۵٬۳۴۱
ویرایش
داغستان: تفاوت میان نسخه‌ها
ابرابزار
Ali.jafari (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
| نام رسمی =جمهوری خودمختار داغستان | | نام رسمی =جمهوری خودمختار داغستان | ||
| دین رسمی =[[اسلام]] | | دین رسمی =[[اسلام]] | ||
| جمعیت کل = | | جمعیت کل =۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | ||
| مساحت =۵۰٫۳۰۰ | | مساحت =۵۰٫۳۰۰ | ||
| حکومت =جمهوری خودمختار | | حکومت =جمهوری خودمختار | ||
| پایتخت =مخاچ قلعه {{Coord|34|06|N|46|53|E|display=inline,title}} | | پایتخت =مخاچ قلعه {{Coord|34|06|N|46|53|E|display=inline,title}} | ||
| ادیان(درصد) = | | ادیان (درصد) = | ||
| زبان رسمی =روسی | | زبان رسمی =روسی | ||
| سایت = | | سایت = | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
| اجتماعی = | | اجتماعی = | ||
}} | }} | ||
'''جمهوری خودمختار داغِستان''' (Respublika Dagestan، به روسی: Респу́блика Дагеста́н)، از جمهوری‌های خودمختار فدراسیون [[روسیه]] در شرق قفقاز و ساحل غربی دریای خزر که حدود صدهزار نفر از جمعیت دو میلیون و دویست هزار نفری آن، [[شیعه]] هستند. پایتخت آن ماخاچکالا (مَخاچ‌قلعه) است. ورود تشیّع به داغستان را زمان انعقاد [[عهدنامه ترکمنچای]] | '''جمهوری خودمختار داغِستان''' (Respublika Dagestan، به روسی: Респу́блика Дагеста́н)، از جمهوری‌های خودمختار فدراسیون [[روسیه]] در شرق قفقاز و ساحل غربی دریای خزر که حدود صدهزار نفر از جمعیت دو میلیون و دویست هزار نفری آن، [[شیعه]] هستند. پایتخت آن ماخاچکالا (مَخاچ‌قلعه) است. ورود تشیّع به داغستان را زمان انعقاد [[عهدنامه ترکمنچای]] (۱۲۰۶ش/۱۸۲۸م) دانسته‌اند که طی آن ۱۷ شهر [[ایران]] که بیشتر شیعه‌نشین بودند تحت تسلّط [[روسیه]] قرار گرفتند. بیشتر شیعیان داغستان در شهرهای [[دربند]] و [[ماخاچکالا]] سکونت داشته و مقلد [[محمد فاضل لنکرانی]] و [[سید علی حسینی خامنه‌ای|سید علی خامنه‌ای]]، از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید ایران]] هستند. در کنار شیعه، فرقه‌های مذهبی صوفی‌گری ([[قادریه]] و [[نقشبندیه]]) و نیز مکتب‌های [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] و [[سلفیه|سَلَفی]] نیز در این منطقه رواج دارد. | ||
داغستان تا قرن دوازده هجری شمسی، جزئی از [[ایران]] بود که بر اساس [[قرارداد گلستان]] (۱۸۱۲م)، از این کشور جدا شد. علمای نقشبندیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی به رهبری [[منصور اشورمه‌ای|منصور اُشورمه‌ای]]، از پایه‌گذاران نهضت اسلامی در [[قفقاز]] و رهبرای بعد از او، به مبارزه با روس‌ها پرداختند که [[جنبش اسلامی داغستان]] نامیده می‌شود. | داغستان تا قرن دوازده هجری شمسی، جزئی از [[ایران]] بود که بر اساس [[قرارداد گلستان]] (۱۸۱۲م)، از این کشور جدا شد. علمای نقشبندیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی به رهبری [[منصور اشورمه‌ای|منصور اُشورمه‌ای]]، از پایه‌گذاران نهضت اسلامی در [[قفقاز]] و رهبرای بعد از او، به مبارزه با روس‌ها پرداختند که [[جنبش اسلامی داغستان]] نامیده می‌شود. | ||
درسال ۱۳۸۶ش مرکز پژوهشی اهل‌بیت(ع) در داغستان تأسیس شد که به فعالیت‌هایی مانند برگزاری برنامه‌های فرهنگی - پژوهشی، ترجمه متون از زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و انگلیسی به زبان روسی و راه‌اندازی کتابخانه می‌پردازد. همچنین مسجد جامع دربند، مسجد خامنه ماخاچکالا و مسجد ایرانی‌های دربند از مساجد فعال در داغستان است. | درسال ۱۳۸۶ش مرکز پژوهشی اهل‌بیت (ع) در داغستان تأسیس شد که به فعالیت‌هایی مانند برگزاری برنامه‌های فرهنگی - پژوهشی، ترجمه متون از زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و انگلیسی به زبان روسی و راه‌اندازی کتابخانه می‌پردازد. همچنین مسجد جامع دربند، مسجد خامنه ماخاچکالا و مسجد ایرانی‌های دربند از مساجد فعال در داغستان است. | ||
کتاب تشیع در جمهوری خودمختار داغستان، | کتاب تشیع در جمهوری خودمختار داغستان، دربارهٔ اصول سیاسی و اجتماعی، پیدایش عقاید و سنت‌های تشیع در این کشور نوشته شده است. | ||
داغستان، به نسبت وسعت، از متراکم‌ترین مناطق دنیا در گوناگونی نژادی است.<ref> آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۶۰</ref> بیشتر مردم داغستان از اقوام مختلف نژاد قفقازی مانند آوارها، دارگین‌ها، لِزگین‌ها، لاک‌ها، کومیک‌ها، آذری‌ها و تات‌ها هستند.<ref>پاتخو لایو، [http://mto.journals.miu.ac.ir/article_5153.html «اوضاع دینی- مذهبی داغستان با | == اطلاعات عمومی == | ||
