اباصلت هروی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عبدالسلام بن صالح''' مشهور به '''خواجه اباصلت هِرَوی''' <small>(حدود ۱۶۰-۲۳۶ه.ق)</small> از یاران نزدیک [[امام رضا (ع)]] و از [[حدیث|محدثان]] و [[کلام|متکلمان]] عصر خود بوده است.

اباصلت، پس از ورود امام رضا(ع) به [[خراسان بزرگ|خراسان]] به این ناحیه آمد و ملازم آن حضرت گردید. او از راویان [[حدیث سلسلة الذهب|حدیث سلسلة‌الذهب]] و همچنین راوی چگونگی [[شهادت]] آن حضرت به دست [[مأمون عباسی]] است. خواجه اباصلت در ۲۳۲ق یا ۲۳۶ه.ق در زمان حکومت [[طاهر بن عبد الله بن طاهر]]، در خراسان، رحلت کرد. مدفن وی در كنار جاده [[مشهد]]-[[فریمان]] در فاصله ۱۰ كیلومتری مشهد واقع شده و زائران امام رضا (ع) به [[زیارت]] قبر او نیز می‌روند.

نام او عبدالسلام بن صالح بن سلیمان بن ایوب بن مَیْسَره<ref>خطیب بغدادى شافعى، تاریخ بغداد، ج 11، ص 46، ش 5728‌ و سمعانى‌ شافعى‌، الانـساب، ج 5، ص 637 ـ 638.</ref> است و به اباصلت هروی شهرت دارد.

گویا جد اول یا دوم اباصلت، در [[هرات]] می‌زیسته و در فتوحات، اسیر و به [[حجاز]] برده شده و به عنوان غلام‌ در اختیار [[عبدالرحمن بن سمره|عبدالرحمن بن سَمُره قرشی]] قرار گرفته است. به هـمین دلیل است که مورخان اباصلت را از [[ولاء عتق|موالی]] عبدالرحمن بن سمره دانسته‌اند.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶.</ref>

معروف ترین لقب وى «هَرَوى» که شیعه و سنی به آن اشـاره کـرده‌اند، برگرفته از محل زندگی اجداد اوست.<ref>خطیب‌ بغدادی، احمد بن علی، تـاریخ بـغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ج 11، ص 46، ش 5728؛ الأنساب، ج 5، ص 637؛ مـِزّى‌ شـافعى‌، تـهذیب‌ الکمال فی أسـماء الرجـال، ج 11، ص 460، ش 4003؛ نجاشى، احمدبن على، رجـال النـجاشى‌، ص 245‌، ش 643‌.</ref> «قُرشى‌»، «عَبْشمى»، «نیشابورى»، «بصرى» و «خراسانى» را نیز از القاب او ذکر کرده‌اند.

تاریخ ولادت وی روشن نیست، ولی از آن رو که به گفته خودش از روزگار کودکی ۳۰ سال در محضر [[سفیان بن عیینه]] (متوفی ۱۹۶ ق) بوده است، <ref>نک‍: سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۸.</ref> می‌توان تولد او را در حدود ۱۶۰ ق تخمین زد. ابوالصلت به روایتی در [[مدینه]] زاده شد<ref>اختیار معرفة الرجال، ص۶۱۵ـ ۶۱۶.</ref> و در [[نیشابور]] اقامت گزید<ref>تذهیب التهذیب، ج۲، ص۴۵۷.</ref>

وى روز چهارشنبه، ۱۴ [[شوال]] سال ۲۳۶ هجرى قمرى‌ از‌ دنیا‌ رفت.<ref>تاریخ بغداد، ج 11‌، ص 51‌، ش 5728 و سـیر‌ أعـلام‌ النبلاء‌، ج 11، ص 448.</ref>

اکثر‌ قـریب‌ بـه اتفاق علماى امامیه، وى‌ را‌ از اصحاب‌ امام‌ رضا‌ دانسته‌اند.<ref>رجال النجاشى، ص 245، ش 643؛ رجال الطوسى، ص 380، ش 14 و ص 383، ش 48 و ص 369، ش 5؛ ابن شهرآشوب: مناقب آل ابى طالب، ج 4، ص 396؛ رجال ابن داود حلّى، ص 224، ش 938 (قسم اول)؛ خلاص‍ة الأقوال فی معرف‍ة الرجال، ص 209، ش 672، ص 420، ش 1709.</ref>

هرچند بیشتر منابع [[اهل سنت]]، اباصلت را خادم [[امام رضا]](ع) معرفى کرده‌اند<ref>مـقدس اربیلی، حدیقة الشیعة،ج2،ص 840.</ref>

اما از علماى امامیه کسی جز [[مقدس اردبیلی]]، او را‌ خادم‌ امام‌ رضا نـدانسته اسـت.<ref>مـقدس اربیلی، حدیقة الشیعة،ج2،ص 840.</ref>شاید از آنجا که جنبه‌ علمى‌ و حدیثى اباصلت بر خادم بودن وى غلبه‌ داشته‌، اکـثر عـلماى [[امامیه]] واژه‌ خادم‌ را درباره او به کار نبرده‌اند.

