه فخ در اشعار شاعران متعددی انعکاس یافته است که از آن جمله، شعر [[تائیه دعبل|تائیه]]، سروده [[دعبل بن علی خزاعی|دعبل خزاعی]] است.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۳۲۲.</ref> | ||
==موضع‌گیری امامیه درباره حسین== | |||
[[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] مؤلف [[بحار الانوار (کتاب)|کتاب بحارالانوار]]، شخصیت حسین فخی را ستوده است؛ اما معتقد است نکوهش‌هایی هم درباره او وجود دارد.<ref>مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۶۴.</ref> برخی پژوهشگران بر این باورند که اگرچه روایت‌هایی در تأیید شخصیت صاحب فخ وجود دارد، دلیلی بر تأیید قیام او از سوی [[امامان شیعه]] نیست.<ref>شریفی، «ائمه و قیامهای شیعی»، ص۸۹-۹۰.</ref> [[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه نیز قیام فخ را در ردیف سالم‌ترین قیامهای [[علویان]] بر ضد [[بنی‌عباس|عباسیان]] دانسته؛ اما نوشته است چنین یقینی وجود ندارد که این قیام به دستور امام کاظم(ع) انجام گرفته باشد؛ بلکه می‌توان گفت [[امامیه|شیعیان امامی]] با این قیام‌ها موافقتی نداشتند؛ چرا که در این مسئله با [[علویان|علوی‌ها]] درگیر بودند و میان آنان اختلافاتی پدید آمده بود.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۹.</ref> | [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] مؤلف [[بحار الانوار (کتاب)|کتاب بحارالانوار]]، شخصیت حسین فخی را ستوده است؛ اما معتقد است نکوهش‌هایی هم درباره او وجود دارد.<ref>مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۶۴.</ref> برخی پژوهشگران بر این باورند که اگرچه روایت‌هایی در تأیید شخصیت صاحب فخ وجود دارد، دلیلی بر تأیید قیام او از سوی [[امامان شیعه]] نیست.<ref>شریفی، «ائمه و قیامهای شیعی»، ص۸۹-۹۰.</ref> [[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه نیز قیام فخ را در ردیف سالم‌ترین قیامهای [[علویان]] بر ضد [[بنی‌عباس|عباسیان]] دانسته؛ اما نوشته است چنین یقینی وجود ندارد که این قیام به دستور امام کاظم(ع) انجام گرفته باشد؛ بلکه می‌توان گفت [[امامیه|شیعیان امامی]] با این قیام‌ها موافقتی نداشتند؛ چرا که در این مسئله با [[علویان|علوی‌ها]] درگیر بودند و میان آنان اختلافاتی پدید آمده بود.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۹.</ref> | ||
== فعالیت‌های سیاسی == | ==فعالیت‌های سیاسی== | ||
به گفته برخی پژوهشگران، فعالیت سیاسی حسین تا پیش از سال ۱۶۹ق چندان روشن نیست.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۴۴؛ گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۰۹.</ref> با این حال برای تحرکات سیاسی او پیش از واقعه فخ، شواهد زیر را ذکر کرده‌اند: احضار حسین بن علی به [[بغداد]] در دوران حکومت [[مهدی عباسی]] به دلیل نگرانی دستگاه خلافت از فعالیت‌های او، شدت‌عمل [[هادی عباسی]] و کارگزار او در [[مدینه]] در مقابل [[علویان]] و متهم شدن حسین به در سر داشتن هوای حکومت.<ref>گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۰۹.</ref> | به گفته برخی پژوهشگران، فعالیت سیاسی حسین تا پیش از سال ۱۶۹ق چندان روشن نیست.<ref>رازی، اخبار فخ، تحقیق ماهر جرّار، ۱۹۹۵م، ص۴۴؛ گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۰۹.</ref> با این حال برای تحرکات سیاسی او پیش از واقعه فخ، شواهد زیر را ذکر کرده‌اند: احضار حسین بن علی به [[بغداد]] در دوران حکومت [[مهدی عباسی]] به دلیل نگرانی دستگاه خلافت از فعالیت‌های او، شدت‌عمل [[هادی عباسی]] و کارگزار او در [[مدینه]] در مقابل [[علویان]] و متهم شدن حسین به در سر داشتن هوای حکومت.<ref>گلستانی و میرابوالقاسمی، «صاحب فخ»، ص۱۰۹.</ref> | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۴: | ||
عباسیان با سپاهی چهار هزار نفری در [[۸ ذی‌الحجه]] ([[روز ترویه]]) در محلی به نام «فخ» با سپاه حسین رودررو شدند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۶.</ref> فرمانده عباسی به حسین امان داد؛ اما حسین نپذیرفت و در نبردی که درگرفت، حسین و عده زیادی از یارانش به [[شهادت]] رسیدند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> همچنین گروهی از یاران حسین [[اسیر]] شدند و برخی دیگر گریختند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> بنی‌عباس تعدادی از اسیرها را کشتند<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> و تعدادی دیگر را، همراه با سرهای شهدا، به [[بغداد]] نزد هادی عباسی فرستادند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> | عباسیان با سپاهی چهار هزار نفری در [[۸ ذی‌الحجه]] ([[روز ترویه]]) در محلی به نام «فخ» با سپاه حسین رودررو شدند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۶.</ref> فرمانده عباسی به حسین امان داد؛ اما حسین نپذیرفت و در نبردی که درگرفت، حسین و عده زیادی از یارانش به [[شهادت]] رسیدند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> همچنین گروهی از یاران حسین [[اسیر]] شدند و برخی دیگر گریختند.<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۱۹۵–۲۰۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷۷–۳۷۹.</ref> بنی‌عباس تعدادی از اسیرها را کشتند<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۷.</ref> و تعدادی دیگر را، همراه با سرهای شهدا، به [[بغداد]] نزد هادی عباسی فرستادند.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۰.</ref> | ||
