حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

[[شیعه|شیعیان]] به عنوان [[باب‌الحوائج]] به او [[توسل|متوسل]] می‌شوند. در [[دهه محرم]] معمولاً شب و روز [[۷ محرم|هفتم محرم]] به سوگواری برای علی‌اصغر اختصاص دارد. مراسم [[همایش شیرخوارگان حسینی]] نیز هر ساله در اولین جمعه [[محرم (ماه)|ماه محرم]] در بزرگداشت او برگزار می‌گردد.

عبدالله فرزند [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و [[رباب دختر امرؤ القیس]] است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> تاریخ تولد او مشخص نیست. دربارهٔ سن او هنگام [[شهادت]] نیز اختلاف وجود دارد. بیشتر منابع او را به هنگام شهادت، کوچک و شیرخوار دانسته‌اند بدون اینکه به سن او اشاره کنند.<ref>نگاه کنید به: طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۴۸ و ۴۶۸؛ سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۷.</ref> چنان‌که در [[دانشنامه امام حسین (کتاب)|دانشنامه امام حسین(ع)]] آمده دربارهٔ شش‌ماهه بودن او، منبع معتبری وجود ندارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۳۳.</ref> محققان این دانشنامه احتمال داده‌اند ریشه این شهرت، نسخه غیرمعتبری از [[مقتل الحسین (ابومخنف)|مقتل ابی‌مخنف]] باشد و گفته‌اند که در نسخه‌های خطی این کتاب، چنین مطلبی وجود ندارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۳۳، پانویس.</ref>

در منابع متقدم [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] نام این کودک، عبدالله یاد شده، ولی در منابع متأخر شیعی به علی‌اصغر شهرت یافته است.<ref>«[https://lib.eshia.ir/23019/1/6213 دانشنامه جهان اسلام]»، کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref> [[مقتل الحسین (خوارزمی)|مقتل‌الحسین خوارزمی]]<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷.</ref> و [[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب آل ابی‌طالب]] [[ابن شهرآشوب|ابن‌شهرآشوب]]،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، ج۴، ص۱۰۹.</ref> از جمله منابع قدیمی هستند که هنگام ذکر چگونگی [[شهادت]] فرزند خردسال امام، از او با نام علی یاد کرده‌اند. برخی منابع، نام طفل شهید را علی‌اصغر و غالباً لقب [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] را «علی اوسط» آورده‌اند؛<ref>برای نمونه نگاه کنید به: اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۱، ص۵۸۱ و ۵۸۲؛ شافعی، مطالب السئول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.</ref> اما [[شیخ مفید]]، لقب [[حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام|علی اکبر]] را اصغر گفته و اکبر را لقب امام سجاد(ع) دانسته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref>

بعضی از منابع در شمارش فرزندان [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]، نام عبدالله را نیز ذکر کرده، ولی به چگونگی شهادت او اشاره‌ای نکرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، ج۴، ص۱۰۹؛ اربلی، کشف الغُمّة، نشر رضی، ج۱، ص۵۸۱ و ۵۸۲.</ref> این موضوع از اختلاف منابع متقدم و متأخر در شمارش فرزندان امام حسین(ع) که علی نام داشته‌اند، به وجود آمده است.<ref>نگاه کنید به: مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۳۵؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، ج۴، ص۱۰۹.</ref> به گفته بعضی، علی‌اصغر و عبدالله دو تن بوده‌اند و هر دو در [[واقعه کربلا]] شهید شده‌اند.<ref>شافعی، مطالب السئول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.</ref>

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه امام حسین}}</div>

دربارهٔ چگونگی شهادت علی‌اصغر گزارش‌های مختلفی نقل شده است.