===تاریخ سیاسی=== | داغستان به معنای سرزمین کوهستان‌هاست.<ref>اشراقی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145/ «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه.</ref> این کشور حدود دو میلیون و دویست هزار نفر جمعیت دارد<ref>پاتخو لایو، [http://mto.journals.miu.ac.ir/article_5153.html «اوضاع دینی- مذهبی داغستان با تأکید بر مذهب تشیع»]، مجله مطالعات تاریخی امت‌اسلامی.</ref> و از جمهوری‌های خودمختار فدراسیون [[روسیه]] است<ref>اشراقی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145/ «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه.</ref> که در ساحل غربی دریای خزر و منطقه شرقی قفقاز شمالی واقع شده است، از شمال با جمهوری خودمختار کلموک، از شرق با دریای خزر، از جنوب با [[آذربایجان (کشور)|آذربایجان]] و از جنوب غربی با [[گرجستان]] و جمهوری‌های خودمختار کارباردین-بالکار و اوستیای شمالی همسایه است. مساحت آن ۵۰۳۰۰ کیلومتر مربع و پایتخت آن ماخاچکالا (مخاچ‌قلعه) است.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۴.</ref> | ||
منطقه قفقاز و داغستان در زمان حکومت شاپور اول ساسانی ( | |||
داغستان، به نسبت وسعت، از متراکم‌ترین مناطق دنیا در گوناگونی نژادی است.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۶۰</ref> بیشتر مردم داغستان از اقوام مختلف نژاد قفقازی مانند آوارها، دارگین‌ها، لِزگین‌ها، لاک‌ها، کومیک‌ها، آذری‌ها و تات‌ها هستند.<ref>پاتخو لایو، [http://mto.journals.miu.ac.ir/article_5153.html «اوضاع دینی- مذهبی داغستان با تأکید بر مذهب تشیع»]، مجله مطالعات تاریخی امت‌اسلامی.</ref> به جز روسی، بیش از ۳۰ زبان دیگر در داغستان رایج است که الفبای همه آنها سیریلیک است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۶۶ش، ص۶۴۵.</ref> زبان‌های محلی بسیاری مانند ترکی، آذری، آوار و دارگین در داغستان رواج دارد.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۰.</ref> | |||
=== تاریخ سیاسی === | |||
منطقه قفقاز و داغستان در زمان حکومت شاپور اول ساسانی (۲۴۱–۲۷۲م) ضمیمه [[ایران]] شد و اقوام داغستان در لشکرکشی‌های شاهان سلسله ساسانی (۲۲۴–۶۵۱م) حضور داشتند. ایرانیان در داغستان استحکاماتی را ساختند و یکی از آنها شهر [[دربند]] است.<ref>نگاه کنید به: محمدزاده، [http://ensani.ir/fa/article/79538/ «نگاهی به ادبیات فارسی در داغستان»].</ref> | |||
به نوشته شیرین آکینر در کتاب اقوام مسلمان اتحاد شوروی، از سال ۶۶۴م اعراب چندین مرتبه به داغستان لشکرکشی کرده و در نیمه اول قرن هشتم میلادی (در زمان [[خلافت]] [[هشام بن عبدالملک]])، پایگاهی در دربند ایجاد کردند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۱.</ref> پس از اعراب، اقوام دیگری به داغستان حمله بردند؛ [[سلجوقیان]] در قرن یازدهم و مغول‌ها در اوایل قرن سیزدهم میلادی آن را تصرف کردند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۳.</ref> در اوایل قرن چهاردهم میلادی [[تیمور گورکانی]] و فرمانروای اُردوی زَرّین بر سر داغستان با یکدیگر جنگیدند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | به نوشته شیرین آکینر در کتاب اقوام مسلمان اتحاد شوروی، از سال ۶۶۴م اعراب چندین مرتبه به داغستان لشکرکشی کرده و در نیمه اول قرن هشتم میلادی (در زمان [[خلافت]] [[هشام بن عبدالملک]])، پایگاهی در دربند ایجاد کردند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۱.</ref> پس از اعراب، اقوام دیگری به داغستان حمله بردند؛ [[سلجوقیان]] در قرن یازدهم و مغول‌ها در اوایل قرن سیزدهم میلادی آن را تصرف کردند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۳.</ref> در اوایل قرن چهاردهم میلادی [[تیمور گورکانی]] و فرمانروای اُردوی زَرّین بر سر داغستان با یکدیگر جنگیدند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | ||
در نیمه قرن شانزدهم میلادی [[عثمانی | در نیمه قرن شانزدهم میلادی [[عثمانی]]ها داغستان را اشغال کردند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> داغستان در قرن هجدهم میلادی به تصرف ایران درآمد؛ اما در اوایل قرن نوزدهم میلادی در پی قرارداد گلستان (۱۸۱۲م)، این منطقه از ایران جدا و به روسیه ضمیمه شد.<ref>باکیخانوف، گلستان ارم، ۱۹۷۰م، ص۱۹۶؛ آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | ||
اگر چه داغستانی‌ها تحت حکومت حکام خارجی از قبیل خان اردوی زرین یا سلطان عثمانی بودند، اما رهبران محلی قدرتمندی داشتند؛ به خصوص در طول قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی. پس از آنکه در قرن نوزدهم میلادی داغستان ضمیمه [[روسیه]] شد، روس‌ها حکومت‌های محلی را برچیدند.<ref> آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۳.</ref> | اگر چه داغستانی‌ها تحت حکومت حکام خارجی از قبیل خان اردوی زرین یا سلطان عثمانی بودند، اما رهبران محلی قدرتمندی داشتند؛ به خصوص در طول قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی. پس از آنکه در قرن نوزدهم میلادی داغستان ضمیمه [[روسیه]] شد، روس‌ها حکومت‌های محلی را برچیدند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۳.</ref> | ||
