حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

{{ جعبه اطلاعات امامزاده

| اندازه تصویر =300px

| پدر = امام حسین(ع)  

[[شیعه|شیعیان]] به عنوان [[باب الحوائج]] به او [[توسل|متوسل]] می‌شوند. در [[دهه محرم]] معمولا شب و روز [[۷ محرم|هفتم محرم]] به سوگواری برای علی‌اصغر اختصاص دارد. مراسم [[همایش شیرخوارگان حسینی]] نیز هر ساله در اولین جمعه [[محرم (ماه)|ماه محرم]] در بزرگداشت او برگزار می‌گردد.

عبدالله فرزند [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و [[رباب دختر امرؤ القیس]] است.<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref> تاریخ تولد او مشخص نیست. درباره سن او هنگام [[شهادت]] نیز اختلاف وجود دارد. بیشتر منابع او را به هنگام شهادت، کوچک و شیرخوار دانسته‌اند بدون اینکه به سن او اشاره کنند.<ref>نگاه کنید به: طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۴۸ و ۴۶۸؛ سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۷.</ref> چنانکه در [[دانشنامه امام حسین (کتاب)|دانشنامه امام حسین(ع)]] آمده درباره شش‌ماهه بودن او، منبع معتبری وجود ندارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۳۳.</ref> محققان این دانشنامه احتمال داده‌اند ریشه این شهرت، نسخه غیرمعتبری از [[مقتل الحسین (ابومخنف)|مقتل ابی‌مخنف]] باشد و گفته‌اند که در نسخه‌های خطی این کتاب، چنین مطلبی وجود ندارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۳۳، پانویس.</ref>

در منابع متقدم [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] نام این کودک، عبدالله یاد شده، ولی در منابع متأخر شیعی به علی‌اصغر شهرت یافته است.<ref> «[https://lib.eshia.ir/23019/1/6213 دانشنامه جهان اسلام]»، کتابخانه مدرسه فقاهت.</ref> [[مقتل الحسین (خوارزمی)|مقتل‌الحسین خوارزمی]] <ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷.</ref> و [[مناقب آل ابی‌طالب (کتاب)|مناقب آل ابی‌طالب]] [[ابن شهرآشوب|ابن‌شهرآشوب]]<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، ج۴، ص۱۰۹.</ref>، از جمله منابع قدیمی هستند که هنگام ذکر چگونگی [[شهادت]] فرزند خردسال امام، از او با نام علی یاد کرده‌اند. برخی منابع، نام طفل شهید را علی‌اصغر و غالباً لقب [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] را «علی اوسط» آورده‌اند؛<ref>برای نمونه نگاه کنید به: اربلی، کشف الغمة، نشر رضی، ج۱، ص۵۸۱ و ۵۸۲؛ شافعی، مطالب السئول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.</ref> اما [[شیخ مفید]]، لقب [[حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام|علی اکبر]] را اصغر گفته و اکبر را لقب امام سجاد(ع) دانسته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref>

بعضی از منابع در شمارش فرزندان [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]]، نام عبدالله را نیز ذکر کرده‌، ولی به چگونگی شهادت او اشاره‌ای نکرده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، ج۴، ص۱۰۹؛ اربلی، کشف الغُمّة، نشر رضی، ج۱، ص۵۸۱ و ۵۸۲.</ref> این موضوع از اختلاف منابع متقدم و متأخر در شمارش فرزندان امام حسین(ع) که علی نام داشته‌اند، به وجود آمده است.<ref> نگاه کنید به: مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۳۵؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، مؤسسه انتشارات علامه، ج۴، ص۱۰۹.</ref> به گفته بعضی، علی‌اصغر و عبدالله دو تن بوده‌اند و هر دو در [[واقعه کربلا]] شهید شده‌اند.<ref>شافعی، مطالب السئول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.</ref>

در [[زیارت ناحیه مقدسه]] با عبارت «أَلسَّلامُ عَلَی الرَّضیعِ الصَّغیرِ؛ سلام بر آن شیرخوار کوچک» به او سلام داده شده است.<ref>ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ۴۹۸.</ref>  

درباره چگونگی شهادت علی‌اصغر گزارش‌های مختلفی نقل شده است.  