بر اساس گزارش [[شیخ مفید]]، امام حسین(ع) پس از بردن جسد [[قاسم بن حسن(ع)|قاسم پسر امام حسن(ع)]] کنار دیگر [[شهدای کربلا|شهدا]]، جلوی خیمه نشست که عبدالله [علی‌اصغر] را نزدش آوردند و امام او را در دامن خویش نشاند. در این هنگام مردی از بنی‌اسد، تیری روانه کرد و او را ذبح نمود. امام دستش را [زیر گلوی طفل] گرفت و چون پر از خون شد، آن را بر زمین ریخت و گفت: «پروردگارا! اگر یاری آسمان را از ما گرفته‌ای، پس آن را به صلاح ما قرار ده و انتقام ما را از این ستمکاران بگیر.» سپس او را برد و کنار دیگر کشتگان گذاشت.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۸.</ref>

بنابر نقل دیگر هنگامی که امام حسین(ع) برای وداع کنار خیمه‌ها آمد، کودکش را در آغوش گرفته و او را می‌بوسید که [[حرملة بن کاهل اسدی|حرمله بن کاهل اسدی]] با تیری او را به شهادت رساند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۴۸؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷؛ ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۷.</ref>

بر اساس نقل [[نفس المهموم (کتاب)|نفس المهموم]] در [[شب عاشورا]] امام(ع) به [[قاسم بن حسن(ع)|قاسم بن حسن]] فرمود وقتی دهان من از تشنگی خشک شود به سرا پرده آیم و آب یا شیر طلبم و هیچ نیابم در آن هنگام می‌خواهم که فرزند شیرخوارم را بیاورند تا از لعاب دهان او نوشم و چون بخواهم او را نزدیک دهانم سازم، فاسقی از دشمنان تیری بر گلویش بیفکند وخونش در درست من روان گردد و من دست به جانب آسمان بلند کنم و بگویم :اللهم صبراً و احتساباً فیک (خدایا شکیبایی کنم و چشم به پاداش تو دارم)... و آتش در خندقِ پشت خیمه‌ها زبانه می‌کشد… و من بر آنها حمله می‌کنم در آن زمان که تلخ‌ترین اوقات دنیا باشد.<ref>القمی، نفس‌المهموم، ج۱، ص۲۰۸؛ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۷۴ق، ص۱۱۶.</ref>

براساس گزارش یعقوبی روز [[روز عاشورا|عاشورا]] هنگامی که یاران امام به شهادت رسیدند کودکی از فرزندان امام که تازه چشم به دنیا گشوده بود را نزد امام آوردند و امام در گوش او [[اذان]] گفت و در حال برداشتن کام او بود که ناگهان تیری برگلوی کودک نشست و سر او را برید امام تیر را از گلوی کودک کشید و او را به خونش آغشته می‌ساخت و می‌گفت: «و الله لأنت اکرم علی الله من الناقة، و لَمحمدٌ اکرم علی الله من الصالح: به خدا سوگند که تو از [[ناقه صالح]] بر خدا گرامی تر هستی و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمد]] هم از [[صالح (پیامبر)|صالح]] بر خدا گرامی تر است.» سپس آمد و او را پهلوی فرزندان و برادرزادگان خود نهاد، سپس بر آنان حمله برد.»<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، نشر دارصادر، ج۲، ص۲۴۵.</ref>

در کتاب منتهی الامال دربارهٔ این واقعه چنین گزارش شده است:

|ز ضرب تیر چنان دست وپای خود گم کرد\\ که خواست گریه کند در عوض تبسم کرد<ref>«[https://www.sibtayn.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=64257 خواست گریه کند در عوض تبسّم کرد]»، پایگاه اطلاع‌رسانی سبطین.</ref>}}

[[پرونده:Ali asghar 002 1.jpg|بندانگشتی|تابلوی مسیح عاشورا (تصویر لحظه شهادت حضرت علی اصغر)، تکنیک رنگ روغن روی بوم، اثر محمدعلی نادری، ۱۴۰۱ش|331x331پیکسل]]