چنانکه در کتاب رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر آمده است با آغاز مبارزات قرن ۱۸ و ۱۹ میلادیِ مسلمانان داغستان و گسترش نهضت اسلامی در این کشور، ژوزِف اِستالین (درگذشت ۱۹۵۳م)، رهبر وقت شوروی، در کنگره مردم داغستان اعلام نمود که خودمختاری این سرزمین را به رسمیت می‌شناسد. به این ترتیب داغستان به عنوان یکی از جمهوری‌های خودمختار شوروی در ۲۱ ژانویه ۱۹۲۱م اعلام موجودیت کرد.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۲.</ref> | |||
==ورود اسلام به داغستان== | == ورود اسلام به داغستان == | ||
ایجاد پایگاه در [[دربند|شهر دربند]] توسط لشکر اعراب در قرن هشتم میلادی را سبب ورود [[اسلام]] به منطقه قفقاز و کشور داغستان دانسته‌اند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۱.</ref> این منطقه در قرن‌های چهارم و پنجم میلادی به [[آلبانی|دولت آلبانی]] تعلق داشت که مسیحیت در مناطق ساحلی و کوهستانی آن رواج داشت.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | ایجاد پایگاه در [[دربند|شهر دربند]] توسط لشکر اعراب در قرن هشتم میلادی را سبب ورود [[اسلام]] به منطقه قفقاز و کشور داغستان دانسته‌اند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۱.</ref> این منطقه در قرن‌های چهارم و پنجم میلادی به [[آلبانی|دولت آلبانی]] تعلق داشت که مسیحیت در مناطق ساحلی و کوهستانی آن رواج داشت.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | ||
به گفته شیرین آکینر، محقق آسیای مرکزی، منطقه داغستان به مدت ده قرن بخشی از [[جهان اسلام]] شناخته می‌شد.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> با ورود [[اسلام]] به این منطقه، تعدادی از قبایل مانند کاتیاک‌ها، لَک‌ها و طَبَرسَران‌ها اسلام را پذیرفتند، اما گرویدن همه این اقوام به دین اسلام، تا قرن شانزدهم میلادی و پس از آن به طول انجامید.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | به گفته شیرین آکینر، محقق آسیای مرکزی، منطقه داغستان به مدت ده قرن بخشی از [[جهان اسلام]] شناخته می‌شد.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> با ورود [[اسلام]] به این منطقه، تعدادی از قبایل مانند کاتیاک‌ها، لَک‌ها و طَبَرسَران‌ها اسلام را پذیرفتند، اما گرویدن همه این اقوام به دین اسلام، تا قرن شانزدهم میلادی و پس از آن به طول انجامید.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۲.</ref> | ||
===تشیع=== | === ساختار دینی ـ مذهبی === | ||
گفته شده ۹۶٪ جمعیت داغستان معتقد به [[اسلام]] هستند؛ ۹۵٪ آنان [[سنی]]، ۱٪ [[شیعه]] و ۴٪ نیز [[مسیحیت|مسیحی]]اند. همچنین جمعیت روس‌های داغستان را از شیعیان کمتر دانسته‌اند.<ref>پاتخو لایو، [http://mto.journals.miu.ac.ir/article_5153.html «اوضاع دینی- مذهبی داغستان با تأکید بر مذهب تشیع»]، مجله مطالعات تاریخی امت‌اسلامی.</ref> در این منطقه فرقه‌های مذهبی همچون [[شیعه]]، [[صوفیه|صوفی‌گری]] و نیز مکتب‌های [[شافعی]] و [[سلفیه|سَلَفی]] رواج دارد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۴۵.</ref> در دوران میخائیل گورباچُف (درگذشت ۲۰۲۲م)، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، حزب کمونیست داغستان بر فعالیت‌های غیردینی علیه مسلمانان تأکید داشت.<ref>نگاه کنید به: براکس‌آپ، [https://biblicalstudies.org.uk/pdf/rcl/18-3%20212.pdf «اسلام در داغستان در دوران گورباچف»]، ص۲۱۵.</ref> | |||
=== تشیع === | |||
ورود [[شیعه|تشیّع]] به [[روسیه]] و داغستان را زمان انعقاد [[عهدنامه ترکمنچای]] (۱۲۰۶ش/۱۸۲۸م) دانسته‌اند که طی آن ۱۷ شهر [[ایران]] که بیشتر شیعه‌نشین بودند تحت تسلّط روسیه قرار گرفتند. بیشتر شیعیان داغستان از اصلیت آذربایجانی و ایرانی هستند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/224764 «روضه ۵ هزارنفری امام‌حسین(ع) در روسیه/ مسجدی برای شیعه و سنی»]، مشرق؛ ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> اوایل قرن بیستم میلادی و در سال‌های اول حکومت شوروی، آذربایجانی‌های زیادی در رأس حکومت داغستان بودند و در این دوران نیز پایبندی به آموزه‌های خود را نگه داشتند.<ref>ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> | ورود [[شیعه|تشیّع]] به [[روسیه]] و داغستان را زمان انعقاد [[عهدنامه ترکمنچای]] (۱۲۰۶ش/۱۸۲۸م) دانسته‌اند که طی آن ۱۷ شهر [[ایران]] که بیشتر شیعه‌نشین بودند تحت تسلّط روسیه قرار گرفتند. بیشتر شیعیان داغستان از اصلیت آذربایجانی و ایرانی هستند.<ref>[https://www.mashreghnews.ir/news/224764 «روضه ۵ هزارنفری امام‌حسین(ع) در روسیه/ مسجدی برای شیعه و سنی»]، مشرق؛ ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> اوایل قرن بیستم میلادی و در سال‌های اول حکومت شوروی، آذربایجانی‌های زیادی در رأس حکومت داغستان بودند و در این دوران نیز پایبندی به آموزه‌های خود را نگه داشتند.<ref>ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> | ||