=== گزارش شیخ مفید===

بر اساس گزارش [[شیخ مفید]]، امام حسین(ع) پس از بردن جسد [[قاسم بن حسن(ع)|قاسم پسر امام حسن(ع)]] کنار دیگر [[شهدای کربلا|شهدا]]، جلوی خیمه نشست که عبدالله [علی‌اصغر] را نزدش آوردند و امام او را در دامن خویش نشاند. در این هنگام مردی از بنی‌اسد، تیری روانه کرد و او را ذبح نمود. امام دستش را [زیر گلوی طفل] گرفت و چون پر از خون شد، آن را بر زمین ریخت و گفت: «پروردگارا! اگر یاری آسمان را از ما گرفته‌ای، پس آن را به صلاح ما قرار ده و انتقام ما را از این ستمکاران بگیر.» سپس او را برد و کنار دیگر کشتگان گذاشت.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۸. </ref>  

===گزارش طبری، خوارزمی و لهوف===

بنابر نقل دیگر هنگامی که امام حسین(ع) برای وداع کنار خیمه‌‏ها آمد، کودکش را در آغوش گرفته و او را می‏‌بوسید که [[حرملة بن کاهل اسدی|حرمله بن کاهل اسدی]] با تیری او را به شهادت رساند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۴۸؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷؛ ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۷.</ref>  

===گزارش نفس المهموم===

بر اساس نقل [[نفس المهموم (کتاب)|نفس المهموم]] در [[شب عاشورا]] امام(ع) به [[قاسم بن حسن(ع)|قاسم بن حسن]] فرمود وقتی دهان من از تشنگی خشک شود به سرا پرده آیم و آب یا شیر طلبم و هیچ نیابم در آن هنگام می‌خواهم که فرزند شیرخوارم را بیاورند تا از لعاب دهان او نوشم و چون بخواهم او را نزدیک دهانم سازم، فاسقی از دشمنان تیری بر گلویش بیفکند وخونش در درست من روان گردد و من دست به جانب آسمان بلند کنم و بگویم :اللهم صبرا و احتسابا فيك (خدایا شکیبایی کنم و چشم به پاداش تو دارم)...و آتش در خندق پشت خیمه ها زبانه می کشد... و من بر آنها حمله می‌کنم در آن زمان که تلخ ترین اوقات دنیا باشد. <ref>القمي، نفس‌المهموم، ج۱، ص۲۰۸؛ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۷۴ق، ص۱۱۶.</ref>

=== گزارش ابن جوزی===

به گزارش [[سبط بن جوزی]] از هشام بن محمد کلبی، امام حسین(ع) در حال سخن گفتن با [[لشکر عمر بن سعد|لشکریان عمر بن سعد]] بود، یکی از اطفالش را دید که از تشنگی می‌گرید، او را روی دست گرفت و گفت: «ای جماعت! اگر به من رحم نمی‌کنید، پس به این کودک شیرخوار رحم کنید». مردی از سپاه [[کوفه]] تیری بر گلویش زد و آن کودک را به شهادت رساند.<ref>ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۷.</ref>امروزه در بین الحرمین کربلا محلی به نام مقام علی اصغر(ع) هست که منسوب به محل شهادت اوست و برخی زائران آن محل را زیارت می‌کنند.

=== گزارش یعقوبی===

براساس گزارش یعقوبی روز [[روز عاشورا|عاشورا]] هنگامی که یاران امام به شهادت رسیدند کودکی از فرزندان امام که تازه چشم به دنیا گشوده بود را نزد امام آوردند و امام در گوش او [[اذان]] گفت و در حال برداشتن کام او بود که ناگهان تیری برگلوی کودک نشست و سر او را برید امام تیر را از گلوى کودک کشید و او را به خونش آغشته مى ‌ساخت و مى‌ گفت: «و الله لأنت اکرم على الله من الناقة، و لَمحمدٌ اکرم على الله من الصالح: به خدا سوگند که تو از [[ناقه صالح]] بر خدا گرامى ‌تر هستی و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|محمد]] هم از [[صالح (پیامبر)|صالح]] بر خدا گرامى‌ تر است.» سپس آمد و او را پهلوى فرزندان و برادرزادگان خود نهاد، سپس بر آنان حمله برد.» <ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، نشر دارصادر، ج۲، ص۲۴۵.

</ref>

در کتاب منتهی الامال درباره این واقعه چنین گزارش شده است:

[[سید حیدر آملی]] در شعری که در رثای علی اصغر سروده این صحنه را به تصویر کشیده است

{{شعر جدید | متن =  

و مُنعطفٍ أهوي لتقبيل طفله\\فَقبّل منه قبله السهمُ مَنحرا<ref>شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۷۴ق، ص۱۸۶.</ref>}}  

ترجمه: برای بوسیدن طفل خود خم شد اما تیر پیش از وی بر گلوگاه او بوسه داد.  