اباصلت در [[نیشابور]] در خدمت امام رضا حاضر بوده و در [[سرخس]] نیز به دیدار ایشان رقته است.<ref>عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۱۸۳ـ ۱۸۴؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹.</ref> او هنگام ورود امام رضا به نیشابور، [[حدیث سلسله الذهب|حدیث سلسلة‌الذهب]] را از ایشان نقل کرده است. اکثر روایات مربوط به نحوه شهادت امام رضا(ع) از اباصلت نقل شده‌اند.

در اینکه اباصلت‌، [[امام جواد]](ع) را ملاقات کرده جاى تردید نـیست‌ زیرا زمـانى کـه امام رضا در بـستر شـهادت بـود، امام جواد از [[مدینه]] به [[طوس]] آمـده و گـفت‌گویى‌ میان‌ امام‌ جواد و اباصلت رخ داده است.

بعد از‌ شهادت امام رضا نیز دو ملاقات بین امام جواد و اباصلت گـزارش شـده است: یکی هنگام نماز خواندن امام جـواد بـر پیکر امام رضابود و دیگری زمانی رخ داد که اباصلت به دستور مأمون زندانى شد و با معجزه امام جواد و حضور آن حـضرت در زنـدان، رهایى یافت.

<ref>ابـن بـابویه، عیون أخبار الرضا، ج2، ص 242 ـ ص 245</ref>

او در طلب علم به نقاط مختلفی چون [[عراق]]، [[حجاز]] و [[یمن]] سفر کرد و از کسانی چون [[حماد بن زید]]، [[عطاء بن مسلم]]، [[معتز بن سلیمان]]، [[عبدالرزاق صنعانی]]، [[مالک بن انس]]، [[فضیل بن عیاض|فُضیل بن عیاض]] و [[عبدالله بن مبارک]] استماع [[حدیث]] نمود. <ref>الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۸؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۵، ص۱۹۶۸؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹.</ref>

برخی از رجال شناسان همچون [[یحیی بن معین]]، [[عجلی]]، [[ابن شاهین]] و نیز [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] از [[امامیه]] وی را [[توثیق]] کرده‌اند<ref>نک‍: تاریخ الثقات، ص۳۰۳؛ تاریخ اسماء الثقات، ص۲۲۷؛ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۰ـ۶۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۵۰.</ref> حال آنکه بعضی دیگر همچون [[جوزجانی]]، [[نسائی]]، [[ابوحاتم رازی]]، [[عقیلی]]، [[ابن حبان]]، [[ابن عدی]] و [[دار قطنی]] او را تضعیف نموده‌اند.<ref>احوال الرجال، ص۲۰۵ـ۲۰۶؛ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۸؛ کتاب المجرحین، ج۲، ص۱۵۱؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱۱، ص۵۱.</ref>

اباصلت، احادیث بسیارى از امام رضا نقل کرده که بیشتر آنها‌ را‌ [[شیخ صدوق]] در [[عیون اخبار الرضا]]، [[امالی صدوق|الأمالى]] و [[خصال]] نقل کرده است.

از میان روایت کنندگان از ابوصلت فرزندش محمد، [[احمد بن یحیی بلاذری]]، عبدالله بن احمد [[ابی خثیمه]]، ابوبکر ابن [[ابی الدنیا]]، [[یعقوب ابن سفیان بسوی]]، [[سهل بن زنجله]]، [[احمد بن منصور رمادی]] و [[عباس بن محمد دوری]] را می‌توان یاد کرد.<ref>المعرف‍ـة و التاریخ، ج۳، ص۷۷؛ انساب الاشراف، ص۱۹؛ تاریخ بغداد، ۱۱/۴۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۶ـ ۴۴۷؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹ـ ۳۲۰.</ref>

با وجود آنکه اباصلت از یاران امام رضا شمرده شده ولی در مذهب او اختلاف وجود دارد. از یک سو [[شیخ طوسی]] او را از [[عامه]] شمرده<ref>رجال طوسی، ۳۹۶؛ قس: تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷ـ۴۸.</ref> ولی گروهی از محدثان اهل سنت، تنها بر [[شیعه|تشیع]] او خرده گرفته‌اند.<ref>الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۷۰؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶؛ قس: اختیار معرفة الرجال، ص۶۱۵ـ ۶۱۶.</ref>

این گروه، سنى‌ بودن اباصلت را انکار کرده و فقط به دلایل گرایش‌هاى شیعى، او را مورد بى‌مهرى و گاه توهین قرار داده‌اند.<ref>طبسی، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 30، ص۹۹</ref>