=== منطقه فخ === | ===منطقه فخ=== | ||
[[پرونده:مقبرة شهداء فخ.jpg|بندانگشتی|دامنه کوه فخ در مکه، محل دفن تعدادی از شهدای واقعه فخ]] | [[پرونده:مقبرة شهداء فخ.jpg|بندانگشتی|دامنه کوه فخ در مکه، محل دفن تعدادی از شهدای واقعه فخ]] | ||
منطقه فخ یا محله شهدای مکه، در ورودی شمالی [[مکه]] و در چهار کیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] قرار دارد.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> این منطقه مقبره بعضی از [[مهاجرین]] بوده است.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۲۵.</ref> به گفته پژوهشگران، قبور شهدای فخ در محله شهدای مکه، در دو بخش قرار دارد:<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»]؛ عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> بخشی از شهدای فخ در محل محصوری دفن شده‌اند که تابلوی «مقبرةُ عبدِالله بن عمر رقم ۲» بر دیوار آن قرار دارد. قبر تعداد دیگری نیز رو‌به‌روی آن محل، در دامنه کوهِ فخ («جبلُ‌البرود» یا «جبل‌الشَّهید»)<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»].</ref> واقع است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> در سال ۶۰۱ق بر مزار صاحب فخ بقعه‌ای ساخته شد.<ref>المُحَلِّی، الحَدائِق الوَرْدیّة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۲۸.</ref> در کنار کوه فخ، منطقه همواری به نام «ذی‌طویٰ» وجود دارد که گفته شده محل تشکیل جلسات [[قبیله قریش]] در واقعه [[صلح حدیبیه]] بوده است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> | منطقه فخ یا محله شهدای مکه، در ورودی شمالی [[مکه]] و در چهار کیلومتری [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] قرار دارد.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> این منطقه مقبره بعضی از [[مهاجرین]] بوده است.<ref>ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۲۵.</ref> به گفته پژوهشگران، قبور شهدای فخ در محله شهدای مکه، در دو بخش قرار دارد:<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»]؛ عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> بخشی از شهدای فخ در محل محصوری دفن شده‌اند که تابلوی «مقبرةُ عبدِالله بن عمر رقم ۲» بر دیوار آن قرار دارد. قبر تعداد دیگری نیز رو‌به‌روی آن محل، در دامنه کوهِ فخ («جبلُ‌البرود» یا «جبل‌الشَّهید»)<ref>لحیانی، [https://makkahnewspaper.com/article/91491 «حي الشهداء أرض معركة فخ التاريخية»].</ref> واقع است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> در سال ۶۰۱ق بر مزار صاحب فخ بقعه‌ای ساخته شد.<ref>المُحَلِّی، الحَدائِق الوَرْدیّة، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۳۲۸.</ref> در کنار کوه فخ، منطقه همواری به نام «ذی‌طویٰ» وجود دارد که گفته شده محل تشکیل جلسات [[قبیله قریش]] در واقعه [[صلح حدیبیه]] بوده است.<ref>عسکری، [http://hajj.ir/14/47234 «از قیام فخ و شهدای آن در مکه چه می‌دانید؟ تصاویر»]، سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و زیارت.</ref> | ||
== تک‌نگاری‌ها == | ==تک‌نگاری‌ها== | ||
برخی از کتاب‌هایی که با موضوع واقعه فخ نوشته شده عبارت‌اند از: | برخی از کتاب‌هایی که با موضوع واقعه فخ نوشته شده عبارت‌اند از: | ||
*«ماهیت قیام شهید فخ» به قلم ابوفاضل رضوی اردکانی: نویسنده در یازده فصل، شخصیت حسین بن علی و چیستی و چگونگی قیام او را بررسی کرده است.<ref>رضوی اردکانی، ماهیت قیام شهید فخ، ۱۳۷۵ش.</ref> این کتاب را انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۷۵ش در ۲۸۰ صفحه منتشر کرده است.<ref>رضوی اردکانی، ماهیت قیام شهید فخ، ۱۳۷۵ش.</ref> | *«ماهیت قیام شهید فخ» به قلم ابوفاضل رضوی اردکانی: نویسنده در یازده فصل، شخصیت حسین بن علی و چیستی و چگونگی قیام او را بررسی کرده است.<ref>رضوی اردکانی، ماهیت قیام شهید فخ، ۱۳۷۵ش.</ref> این کتاب را انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۷۵ش در ۲۸۰ صفحه منتشر کرده است.<ref>رضوی اردکانی، ماهیت قیام شهید فخ، ۱۳۷۵ش.</ref> | ||
*«بَطَلُ فخ» (قهرمان فخ) نوشته محمدهادی امینی: این کتاب در سال ۱۳۸۸ق به کوشش انتشارات المَطبَعَةُ الحیدریة در [[نجف]] و در ۲۰۶ صفحه منتشر شده است.<ref>امینی، بطل فخ، ۱۳۸۸ق.</ref> | *«بَطَلُ فخ» (قهرمان فخ) نوشته محمدهادی امینی: این کتاب در سال ۱۳۸۸ق به کوشش انتشارات المَطبَعَةُ الحیدریة در [[نجف]] و در ۲۰۶ صفحه منتشر شده است.<ref>امینی، بطل فخ، ۱۳۸۸ق.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/236524 دایره المعارف بزرگ اسلامی] | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/236524 دایره المعارف بزرگ اسلامی] | ||
{{زیدیه}} | {{زیدیه}} | ||