این بیت شعر در ارتباط این قسمت از مقتل علی اصغر(ع) معروف است که معمولا [[روضه‌خوانی (آیین) |روضه خوانان]] می خوانند

|ز ضرب تیر چنان دست وپای خود گم کرد\\ که خواست گریه کند در عوض تبسم کرد<ref>«[https://www.sibtayn.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=64257 خــواست گریه کند در عوض تبسّم کرد]»، پایگاه اطلاع رسانی سبطین.</ref>}}

=== واکنش امام حسین(ع)===

[[پرونده:Ali asghar 002 1.jpg|بندانگشتی|تابلوی مسیح عاشورا (تصویر لحظه شهادت حضرت علی اصغر)، تکنیک رنگ روغن روی بوم، اثر محمدعلی نادری، ۱۴۰۱ش]]

امام حسین(ع)، پس از اصابت تیر به گلوی فرزندش، دست خود را زیر گلوی او گرفت و چون پر از خون شد، آن را به سوی آسمان پاشید و فرمود: «هَوَّنَ علَیّ ما نزَل بی أنّه بعین الله؛ آنچه این سختی‌ها را برایم آسان می‌سازد این است که همه در محضر خداست».<ref>ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۷.</ref> از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل شده است که از آن خون قطره‌ای به زمین بازنگشت.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۹۸ق، ص۱۷۳.</ref>  

همچنین گفته شده است که امام با مشاهده این واقعه گریست و فرمود: «پروردگارا! تو خود میان ما و این مردم داوری فرما که ما را دعوت کردند تا یاریمان کنند؛ اما ما را کشتند».<ref>سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۷.</ref> به گزارش سبط بن جوزی، در این هنگام ندایی از آسمان شنیده شده که «او را واگذار- ای حسین - که شیردهنده‌ای (دایه) او را در [[بهشت]] شیر می‌دهند».<ref>سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۲۷.</ref>

برخی نیز نوشته‌‏اند که امام پس از شهادت فرزندش، او را با خون گلویش آغشته کرد و فرمود: «به خدا قسم تو از [[ناقه صالح]] نزد [[خدا]] گرامی‌تری و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]]، نزد خدا از [[صالح (پیامبر)|صالح(ع)]] گرامی‌تر است؛<ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۸۲.</ref> خدایا اگر امروز فتح و نصرت خویش را از ما بازداشته‌‏ای، آن را در چیزی که برای ما بهتر است قرار ده».<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۵، ص۴۴۸.</ref>

  |نقل‌قول= السَّلَامُ عَلَى عَبْدِاللهِ بْنِ الْحُسَیْنِ الطِّفْلِ الرَّضِیعِ الْمَرْمِیِّ الصَّرِیعِ الْمُتَشَحِّطِ دَماً الْمُصَعَّدِ دَمُهُ فِی السَّمَاءِ الْمَذْبُوحِ بِالسَّهْمِ فِی حَجْرِ أَبِیهِ لَعَنَ الله رَامِیَهُ حَرْمَلَةَ بْنَ کَاهِلٍ الْأَسَدِیَّ وَ ذَوِیهِ؛{{سخ}} سلام بر عبدالله پسر حسین، کودک شیرخوار تیر خوردهٔ به زمین افتادهٔ به خون غلتیده که خونش به آسمان بالا رفت و در آغوش پدرش به وسیلهٔ تیر ذبح شد. خداوند تیرانداز و پژمرده کننده‌اش حرملة بن کاهل اسدی و همدستانش را لعنت کند.

  |رنگ پس‌زمینه =#a9f9e4  

[[محمد محمدی اشتهاردی]] در کتاب [[سوگنامه آل محمد (کتاب)|سوگنامه آل محمد(ص)]] با تکیه بر کتاب منهاج الدموع از حرمله چنین نقل کرده است که او سه [[تیر سه‌شعبه]] به [[کربلا]] آورد و یکی از آن‌ها را به گلوی فرزند شیرخواره [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] زد.<ref>محمدی اشتهاردی، سوگنامه آل محمد، ۱۳۸۰ش، چ۱۷، ص۵۳۵.</ref> نویسندگان کتاب دانشنامه امام حسین سخن نقل شده از حرمله را جزو نقل‌های غیرقابل اعتماد شمرده‌اند؛<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۳۵-۳۷.</ref> چنان‌که در کتاب [[تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا (کتاب)|مقتل جامع سید‌الشهدا]] نیز شهادت علی‌اصغر با تیر سه‌شعبه را ناشی از گزارش مقتل‌های متأخر مثل [[تذکرة الشهداء (کتاب)|تذکرة الشهدا]] و [[کبریت احمر فی شرائط المنبر (کتاب)|کبریت احمر]] دانسته‌اند.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سید‌الشهدا، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۸۵۴، پانویس.</ref>

با این حال،‌ امروزه در [[منبر‌|منبر‌ها]] و مجالس [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه‌خوانی]] مرسوم است که شهادت علی‌اصغر را ناشی از اصابت تیر سه‌شعبه می‌دانند.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سید‌الشهدا، ۱۳۸۹ش، ج۱، ص۸۵۴، پانویس.</ref>  