به نوشته کتاب [[اطلس شیعه]] (منتشرشده در سال ۱۳۸۷ش)، حدود صد هزار [[شیعه]] در داغستان زندگی می‌کنند که بیشتر آنها در شهرهای [[دربند]] و ماخاچکالا سکونت دارند.<ref> جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، | به نوشته کتاب [[اطلس شیعه]] (منتشرشده در سال ۱۳۸۷ش)، حدود صد هزار [[شیعه]] در داغستان زندگی می‌کنند که بیشتر آنها در شهرهای [[دربند]] و ماخاچکالا سکونت دارند.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۶–۶۴۵.</ref> همچنین بیشتر شیعیان دربند، [[تقلید (فقه)|مقلد]] [[محمد فاضل لنکرانی]] و [[سید علی خامنه‌ای]] رهبر جمهوری اسلامی ایران هستند و کتاب‌های این دو [[مرجع تقلید]]، به زبان روسی در اختیار آنان قرار گرفته است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۴۵.</ref> | ||
{| class="wikitable" style="margin-right:auto;margin-left:auto;" | {| class="wikitable" style="margin-right:auto;margin-left:auto;" | ||
|- | |- | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۹: | ||
|} | |} | ||
===صوفیه=== | === صوفیه === | ||
[[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه (زاده [[۱۳۴۳ش]])، ظهور [[طریقت|طریقت‌های تصوف]] در شمال [[قفقاز]] و داغستان را قرن دهم میلادی می‌داند که از قرن ۱۹م نیز قدرت و نفوذ بسیاری در این مناطق یافتند؛<ref> جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۴۵.</ref> شیخ شامل، از رهبران صوفی، قیامی را بر ضد روس‌ها رهبری کرد که سی سال به طول انجامید.<ref> آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۴.</ref>صوفیان داغستان به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل‌بیت(ع)]] احترام گذاشته و روایات و دعاهای شیعه میان آنها رواج دارد.<ref> جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۴۵.</ref> | [[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه (زاده [[۱۳۴۳ش]])، ظهور [[طریقت|طریقت‌های تصوف]] در شمال [[قفقاز]] و داغستان را قرن دهم میلادی می‌داند که از قرن ۱۹م نیز قدرت و نفوذ بسیاری در این مناطق یافتند؛<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۴۵.</ref> شیخ شامل، از رهبران صوفی، قیامی را بر ضد روس‌ها رهبری کرد که سی سال به طول انجامید.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۵۴.</ref>صوفیان داغستان به [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل‌بیت (ع)]] احترام گذاشته و روایات و دعاهای شیعه میان آنها رواج دارد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ص۶۴۵.</ref> | ||
عمده‌ترین مکاتب صوفی در قفقاز، مکاتب [[قادریه]] و [[نقشبندیه]] بوده‌اند. کونتاحاجی و باتال حاجی از فرقه‌های قادری صوفی هستند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ص۱۶۴.</ref> آوارها، دارگین‌ها، کومیک‌ها، لاک‌ها و طبرسران‌ها از طریقت نقش‌بندی پیروی می‌کنند. چچن‌ها و آندی‌ها بیشتر پیرو طریقت قادری‌اند. طریقت شازلی هم پیروانی در داغستان دارد. این طریقت بیشتر میان آوارها و برخی کومیک‌ها و دارگین‌ها گسترش | عمده‌ترین مکاتب صوفی در قفقاز، مکاتب [[قادریه]] و [[نقشبندیه]] بوده‌اند. کونتاحاجی و باتال حاجی از فرقه‌های قادری صوفی هستند.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ص۱۶۴.</ref> آوارها، دارگین‌ها، کومیک‌ها، لاک‌ها و طبرسران‌ها از طریقت نقش‌بندی پیروی می‌کنند. چچن‌ها و آندی‌ها بیشتر پیرو طریقت قادری‌اند. طریقت شازلی هم پیروانی در داغستان دارد. این طریقت بیشتر میان آوارها و برخی کومیک‌ها و دارگین‌ها گسترش یافته است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۵.</ref> همچنین در اواخر دهه ۱۹۸۰میلادی، جمعیت [[سلفیه|سلفی‌ها]] در کنار جمعیت‌های صوفیان افزایش یافت<ref>ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> که برخی این مسئله را مانع اساسی بر سر راه همبستگی مسلمانان داغستان دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به: سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۷؛ معینی‌فر و خیری، «نقش و تأثیر وهابیت در بحران چچن»، ص۱۵۷.</ref> | ||
