جبر و اختیار: تفاوت میان نسخه‌ها

دیدگاه [[تفویض معتزلی]] معتقد است انسان، خود پدید آورنده فعل خویش است، و خداوند آن را در انسان نیافریده است.<ref>قاضی، شرح الاصول الخمسة،۱۴۲۲ق، ص۲۲۶</ref> و نمی‌توان خداوند را خالق افعال بشر دانست، زیرا در افعال بشر ظلم و ستم وجود دارد، و خداوند از ظلم و ستم منزه است.<ref>قاضی، شرح الاصول الخمسة،۱۴۲۲ق، ص۲۳۱</ref> منتقدان نظریه تفویض آن را نوعی ثنوی‌گرایی می‌دانند که با اصل [[توحید در خالقیت]] و [[توحید ربوبی|ربوبیت]] منافات دارد.<ref> ملا صدرا، اسفار،۱۹۸۱م، ج ۶، ص۳۷۰</ref> چنان که با عمومیت قدرت و مالکیت مطلقه الهی نیز منافات دارد.<ref>صدوق، التوحید،۱۳۵۷ش، ص۳۵۹</ref>

دیدگاه [[نظریه کسب|کسب]] که از سوی [[اشاعره]] پیشنهاد شده است بر این باور است که خداوند خالق فعل انسان، و انسان کاسب آن است.<ref>خیالی، شرح العقاید النسفیة، ص۱۱۵-۱۱۷</ref> متکلمان اشعری در تفسیر «کسب»  دچار اختلاف شده و تفسیرهای چندگانه‌ای از نظریه کسب به دست داده‌اند. این نظریه هم از طرف مخالفان اشاعره مورد نقد قرار گرفته و هم برخی از محققان اشاعره آن را برای حل مشکل [[جبر]] ناکافی دانسته‌‎اند، حتی احمد امین مصری آن را تعبیر جدیدی از نظریه جبر دانسته<ref>أمین، ضحی الاسلام، ج ۳، ص۵۷</ref> و [[شیخ شلتوت]] نیز گفته است این نظریه علاوه بر این که با اصطلاح لغوی و قرآنی آن هماهنگ نیست، از عهده توجیه مسأله [[تکلیف]] و اصل [[عدل الهی]] و مسؤولیت انسان نیز برنمی‌‎آید.<ref>سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، الناشر مؤسسة النشر الإسلامي، ج ۲، ص۱۹۸.</ref>

بر اساس این نظریه با فعل انسانی چون جزو ممکنات است، هم در اختیار و تملک انسان است، هم مملوک و مقدور خدا است و این دو، در طول یکدیگرند نه در عرض یکدیگر. به عبارت دیگر کار انسان در عین این که مستند به انسان است، مستند به اراده ذات بارى تعالى نیز است؛ اما اراده و اختیار انسان در طول اراده الهى است نه عرض آن.<ref>مطهری، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۳، ص ۱۶۳-۱۷۴.</ref> فیلسوفان مسلمان بر اساس چند مبنای فلسفی مثل [[اصالت وجود]]، [[وحدت وجود]] و وابستگی ذاتی [[ممکن الوجود|ممکنات]]، امر بین الامرین را توضیح داده‌اند. این تفسیر مورد قبول پیروان [[حکمت متعالیه]] [[ملاصدرا|صدرائی]]<ref>ملاصدرا، أسفار، ۱۹۸۱م، ج۶، ص۳۷۳-۳۷۸</ref> از جمله [[امام خمینی]]<ref>خمینی، الطلب و الارادة، ۱۴۲۱ق، ص۷۲-۷۳ </ref> قرار گرفته است.