==چگونگی دفن و مکان آن==

درباره چگونگی دفن علی‌اصغر در منابع اختلاف است؛ بر اساس برخی از منابع امام حسین(ع) با شمشیر خود قبری کند و او را به خاک سپرد.<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۷.</ref> اما عده‌ای از مورخان نوشته‌‏اند امام(ع) قنداقه خون‌آلود او را به [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب (س)]] سپرد.<ref>ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۷؛ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۹۸ق، ص۱۷۳.</ref> برخی نیز نوشته‏‌اند که بدنش را کنار بدن دیگر شهدای خاندان خود قرار داد.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۸.</ref> بعضی محل دفن او را در کنار دیگر [[شهدای کربلا]] دانسته و برخی دیگر معتقدند او بر روی سینه امام حسین(ع) دفن شده است.<ref> قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)، ۱۳۸۳ش، ص۹۵.</ref>برخی از مورخان حتی گزارش کرده‌اند که امام بر بدن علی‌اصغر پس از شهادت نماز گزارده و سپس او را به خاک سپرده است. {{یاد| فنزل الحسين رضي الله عنه عن فرسه وحفر له بطرف السيف ورماه بدمه وصلى عليه ودفنه }} <ref>ابن أعثم، الفتوح، ج۵، ص۱۱۵. شعرانی، دمع السجوم، تر جمه نفس المهموم ، ۱۳۷۴ق، ص۱۸۷.

</ref>

==سوگواری==

[[شیعه|شیعیان]] علی‌اصغر را [[باب الحوائج]] می‌دانند<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۳۲۲.</ref> و برخی از [[مسجد|مساجد]]، [[حسینیه|حسینیه‌ها]] و [[هیئت عزاداری|هیئت‌های عزاداری]] خود را به نام او نام‌گذاری می‌کنند. آنان شب [[۷ محرم|هفتم محرم]] را به او اختصاص داده‌اند و در این شب با محوریت او به مرثیه‌‌خوانی و [[سوگواری|عزاداری]] می‌پردازند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6254406 «نامگذاری شبهای دهه اول محرم»]، وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> گفته شده [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه]] او از روضه‌های سوزناک [[واقعه کربلا|واقعه عاشورا]] شناخته می‌شود.<ref>[https://www.razavi.news/fa/report/60130/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%B9، «روایتی از شهادت حضرت علی اصغر(ع)»]، خبرگزاری رضوی.</ref> همچنین در برخی مناطق شیعیان در [[دهه محرم]]، [[تعزیه علی‌اصغر]] را به نمایش می‌گذارند؛ در این [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه]] گهواره‌ای را با پارچه سبز تزیین می‌کنند تا نماد شیرخوارگی و خردسالی او باشد.<ref>[https://image.tebyan.net/Image/375857 «مراسم تعزیه خوانی سرباز کوچک ویژه شهادت حضرت علی اصغر(ع)»]، وبگاه تبیان.</ref>

هر ساله برای بزرگداشت علی‌اصغر(ع)، [[همایش شیرخوارگان حسینی]] در اولین [[جمعه (روز)|جمعه]] ماه [[محرم (ماه)|محرم]] از سوی مجمع جهانی بزرگداشت حضرت علی‌اصغر(ع) برگزار می‌شود.<ref> [http://www.tabnak.ir/fa/news/76529 «مراسم بزرگداشت جهانی حضرت علی اصغر»]، وبگاه تابناک.</ref>

{{شعر جدید|متن =  

== جستارهای وابسته==

* [https://www.razavi.news/fa/report/60130/%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1-%D8%B9، «روایتی از شهادت حضرت علی اصغر(ع)»]، خبرگزاری رضوی، تاریخ انتشار: ۶ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.

* قاضی طباطبایی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء (ع)، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۳ش.

* مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تصحیح سیدابراهیم میانجی و محمد باقر بهبودی، بیروت، دار احیاء‌التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

* محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (ع)، (ج ۱۰)، ترجمه محمد مرادی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق/۱۳۸۸ش.

* محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (ع)، (ج ۷)، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، دارالحدیث، ۱۴۳۰ق/۱۳۸۸ش.

*«[https://lib.eshia.ir/23019/1/6213 دانشنامه جهان اسلام]»، کتابخانه مدرسه فقاهت.

*«[https://www.sibtayn.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=64257 خــواست گریه کند در عوض تبسّم کرد]»، پایگاه اطلاع رسانی سبطین.

==پیوند به بیرون==

* [http://www.ensani.ir/fa/content/46164/default.aspx «پژوهشى درباره نام، سن و کیفیّت شهادت طفل شیرخوار امام حسین(علیه السلام)»، محسن رنجبر.]

*[http://islamquest.net/fa/archive/question/fa28332 «آیا شهادت طفلی شیرخوار به نام علی اصغر در حوادث کربلا صحت دارد؟»، اسلام کوئست.]

  | توضیحات =