روضة الشهداء (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

روش نگارش کتاب روضة الشهداء را نه تحقیقی و تاریخی، بلکه داستان‌سرایانه دانسته‌اند. برخی محققان، از جمله [[مطهری|مرتضی مطهری]] در کتاب [[حماسه حسینی]]، به رویکرد نویسنده و مطالب کتاب روضة الشهداء انتقاداتی وارد کرده‌‌اند و آن را از منابع [[تحریف‌های عاشورا|تحریف‌گستر]] در واقعه عاشورا دانسته‌اند.

روضة الشهدا کتابی فارسی، تألیف [[ملا حسین واعظ کاشفی|مولی واعظ حسین بن علی کاشفی بیهقی]] (۸۴۰-۹۱۰ق) است که موضوع آن نقل مصیبت‌ها و ابتلاهای اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) است که در واقع هدف اصلی کتاب نیز همین بخش دانسته شده است.<ref>جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۰.</ref>  

به گفته [[آقابزرگ تهرانی]] کتاب‌شناس معروف برخی احتمال داده‌اند این کتاب، نخستین [[مقتل]] فارسی بوده که در میان فارسی‌زبانان انتشار یافته؛ به حدی که به خواننده آن «[[روضه‌‌خوان]]» می‌گفتند و این نام گسترش یافته است و به هر خواننده مصائب نیز «روضه‌خوان» می‌‏گفتند.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.</ref> مطهری نیز در کتاب حماسه حسینی روضة الشهدا را اولین مقتل فارسی دانسته است. <ref>مطهری، مجموعه آثار (حماسه حسینی)، ج۱۷، ص۹۴.</ref> با این حال آقابزرگ تهرانی خودش بر این باور است که کتاب مقتل فارسی تألیف ابو المفاخر رازی پیش‌تر از روضة الشهدا نگاشته شده و روضة الشهداء نیز از آن مطالبی نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.</ref>پژوهش‌گران دیگری نیز نشان داده‌اند که روضة الشهدا نخستین مقتل فارسی نیست.<ref>برای نمونه رک:جعفریان، «ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء»، ص۲۷۰؛ موحدی، «روضة الشهدای کاشفی و قضاوت‌های برخی معاصران، ص۲۰۶.</ref>  

{{اصلی|ملا حسین واعظ کاشفی}}

نویسنده کتاب روضة الشهداء کمال الدّین حسین بن علی واعظ کاشفی (۸۴۰-۹۱۰ق)، عالم قرن نهم و دهم قمری است. کاشفی کتاب روضة الشهدا را در اواخر عمر خود در [[هرات]] نگاشته. او واعظ بوده و شعر نیز می‌گفته است. لقب واعظ و تخلّص وی به کاشفی نیز به همین جهت است. مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند.<ref>ناصری داوودی‌، تشیع در خراسان عهد تیموری٬ ۱۳۷۸ش، ص‌۱۷۷ </ref> درباره شیعه یا سنی بودن او نقل‌های سخنان مختلفی گفته شده است.<ref>دبیران و تسنیمی، کاشفی و نقد و بررسی روضة الشهدا،، ص۲۸-۳۰.</ref> بنا به تحلیل جعفریان می‌توان او را جزو جریان [[تسنن دوازده‌امامی]] دانست.<ref>جعفریان، «ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء»، ص۲۵۹.</ref> او توانست مردم [[خراسان]] خصوصاً شهر [[هرات]] را مجذوب خود کند، به نحوی که طلاب فراوانی اعم از تسنن و [[تشیع]] در کلاس درس وی حاضر می‌شدند.<ref>ناصری داوودی‌، تشیع در خراسان عهد تیموری٬ ۱۳۷۸ش، ص‌۱۷۷ </ref>

[[محمد اسفندیاری]] عاشوراپژوه نوشته است که روضة الشهداء پیش از آنکه کتابی تاریخی باشد، داستان‌پردازی تاریخی است و چون داستان‌‌پردازی است، تخیلی هم هست و چون نویسنده آن ادیب و انشاءنویس است، داستان‌آفرینی هم در آن مشاهده می‌شود.<ref>اسفندیاری، کتابشناسی تاریخی امام حسین(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۹۲.</ref> چنان که می‌توان آن را یک اثر ادبی و رمان تاریخی دانست.<ref> جعفریان، تاملی در نهضت عاشورا، ۱۳۸۱ش، ص۳۵۴.</ref>