یکى از نقاط برجسته شخصیت اباصلت هروى، نقل‌ فضایل‌ [[امیرمؤمنان]] بـه ویژه حدیث «[[حدیث مدینة العلم|مدینة العلم]]» از زبان [[حدیث|محدثان]] بنام اهل‌ سنت‌ است. به عنوان نمونه، وی حدیث «مدینة العلم» را از طریق ابومعاویه و عبد الرزاق‌ صـنعانى‌ نـقل کرده است<ref>تاریخ بغداد ج11، ص 48 و تهذیب الکمال فى أسماء الرجال ج11، ص 462‌.</ref>برخى از گزارش‌هاى تاریخى حاکى از این نکته است که وى با روش‌هاى گوناگون سعى‌ در‌ نقل‌ و نشر احادیث فضایل از طریق بزرگان اهل سنت داشـته اسـت.<ref>طبسی، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 30، ص۹۶</ref>از جمله در برخی منابع آمده است:

'''اباصلت که فردی دارا بود، در جستجوی این احادیث، مشایخ را ‌‌إکرام می‌کرد تا آن احادیث را برایش روایت کنند.'''<ref>ابن کثیر، البداية و النهاية، ج‏7 ،ص359؛ ابن عساكر، تاريخ دمشق، ج‏42، ص382</ref>

ابوالصلت کتابی در باب وفات [[امام رضا(ع)]] تألیف کرده که [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] از آن نام برده <ref>رجال نجاشی، ج۲، ص۶۱.</ref> و [[شیخ صدوق|ابن بابویه]] از آن در [[عیون اخبار الرضا]]<ref>ج۲، ص۲۴۲ـ ۲۴۵.</ref> استفاده کرده است.

این‌که اخبار وفات امام رضا (ع) غالبا از ابوصلت روایت شده، نشان از آن دارد که کتاب وی در این موضوع دست‌کم تا قرن پنجم و حتی ششم باقی مانده بوده.

[[پرونده:اباصلت2.jpg|بندانگشتی]]

هم اکنون آرامگاهی منسوب به وی با نام خواجه اباصلت در سمت شرقی بیرون شهر [[مشهد]] وجود دارد. در [[قم]] و [[سمنان]] نیز مزارهایی منسوب به او موجود است.<ref>مطلع الشمس، ج۲، ص۳۸۵ـ۳۸۶.</ref> مقبره و گنبد و صحن آرامگاه خواجه در مشهد، به همّت کربلایی محمد علی درویش و با کمک‌های مردمی تجدید بنا شده. برخی از اهل عرفان مثل [[درویش علی]] متوفی ۷۲۶ق.، در کنار مزار او دفن شده‌اند.

 

*[[امام رضا (ع)]]

 

* «‌پژوهشی درباره اباصلت هروی (مذهب و شخصیت)‌» که در ۱۰ فصل سامان یافته است؛ «اباصلت کیست؟، مذهب اباصلت، اباصلت و امام رضا(ع)، اباصلت و امامان دیگر(ع)، اباصلت و احادیث گوناگون از ائمه(ع)، مبارزه اباصلت با فرقه‌های منحرف، مشایخ و شاگردان اباصلت، مسافرت اباصلت به خراسان، وفات و مزار اباصلت هروی، و کرامات اباصلت هروی».<ref>[http://www.ketabnews.com/detail-27554-fa-1.html کتاب نیوز؛ مروری کوتاه بر زندگانی اباصلت هروی]</ref>

*اباصلت هروی : روای آفتاب، نویسندگان: حسن حسینی، اسماعیل رضایی برجكی، محمد حسن پاكدامن

*بررسی زندگی عبدالسلام بن صالح خواجه اباصلت هروى، نویسنده: غلامرضا اكبرى <ref>[http://www.lib.ir/LibView/SearchResult.aspx?title=%d8%a7%d8%a8%d8%a7%d8%b5%d9%84%d8%aa%20%d9%87%d8%b1%d9%88%db%8c&typeID=0&q=PbLMW26H4LXYU8XYI5S4UaQP47I1S8XccQ6P4LM1Q6PcL پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران]</ref>

 

{{پانویس2}}

* ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، به کوشش مهدی الاجوردی، قم، چاپخانه علمیه و قم، ناشر رضا مشهدی، 1363‌ش.

* ابن حبان، محمد، کتاب المجرحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرف‍ـة.

*ابن عساكر، تاريخ مدينة دمشق‏، بیروت، دار الفكر، 1415ق.

* ابن كثير دمشقى‏، البداية و النهاية، بيروت‏، دار الفكر، بى تا

* بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرف‍ـة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق.

* طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرف‍ـه الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ ش.

*طبسی، محمد محسن، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، زمستان ۱۳۸۸، شماره 30، صفحه 91 تا 112.