امام حسین(ع)، پس از اصابت تیر به گلوی فرزندش، دست خود را زیر گلوی او گرفت و چون پر از خون شد، آن را به سوی آسمان پاشید و فرمود: «هَوَّنَ علَیّ ما نزَل بی أنّه بعین الله؛ آنچه این سختی‌ها را برایم آسان می‌سازد این است که همه در محضر خداست».<ref>ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۷.</ref> از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است که از آن خون قطره‌ای به زمین بازنگشت.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۹۸ق، ص۱۷۳.</ref>

برخی نیز نوشته‌اند که امام پس از شهادت فرزندش، او را با خون گلویش آغشته کرد و فرمود: «به خدا قسم تو از [[ناقه صالح]] نزد [[خدا]] گرامی‌تری و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، نزد خدا از [[صالح (پیامبر)|صالح(ع)]] گرامی‌تر است؛<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۸۲.</ref> خدایا اگر امروز فتح و نصرت خویش را از ما بازداشته‌ای، آن را در چیزی که برای ما بهتر است قرار ده».<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۴۸.</ref>[[شیخ عباس قمی|محدث قمی]] در [[منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)|منتهی الآمال]] نوشته که پس از کشته شدن کودک امام او را به خواهرش [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب]] داد و کف دست‌هایش را زیر خون گرفت و چون پرشد به آسمان افکند و گفت: سهل است بر من هر مصیبتی که نازل شود چون خدا ناظر است. <ref>قمی، منتهی الآمال،۱۳۷۹ش، ج۲، ص۸۹۲.</ref>

}}

در برخی از منابع مردی از [[بنی‌اسد]] بدون اشاره به نام او، قاتل علی‌اصغر معرفی شده است؛<ref>سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۷؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۸.</ref> اما در منابعی [[حرملة بن کاهل اسدی]] قاتل او دانسته شده است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۶۶ و ج۹۸، ص۲۷۰؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷.</ref> در [[زیارت الشهدا]] نیز حرمله به عنوان قاتل علی‌اصغر [[لعن]] شده است.<ref>ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۷۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۲۷۰.</ref> قتل او به [[هانی بن ثبیت حضرمی|هانی بن ثُبَیْت حَضْرَمی]] نیز نسبت داده شده است.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۶۸؛ سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۹.</ref> در کتاب اقبال الاعمال، هانی قاتل عبدالله بن امیرالمؤمنین معرفی شده است.<ref>ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۷۴.</ref>

[[محمد محمدی اشتهاردی]] در کتاب [[سوگنامه آل محمد (کتاب)|سوگنامه آل محمد(ص)]] با تکیه بر کتاب منهاج الدموع از حرمله چنین نقل کرده است که او سه [[تیر سه‌شعبه]] به [[کربلا]] آورد و یکی از آن‌ها را به گلوی فرزند شیرخواره [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] زد.<ref>محمدی اشتهاردی، سوگنامه آل محمد، ۱۳۸۰ش، چ۱۷، ص۵۳۵.</ref> نویسندگان کتاب دانشنامه امام حسین سخن نقل شده از حرمله را جزو نقل‌های غیرقابل اعتماد شمرده‌اند؛<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۳۵–۳۷.</ref> چنان‌که در کتاب [[تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا (کتاب)|مقتل جامع سیدالشهدا]] نیز شهادت علی‌اصغر با تیر سه‌شعبه را ناشی از گزارش مقتل‌های متأخر مثل [[تذکرة الشهداء (کتاب)|تذکرة الشهدا]] و [[کبریت احمر فی شرائط المنبر (کتاب)|کبریت احمر]] دانسته‌اند.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۸۵۴، پانویس.</ref>

با این حال، امروزه در [[منبر]]ها و مجالس [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه‌خوانی]] مرسوم است که شهادت علی‌اصغر را ناشی از اصابت تیر سه‌شعبه می‌دانند.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۸۵۴، پانویس.</ref>