==جنبش اسلامی داغستان== | == جنبش اسلامی داغستان == | ||
علمای نقشبندیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی به مبارزه با روس‌ها پرداختند که جنبش اسلامی داغستان نامیده می‌شود. منصور اُشورمه‌ای، از پایه‌گذاران نهضت اسلامی در این دوره است.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۱.</ref> او که در [[بخارا]] تحصیل می‌کرد به طریقه صوفیانه نقشبندیه گروید و با استفاده از آموزه‌های آن، مردم داغستان را در برابر حمله روس‌ها متحد کرده و در قفقاز نبرد سختی کرد و [[روسیه|روس‌ها]] شکست‌هایی را متحمل شدند.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۱.</ref> | علمای نقشبندیه در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی به مبارزه با روس‌ها پرداختند که جنبش اسلامی داغستان نامیده می‌شود. منصور اُشورمه‌ای، از پایه‌گذاران نهضت اسلامی در این دوره است.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۱.</ref> او که در [[بخارا]] تحصیل می‌کرد به طریقه صوفیانه نقشبندیه گروید و با استفاده از آموزه‌های آن، مردم داغستان را در برابر حمله روس‌ها متحد کرده و در قفقاز نبرد سختی کرد و [[روسیه|روس‌ها]] شکست‌هایی را متحمل شدند.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۱.</ref> | ||
دیگر رهبران جنبش اسلامی داغستان، غازی ملاّ محمد (درگذشت ۱۸۳۲م)، حمزه بیگ (درگذشت ۱۸۳۴م) و شیخ شامِل (درگذشت ۱۸۵۹م) بودند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/294862 «رهبران نهضت اسلامی داغستان»]، ص۸.</ref> تأکید رهبران بر همبستگی بین [[مسلمان|مسلمانان]] و نیز [[جهاد]] و رویارویی با چیرگی [[کفر|کفار]]، سبب همبستگی و وحدت اقوام گوناگون داغستان در برابر روس‌ها شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/294862 «رهبران نهضت اسلامی داغستان»]، ص۸.</ref> ارتش روسیه تلاش زیادی را برای سرکوبی نهضت مسلمانان داغستان انجام داد؛ ولی نتوانست قیام‌های مردمی را پایان دهد و بیش از صد سال این نهضت ادامه یافت.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، | دیگر رهبران جنبش اسلامی داغستان، غازی ملاّ محمد (درگذشت ۱۸۳۲م)، حمزه بیگ (درگذشت ۱۸۳۴م) و شیخ شامِل (درگذشت ۱۸۵۹م) بودند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/294862 «رهبران نهضت اسلامی داغستان»]، ص۸.</ref> تأکید رهبران بر همبستگی بین [[مسلمان|مسلمانان]] و نیز [[جهاد]] و رویارویی با چیرگی [[کفر|کفار]]، سبب همبستگی و وحدت اقوام گوناگون داغستان در برابر روس‌ها شد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/294862 «رهبران نهضت اسلامی داغستان»]، ص۸.</ref> ارتش روسیه تلاش زیادی را برای سرکوبی نهضت مسلمانان داغستان انجام داد؛ ولی نتوانست قیام‌های مردمی را پایان دهد و بیش از صد سال این نهضت ادامه یافت.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۱–۱۲۲.</ref> در سال ۱۹۲۱م با پذیرش رهبر شوروی، داغستان به عنوان منطقه خودمختار به رسمیت شناخته شد. برخی رهبران کنونی جنبش اسلامی عبارتند از: حسب‌اللّه حسب‌اللّه اف، عبدالرحمن سعیدوف، و ب. کبدوف که گفته شده در موضع‌گیری‌های سیاسی باهم تفاوت‌های زیادی دارند.<ref>سخی حلیمی، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۰.</ref> | ||
===احزاب سیاسی=== | |||
=== احزاب سیاسی === | |||
برخی احزاب سیاسی داغستان که گرایش‌های اسلامی دارند، عبارتند از: | برخی احزاب سیاسی داغستان که گرایش‌های اسلامی دارند، عبارتند از: | ||
*'''حزب رستاخیز اسلامی''': این حزب با حرکت‌های الحادی و کمونیستی مخالف بوده و نفوذ آن را در میان جوانان دانسته‌اند. | * '''حزب رستاخیز اسلامی''': این حزب با حرکت‌های الحادی و کمونیستی مخالف بوده و نفوذ آن را در میان جوانان دانسته‌اند. | ||
*'''حزب سازمان اسلامی (جماعت المسلمی)''': در سال ۱۹۹۲م در نواحی دارگین تشکیل یافت. این حزب با حزب رستاخیز اسلامی روابط دوستانه‌ای دارد. | * '''حزب سازمان اسلامی (جماعت المسلمی)''': در سال ۱۹۹۲م در نواحی دارگین تشکیل یافت. این حزب با حزب رستاخیز اسلامی روابط دوستانه‌ای دارد. | ||
*'''حزب دموکرات اسلامی''': حدود ۴۰۰۰ عضو دارد و از احزاب قدرتمند داغستان محسوب می‌شود که در سال ۱۹۹۰م به وجود آمد. حزب دموکرات اسلامی به حل‌وفصل مسائل عمومی مسلمانان از جمله آموزش‌های مذهبی و مراسم عبادی ــ سیاسی [[حج]] توجه دارد و تحرک سیاسی کمی دارد. پیروان سنتی طریقت نقشبندیه در حزب دموکرات اسلامی و تا اندازه‌ای در جماعت المسلمین حضور دارند.<ref>گلی زواره، «داغستان؛ سرزمین قبایل قبله»، ص۴۵.</ref> | * '''حزب دموکرات اسلامی''': حدود ۴۰۰۰ عضو دارد و از احزاب قدرتمند داغستان محسوب می‌شود که در سال ۱۹۹۰م به وجود آمد. حزب دموکرات اسلامی به حل‌وفصل مسائل عمومی مسلمانان از جمله آموزش‌های مذهبی و مراسم عبادی ــ سیاسی [[حج]] توجه دارد و تحرک سیاسی کمی دارد. پیروان سنتی طریقت نقشبندیه در حزب دموکرات اسلامی و تا اندازه‌ای در جماعت المسلمین حضور دارند.<ref>گلی زواره، «داغستان؛ سرزمین قبایل قبله»، ص۴۵.</ref> | ||