مؤلف به درخواست یکی از بزرگان [[هرات]] و به دلیل آنکه متنی جامع برای ذکر مصائب امام حسین(ع) و [[واقعه کربلا]] وجود نداشته، چنین ضرورت دیده که در این باره قلم زند و سعی کرده حتی اشعار عربی را ترجمه کند.<ref>جعفریان، «ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء»، ص۲۶۲.</ref> و به دنبال آن بوده است که این کتاب در مجالس مرثیه‌خوانی خوانده شود.<ref>جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۲.</ref>

{{جعبه نقل قول| عنوان = نمونه‌ای از متن روضة الشهداء|: «...آخر نظری کن به حسرت آدم صفی و نوحه نوح نجی و در آتش انداختن ابراهیم خلیل و قربانی کردن یعقوب در بیت الاحزان و بلیت یوسف در چاه و زندان و شبانی و سرگردانی موسی کلیم و بیماری و بی‌تیماری ایوب و اره شکافنده بر فرق زکریای مظلوم و تیغ زهر آبداده بر حلق یحیی معصوم و الم لب و دندان سرور انبیاء و جگر پاره‌پاره حمزه سیدالشهدا و محنت اهل بیت رسالت و مصیبت خانواده عصمت و سرشک دردآلود بتول عذرا و فرق خون‌آلوده علی مرتضی علیه‌السلام و لب زهرچشیده نور دیده زهرا و رخ به خون آغشته شهید کربلا و دیگر احوال بلاکشان این امت و محنت‌رسیدگان عالی‌همت همه با جان غم اندوخته در کانون غم و الم سر تا پای سوخته. نظم: ز اندوه این ماتم جان گسل روان گردد از دیده‌ها خون دل»|تاریخ بایگانی|| منبع = <small> روضة الشهداء، ص۲۰-۲۱</small>| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| اندازه خط = ۱۲px| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

کتاب شامل ۱۰ باب و یک خاتمه است که به اجمال زندگی [[امامان شیعه|دوازده امام]] را دربردارد، ولی هدف اصلی نویسنده، پرداختن به مصائب امام حسین(ع) است<ref>جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۳.</ref> و ابتلای انبیاء و ستم‌‏های [[قریش]] به [[پیامبر(ص)]] را مقدمه بحث اصلی قرار داده است و در هر بخش گریزی به مصیبت‌های امام حسین(ع) می‌زند.<ref>جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۲.</ref> بنابر این نیمی از کتاب به زندگی انبیا از [[حضرت آدم]] تا [[پیامبر اسلام]] و نیز زندگی [[حضرت فاطمه(س)]]، [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین]] و دیگر [[ائمه|ائمه شیعه]] پرداخته است و مطالبی در باره برخی از [[سادات]] نیز در  آن مطرح شده است.<ref>جوادی، بررسی کتاب روضة الشهداء، ۱۳۸۹ش، ص۲۴۳-۲۴۴.</ref>

اگرچه کاشفی به منابع نقل‌های خود در روضه الشهدا تصریح نکرده، اما با تحلیل کتاب می‌توان دریافت کتاب‌هایی که او از آنها نقل کرده، عبارتند از [[الفتوح (کتاب)|الفتوح]] [[ابن اعثم کوفی]]، [[روضة الاحباب (کتاب)|روضة الاحباب]]، [[شواهد النبوة (کتاب)|شواهد النبوة]]، [[عیون اخبار الرضا]]، [[کنز الغرائب (کتاب)| کنز الغرائب]]، [[مصابیح القلوب (کتاب)|مصابیح القلوب]]، مقتل الشهداء و [[نور الائمة (کتاب)|نور الأئمه]]. او از بسیاری منابع شناخته نشده، مجهول و غیرمعتبر دیگر هم استفاده کرده است. کاشفی درباره این منابع هم مقید به نقل دقیق نبوده است. گرایش به داستان‌سرایی و قصه‌گویی وی، بیش از وفاداری به لزوم نقل صحیح بوده است.<ref>جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۶۳-۲۶۶.</ref>