{{همچنین ببینید|تیر سه‌شعبه}}

دربارهٔ چگونگی دفن علی‌اصغر در منابع اختلاف است؛ بر اساس برخی از منابع امام حسین(ع) با شمشیر خود قبری کند و او را به خاک سپرد.<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷.</ref> اما عده‌ای از مورخان نوشته‌اند امام(ع) قنداقه خون‌آلود او را به [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب(س)]] سپرد.<ref>ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۷؛ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۹۸ق، ص۱۷۳.</ref> برخی نیز نوشته‌اند که بدنش را کنار بدن دیگر شهدای خاندان خود قرار داد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۸.</ref> بعضی محل دفن او را در کنار دیگر [[شهدای کربلا]] دانسته و برخی دیگر معتقدند او بر روی سینه امام حسین(ع) دفن شده است.<ref>قاضی طباطبایی، تحقیق دربارهٔ اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۹۵.</ref>برخی از مورخان حتی گزارش کرده‌اند که امام بر بدن علی‌اصغر پس از شهادت نماز گزارده و سپس او را به خاک سپرده است. {{یاد| فنزل الحسین رضی الله عنه عن فرسه وحفر له بطرف السیف ورماه بدمه وصلی علیه ودفنه}}<ref>ابن أعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۱۵. شعرانی، دمع السجوم، تر جمه نفس المهموم، ۱۳۷۴ق، ص۱۸۷.</ref>

[[شیعه|شیعیان]] علی‌اصغر را [[باب‌الحوائج]] می‌دانند<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۳۲۲.</ref> و برخی از [[مسجد|مساجد]]، [[حسینیه]]‌ها و [[هیئت عزاداری|هیئت‌های عزاداری]] خود را به نام او نام‌گذاری می‌کنند. آنان شب [[۷ محرم|هفتم محرم]] را به او اختصاص داده‌اند و در این شب با محوریت او به مرثیه‌خوانی و [[سوگواری|عزاداری]] می‌پردازند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6254406 «نامگذاری شبهای دهه اول محرم»]، وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> گفته شده [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه]] او از روضه‌های سوزناک [[واقعه کربلا|واقعه عاشورا]] شناخته می‌شود.<ref>[https://www.razavi.news/fa/report/60130/روایتی-شهادت-حضرت-علی-اصغر-ع، «روایتی از شهادت حضرت علی اصغر(ع)»]، خبرگزاری رضوی.</ref> همچنین در برخی مناطق شیعیان در [[دهه محرم]]، [[تعزیه علی‌اصغر]] را به نمایش می‌گذارند؛ در این [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه]] گهواره‌ای را با پارچه سبز تزیین می‌کنند تا نماد شیرخوارگی و خردسالی او باشد.<ref>[https://image.tebyan.net/Image/375857 «مراسم تعزیه خوانی سرباز کوچک ویژه شهادت حضرت علی اصغر(ع)»]، وبگاه تبیان.</ref>

تشنه‌لب، کشته شد آن شاه که با خنجر و تیر\\گشت بُبریده و شد دوخته بر تن، کفنش<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۳۹۴(شعر از جلال‌الدین همایی).</ref>}}

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* [https://image.tebyan.net/Image/375857 «مراسم تعزیه خوانی سرباز کوچک ویژه شهادت حضرت علی اصغر(ع)»، وبگاه تبیان،] تاریخ بازدید: ۷ شهریور ۱۳۹۹ش.

{{پایان}}

*[http://www.ensani.ir/fa/content/46164/default.aspx «پژوهشی درباره نام، سن و کیفیّت شهادت طفل شیرخوار امام حسین(علیه السلام)»، محسن رنجبر.]

*[http://islamquest.net/fa/archive/question/fa28332 «آیا شهادت طفلی شیرخوار به نام علی اصغر در حوادث کربلا صحت دارد؟»، اسلام کوئست.]

{{واقعه کربلا}}

{{یاران امام حسین}}