==مراکز فرهنگی== | == مراکز فرهنگی == | ||
[[حوزه علمیه]] مخاچ‌قلعه در داغستان مرکز آموزش روحانیان علوم دینی بود و پایه گسترش زبان عربی در این ناحیه گردید. این مرکز دارای دو هزار مدرسه قرآنی با چهل هزار دانش‌آموز بود تا دهه‌های نخستین قرن بیستم میلادی -که خط عربی کنار گذاشته شد- ادامه یافت؛<ref>اشراقی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145 «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه.</ref> اما در دوره ژوزف استالین، فعالیت‌های آن محدود به پذیرائی از هیئت‌های اعزامی کشورهای اسلامی یا سفر به آن کشورها و حضور در مجامع بین‌المللی اسلامی بوده است.<ref> اشراقی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145 «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه.</ref> | [[حوزه علمیه]] مخاچ‌قلعه در داغستان مرکز آموزش روحانیان علوم دینی بود و پایه گسترش زبان عربی در این ناحیه گردید. این مرکز دارای دو هزار مدرسه قرآنی با چهل هزار دانش‌آموز بود تا دهه‌های نخستین قرن بیستم میلادی -که خط عربی کنار گذاشته شد- ادامه یافت؛<ref>اشراقی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145 «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه.</ref> اما در دوره ژوزف استالین، فعالیت‌های آن محدود به پذیرائی از هیئت‌های اعزامی کشورهای اسلامی یا سفر به آن کشورها و حضور در مجامع بین‌المللی اسلامی بوده است.<ref>اشراقی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145 «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه.</ref> | ||
همچنین درسال ۱۳۸۶ش مرکز پژوهشی اهل‌بیت(ع) در داغستان تأسیس شد که برخی از فعالیت‌های آن عبارتند از: | همچنین درسال ۱۳۸۶ش مرکز پژوهشی اهل‌بیت (ع) در داغستان تأسیس شد که برخی از فعالیت‌های آن عبارتند از: | ||
*انجام پژوهش در خصوص جنبه‌های مختلف اسلام از جمله مسائل مذهبی، فرهنگی، هنری، تاریخی، اقتصادی و سیاسی اسلام به خصوص اسلام در روسیه | * انجام پژوهش در خصوص جنبه‌های مختلف اسلام از جمله مسائل مذهبی، فرهنگی، هنری، تاریخی، اقتصادی و سیاسی اسلام به خصوص اسلام در روسیه | ||
*برگزاری برنامه‌های فرهنگی - پژوهشی همچون کنفرانس، گردهمایی، نمایشگاه، جشنواره، همایش میزگرد | * برگزاری برنامه‌های فرهنگی - پژوهشی همچون کنفرانس، گردهمایی، نمایشگاه، جشنواره، همایش میزگرد | ||
*ترجمه متون از زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و انگلیسی به زبان روسی | * ترجمه متون از زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و انگلیسی به زبان روسی | ||
*برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه‌های علمی، علوم انسانی، دینی و مذهبی | * برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه‌های علمی، علوم انسانی، دینی و مذهبی | ||
*چاپ کتاب، مجلات و روزنامه و راه‌اندازی سایت اطلاع‌رسانی (علمی و مذهبی) | * چاپ کتاب، مجلات و روزنامه و راه‌اندازی سایت اطلاع‌رسانی (علمی و مذهبی) | ||
*راه‌اندازی کتابخانه و برگزاری مسابقات علمی، فرهنگی و دینی.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/8604080022 | * راه‌اندازی کتابخانه و برگزاری مسابقات علمی، فرهنگی و دینی.<ref>[https://www.farsnews.ir/news/8604080022 تأسیس مرکز پژوهشی اهل‌بیت(ع) در داغستان»]، خبرگزاری فارس.</ref> | ||
===مساجد=== | === مساجد === | ||
به گفته [[رسول جعفریان]] تاریخ‌پژوه [[شیعه]] در کتاب [[اطلس شیعه]]، در سال‌های اخیر ۲۰۰۰ مسجد و نمازخانه در داغستان ساخته شده است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۵.</ref> برخی منابع از فعال بودن ۲۷ مسجد در سال ۱۹۹۰م در داغستان خبر داده‌اند؛ اما شیرین آکینر معتقد است یک قرن پیش از آن، تعداد ۱۲۳۵ مسجد در این منطقه وجود داشته است.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۶۲.</ref> | به گفته [[رسول جعفریان]] تاریخ‌پژوه [[شیعه]] در کتاب [[اطلس شیعه]]، در سال‌های اخیر ۲۰۰۰ مسجد و نمازخانه در داغستان ساخته شده است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۵.</ref> برخی منابع از فعال بودن ۲۷ مسجد در سال ۱۹۹۰م در داغستان خبر داده‌اند؛ اما شیرین آکینر معتقد است یک قرن پیش از آن، تعداد ۱۲۳۵ مسجد در این منطقه وجود داشته است.<ref>آکینر، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ۱۳۶۶ش، ص۱۶۲.</ref> | ||