روضة الشهدا به‌رغم شهرت فراوان، در دوره‌‏های بعد به علت نااستواری منابعش مورد انتقاد محققان از جمله [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]]، [[عبدالله بن عیسی افندی|افندی]] صاحب [[ریاض العلماء و حیاض الفضلاء (کتاب)|ریاض العلما]]، مرتضی مطهری و دیگران قرار گرفت.<ref>جعفریان، ملاحسین واعظ کاشفی و کتاب روضة الشهداء، ص۲۵۴.</ref> عاشوراپژوهانی چون [[محمد صحتی سردرودی|صحتی سردرودی]] کتاب را جزو منابع [[تحریف‌های عاشورا|تحریف‌ساز]]<ref>صحتی سردرودی، تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع)، ص۱۷۳.</ref> یا تحریف‌گستر<ref>برای نمونه:رنجبر، سیری در مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا، ص۸۹؛ فاطمی‌موحد، منابع تحریف‌پراکن در حادثه عاشورا، ص۲۴۰.</ref> واقعه عاشورا دانستند. مطهری حتی برخی داستان‌های نقل شده در این کتاب را حاصل جعل نویسنده دانسته<ref>مطهری، مجموعه آثار (حماسه حسینی)، ج۱۷، ص۹۴.</ref> و کتابش را با عنوان کتاب دروغ توصیف کرده است.<ref>مطهری، مجموعه آثار (حماسه حسینی)، ج۱۷، ص۹۵.</ref> او مشخصا داستان [[عروسی قاسم]] و [[زعفر جنی]] را به نقل از محدث نوری ساخته و پرداخته کاشفی معرفی می‌کند.<ref>مطهری، مجموعه آثار (حماسه حسینی)، ج۱۷، ص۹۴.</ref> ولی پژوهش‌گر دیگری نشان داده است که هر دو داستان پیش از دوران کاشفی در برخی کتاب‌ها وجود داشته است و اگر هم این داستان‌ها ساختگی باشند، ساخته کاشفی نیستند.<ref>موحدی، «روضة الشهدای کاشفی و قضاوت‌های برخی معاصران، ص۲۰۳-۲۰۵.</ref>

   

این کتاب نخستین بار سال ۱۲۸۷ش در [[لاهور]] و [[سال ۱۳۳۱ هجری شمسی|سال ۱۳۳۱ش]] در [[بمبئی]] و سپس [[سال ۱۳۳۳ هجری شمسی|سال ۱۳۳۳ش]] در [[تهران]] به چاپ رسیده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۲۹۴.</ref> این کتاب با تصحیح و مقدمه ابوالحسن شعرانی عالم مشهور شیعی قرن چهاردهم<ref>کاشفی، حسین بن علی، روضة الشهدا، ۱۳۹۴ش.</ref> در چاپ‌های متعدد<ref>انتشارات [https://ketab.ir/book/6e32e77a-29a5-411f-acc9-bcebfba2352a صدای معاصر(۱۳۹۱ش)]، [https://ketab.ir/book/34f8f9ea-2082-4767-89f1-02cc2ae7af38 ادیبان(۱۳۹۴ش)]، [https://ketab.ir/book/22f97144-94d1-4591-a5d8-9d2c56228120 علمی و فرهنگی(۱۳۹۹ش)]، [https://ketab.ir/book/18c5a29c-4068-4191-ba9f-d95a9e7512fc نوید اسلام(۱۳۷۹ش)]، [https://ketab.ir/book/9a5b948f-d996-4760-a0df-2d4138a0b690 اسلامیه(۱۳۶۴ش)]</ref> منتشر شده است. در سال [[سال ۱۳۹۹ هجری شمسی|۱۳۹۹ش]]، چاپ انتقادی این کتاب با تصحیح حسن ذوالفقاری، ادیب و پژوهشگر ادبیات عامه، و همکارانش به‌همت انتشارات علمی و فرهنگی به چاپ رسید.<ref>«[https://www.ibna.ir/fa/naghli/294826/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AA%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7-%D8%AA%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD-%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1%DB%8C انتشار متن کامل کتاب «روضه الشهدا» با تصحیح حسن ذوالفقاری]»، خبرگزاری کتاب ایران.</ref>

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.

| توضیحات =  

}}</onlyinclude>

[[رده:کتاب‌های مقتل (فارسی)]]