* '''مسجد جامع دربند'''، از قدیمی‌ترین مساجد [[جهان اسلام]] است و در داخل قلعه دربند ساخته شده است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۶.</ref> | |||
* '''مسجد خامنه ماخاچکالا'''، قدیمی‌ترین مسجد ماخاچ‌قلعه (پایتخت داغستان) و تنها مسجد [[شیعیان]] است که آن را دو برادر تاجر [[ایران|ایرانی]] به نام‌های حاج اسدالله و حاج لطف‌الله خامنه‌ای ساخته‌اند و در دوران شوروی به سالن ورزشی تبدیل شده بود.<ref>ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> این مسجد پس از فروپاشی شوروی، به کاربری [[مسجد]] بازگشت و کلاس‌های گوناگون اصول عقاید و [[قرآن]] در این مسجد برگزار می‌شود و شیعیان در [[ماه محرم]] و [[رمضان]] مراسم مذهبی خود را برگزار می‌کنند.<ref>ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک.</ref> | |||
* '''مسجد ایرانی‌های دربند'''، توسط مهاجران ایرانی ساخته شده و نمای آن بیشتر شبیه [[حسینیه]] است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۶.</ref> | |||
* '''مسجد امام علی خاسایورت'''، به شیعیان خاسایورت اختصاص دارد.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴۶.</ref> | |||
* '''مسجد حضرت محمد (ص)'''، بزرگترین مسجد اروپا خواهد بود که در زمینی به مساحت ۲۰ هکتار بنا می‌شود و شامل مسجدی با تمام امکانات و پارکینگ، موزه، مرکز اسلامی و مدرسه است.<ref>[https://qafqaz.ir/fa/ساخت-بزرگترین-مسجد-اروپا-در-داغستان/ «ساخت بزرگترین مسجد اروپا در داغستان»]، خبرگزاری قفقاز.</ref> | |||
== تک‌نگاری == | |||
کتاب تشیع در جمهوری خودمختار داغستان روسیه توسط گلچهره سیدوا، رئیس کرسی علوم‌انسانی شعبه دانشگاه دولتی داغستان در [[دربند|شهر دربند]]، تألیف شد.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/naghli/13803/ «تشیع در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری کتاب ایران.</ref> این کتاب با همکاری مرکز ایران‌شناسی دانشگاه دولتی داغستان و با حمایت مالی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه در سال ۱۳۸۶ش انتشار یافت.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/naghli/13803 «تشیع در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری کتاب ایران.</ref> کتاب شامل دو بخش دربارهٔ اصول سیاسی و اجتماعی، پیدایش عقاید و سنت‌های تشیع در داغستان است و در آن موضوع پیدایش مذهب اهل بیت (ع) در این کشور نیز بررسی می‌شود.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/naghli/13803 «تشیع در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری کتاب ایران.</ref> | |||
== پانویس == | |||
==پانویس== | |||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
==یادداشت== | == یادداشت == | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*آکینر، شیرین، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ترجمه: علی خزاعی‌فر، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش. | * آکینر، شیرین، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ترجمه: علی خزاعی‌فر، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ش. | ||
*ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک، تاریخ نشر: ۵ | * ابراهیمی ترکمان، [http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=45077 داغستان، دیار آشنای مسلمانان]، تابناک، تاریخ نشر: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*اشراقی، مرتضی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145/جایگاه-شیعیان-و-مسلمانان-در-جمهوری-داغستا «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه، تاریخ نشر: ۱۱ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۱ش. | * اشراقی، مرتضی، [https://www.hawzahnews.com/news/417145/جایگاه-شیعیان-و-مسلمانان-در-جمهوری-داغستا «جایگاه شیعیان و مسلمانان در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری حوزه، تاریخ نشر: ۱۱ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*باکیخانوف، عباسقلی آقا، گلستان ارم، باکو، انتشارات علم، ۱۹۷۰م. | * باکیخانوف، عباسقلی آقا، گلستان ارم، باکو، انتشارات علم، ۱۹۷۰م. | ||
*براکس‌آپ، ماری، [https://biblicalstudies.org.uk/pdf/rcl/18-3%20212.pdf «اسلام در داغستان در دوران گورباچف»]، در مجموعه مقالات اسلام و مسلمانان در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | * براکس‌آپ، ماری، [https://biblicalstudies.org.uk/pdf/rcl/18-3%20212.pdf «اسلام در داغستان در دوران گورباچف»]، در مجموعه مقالات اسلام و مسلمانان در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۱ش. | ||
*پاتخو لایو، بهروز، [http://mto.journals.miu.ac.ir/article_5153.html «اوضاع دینی- مذهبی داغستان با | * پاتخو لایو، بهروز، [http://mto.journals.miu.ac.ir/article_5153.html «اوضاع دینی- مذهبی داغستان با تأکید بر مذهب تشیع»]، در مجله مطالعات تاریخی امت‌اسلامی، شماره ۴، پائیز و زمستان ۱۳۹۸ش. | ||
*[https://www.farsnews.ir/news/8604080022 | *[https://www.farsnews.ir/news/8604080022 «تأسیس مرکز پژوهشی اهل بیت(ع) در داغستان»]، خبرگزاری فارس، تاریخ نشر: ۸ تیر ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*[https://www.ibna.ir/fa/naghli/13803/تشيع-جمهوري-داغستان «تشیع در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ نشر: ۱۳ دی ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش. | *[https://www.ibna.ir/fa/naghli/13803/تشيع-جمهوري-داغستان «تشیع در جمهوری داغستان»]، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ نشر: ۱۳ دی ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/294862 «رهبران نهضت اسلامی داغستان»]، در مجله پانزده خرداد، شماره ۲۲، تابستان ۱۳۷۵ش. | *[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/294862 «رهبران نهضت اسلامی داغستان»]، در مجله پانزده خرداد، شماره ۲۲، تابستان ۱۳۷۵ش. | ||
*[https://qafqaz.ir/fa/ساخت-بزرگترین-مسجد-اروپا-در-داغستان/ «ساخت | *[https://qafqaz.ir/fa/ساخت-بزرگترین-مسجد-اروپا-در-داغستان/ «ساخت بزرگترین مسجد اروپا در داغستان»]، خبرگزاری قفقاز، تاریخ نشر: ۲۲ اسفند ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۷ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
*سخی حلیمی، غلام، رسانه و | * سخی حلیمی، غلام، رسانه و جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران، انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۲ش. | ||
*گلی زواره، غلامرضا، [http://pasdareeslam.com/14517/#_ftn21 «داغستان؛ سرزمین قبایل قبله»]، در ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۱۴۵، دی ۱۳۷۲ش. | * گلی زواره، غلامرضا، [http://pasdareeslam.com/14517/#_ftn21 «داغستان؛ سرزمین قبایل قبله»]، در ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۱۴۵، دی ۱۳۷۲ش. | ||
*محمدزاده، نوری، [http://ensani.ir/fa/article/79538/نگـاهی-به-ادبیـات-فارسی-در-داغستان | * محمدزاده، نوری، [http://ensani.ir/fa/article/79538/نگـاهی-به-ادبیـات-فارسی-در-داغستان «نگاهی به ادبیات فارسی در داغستان»]، در ماهنامه ایراس، شماره ۱۳، ۱۳۸۵ش. | ||
*معینی‌فر، حشمت‌السادات، خیری، مهری، [https://jcep.ut.ac.ir/article_22263_69c27b3edf22bc32dc8d557e82f17f85.pdf «نقش و تأثیر وهابیت در بحران چچن»]، در فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال سوم، شماره ۷، پاییز و زمستان ۱۳۸۹ش. | * معینی‌فر، حشمت‌السادات، خیری، مهری، [https://jcep.ut.ac.ir/article_22263_69c27b3edf22bc32dc8d557e82f17f85.pdf «نقش و تأثیر وهابیت در بحران چچن»]، در فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، سال سوم، شماره ۷، پاییز و زمستان ۱۳۸۹ش. | ||
*ممداف، اورخان، [https://www.mashreghnews.ir/news/224764/ «روضه ۵ هزار نفری امام‌حسین(ع) در روسیه/ مسجدی برای شیعه و سنی»]، مشرق، تاریخ نشر: ۲۸ خرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش. | * ممداف، اورخان، [https://www.mashreghnews.ir/news/224764/ «روضه ۵ هزار نفری امام‌حسین(ع) در روسیه/ مسجدی برای شیعه و سنی»]، مشرق، تاریخ نشر: ۲۸ خرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۴۰۱ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | == پیوند به بیرون == | ||
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/241443 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی] | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/241443 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی] | ||
*[https://rch.ac.ir/article/Details/9018 دانشنامه جهان اسلام] | *[https://rch.ac.ir/article/Details/9018 دانشنامه جهان اسلام] | ||
*[http://ca.ipisjournals.ir/article_22223_fef89692505db21b2243379730250b7f.pdf «سلفی‌گری افراطی در قفقاز شمالی؛ با | *[http://ca.ipisjournals.ir/article_22223_fef89692505db21b2243379730250b7f.pdf «سلفی‌گری افراطی در قفقاز شمالی؛ با تأکید بر مؤلفه‌های تاریخی، فرهنگی و سیاسی»] | ||
{{قفقاز}} | {{قفقاز}} | ||
[[رده:کشورهای اروپایی]] | [[رده:کشورهای اروپایی]] | ||
[[رده:کشورهای دارای اقلیت شیعه در اروپا]] | |||
[[رده:مقاله‌های بدون اولویت]] | [[رده:مقاله‌های بدون اولویت]] | ||