اباصلت هروی: تفاوت میان نسخه‌ها

نام او عبدالسلام بن صالح بن سلیمان بن ایوب بن مَیسَره<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳۴۹ق، ج۱۱، ص۴۶؛ سمعانی‌ شافعی‌، الانساب، ج ۵، ص۶۳۷ ۶۳۸.</ref> است و به اباصلت هروی شهرت دارد.

معروف‌ترین لقب وی «هَرَوی» که [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] به آن اشاره کرده‌اند، برگرفته از محل زندگی اجداد اوست.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳۴۹ق، ج۱۱، ص۴۶؛ سمعانی شافعی، الأنساب، ج ۵، ص۶۳۷؛ مزّی‌ شافعی‌، تهذیب‌ الکمال فی أسماء الرجال، ج ۱۱، ص۴۶۰،ش ۴۰۰۳؛ نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی‌، ص۲۴۵‌.</ref> «قُرشی»، «عَبْشمی»، «نیشابوری»، «بصری» و «خراسانی» را نیز از القاب او ذکر کرده‌اند.

تاریخ ولادت وی روشن نیست، ولی از آن رو که به گفته خودش از روزگار کودکی ۳۰ سال در محضر [[سفیان بن عیینه]] (متوفی [[سال ۱۹۸ هجری قمری|۱۹۸ق]]) بوده است،<ref>نک: سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۸.</ref> می‌توان تولد او را در حدود [[۱۶۰ق]] تخمین زد. ابوالصلت به روایتی در [[مدینه]] زاده شد<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۶۱۵-۶۱۶.</ref> و در [[نیشابور]] اقامت گزید<ref>ذهبی، تذهیب التهذیب، ج۲، ص۴۵۷.</ref>

وی [[چهارشنبه]]، [[۱۴ شوال]] [[سال ۲۳۶ هجری قمری‌]] از‌ دنیا‌ رفت.<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱‌، ص۵۱‌،ش ۵۷۲۸؛ سیر‌ أعلام‌ النبلاء‌، ج ۱۱، ص۴۴۸.</ref>

اکثر‌ قریب‌ به اتفاق علمای امامیه، وی‌ را‌ از [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب‌ امام‌ رضا(ع)]]‌ دانسته‌اند.<ref>رجال النجاشی، ص۲۴۵،ش ۶۴۳؛ رجال الطوسی، ص۳۸۰،ش ۱۴ و ص۳۸۳،ش ۴۸ و ص۳۶۹،ش ۵؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۶؛ رجال ابن داود حلّی، ص۲۲۴،ش ۹۳۸ (قسم اول)؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، ص۲۰۹،ش ۶۷۲، ص۴۲۰،ش ۱۷۰۹.</ref>

اما از علمای امامیه کسی جز [[مقدس اردبیلی]]، او را‌ خادم‌ امام‌ رضا(ع) ندانسته است.<ref> العسقلاني، ابن حجر، تهذيب التهذيب، ج۶، ص۳۱۹  مقدس اربیلی، حدیقة الشیعة، ج۲، ص۸۴۰.</ref>شاید از آنجا که جنبه‌ علمی‌ و حدیثی اباصلت بر خادم بودن وی غلبه‌ داشته‌، اکثر علمای [[امامیه]] واژه‌ خادم‌ را درباره او به کار نبرده‌اند.{{مدرک}}

اباصلت در [[نیشابور]] در خدمت امام رضا(ع) حاضر بوده و در [[سرخس]] نیز به دیدار ایشان رفته است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۸۳-۱۸۴؛ ذهبی، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹.</ref> او هنگام ورود امام رضا به نیشابور، [[حدیث سلسلةالذهب|حدیث سلسلة‌الذهب]] را از ایشان نقل کرده است. اکثر روایات مربوط به نحوه [[شهادت]] امام رضا(ع) از اباصلت نقل شده‌اند.<ref>[https://www.ibna.ir/fa/report/291493/%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%AA-%D9%87%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D اباصلت هروی و روایت حدیث «سلسلةالذهب» و چگونگی شهادت امام رضا(ع)] خبرگزاری کتاب ایران.</ref>

<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۵.</ref>

او در طلب علم به نقاط مختلفی چون [[عراق]]، [[حجاز]] و [[یمن]] سفر کرد و از کسانی چون [[حماد بن زید]]، [[عطاء بن مسلم]]، [[معتز بن سلیمان]]، [[عبدالرزاق صنعانی]]، [[مالک بن انس]]، [[فضیل بن عیاض|فُضیل بن عیاض]] و [[عبدالله بن مبارک]] استماع [[حدیث]] نمود.<ref>الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۸؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۵، ص۱۹۶۸؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹.</ref>

ابوالصلت چندی در [[بغداد]] به روایت [[حدیث]] پرداخت<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶، ج۱۱، ص۴۴۸.</ref> و در روزگار [[مأمون عباسی|مأمون]] به عزم جنگ به [[مرو]] آمد و چون به مجلس خلیفه وارد شد و مأمون کلام او را شنید، به او علاقمند شد و از خواصش قرار داد. ابوالصلت در رد [[مرجئه]]، [[جهمیه]]، [[زنادقه]] و [[قدریه]] می‌کوشید و بارها با [[بشر مریسی]] در حضور مأمون مناظره کرد.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷.</ref>

اباصلت هروی نزد همه [[علم رجال|رجالیان]] شیعه مورد وثوق است. در بین [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] نیز رجالیانی همچون [[یحیی بن معین]]، [[عجلی]]، [[ابن شاهین]] وی را [[ثقه|توثیق]] کرده‌اند<ref>نک: تاریخ الثقات، ص۳۰۳؛ تاریخ اسماء الثقات، ص۲۲۷؛ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۰۶۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۵۰.</ref> حال آنکه بعضی دیگر همچون [[جوزجانی]]، [[نسائی]]، [[ابوحاتم رازی]]، [[عقیلی]]، [[ابن حبان]]، [[ابن عدی]] و [[دار قطنی]] او را تضعیف نموده‌اند.<ref>احوال الرجال، ص۲۰۵۲۰۶؛ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۸؛ کتاب المجرحین، ج۲، ص۱۵۱؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱۱، ص۵۱.</ref>

از میان روایت کنندگان از ابوصلت فرزندش محمد، [[احمد بن یحیی بلاذری]]، عبدالله بن احمد [[ابی خثیمه]]، ابوبکر ابن [[ابی الدنیا]]، [[یعقوب ابن سفیان بسوی]]، [[سهل بن زنجله]]، [[احمد بن منصور رمادی]] و [[عباس بن محمد دوری]] را می‌توان یاد کرد.<ref>المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۷۷؛ انساب الاشراف، ص۱۹؛ تاریخ بغداد، ۱۱/۴۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۶ ۴۴۷؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹ ۳۲۰.</ref>

با وجود آنکه اباصلت از یاران [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] شمرده شده ولی در مذهب او اختلاف وجود دارد. از یک سو [[شیخ طوسی]] او را از [[اهل سنت و جماعت|عامه]] شمرده<ref>رجال طوسی، ۳۹۶؛ قس: تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷۴۸.</ref> ولی گروهی از محدثان اهل سنت، تنها بر [[شیعه|تشیع]] او خرده گرفته‌اند.<ref>الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۷۰؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶؛ قس: طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۶۱۵-۶۱۶.</ref>

یکی از نقاط برجسته شخصیت اباصلت هروی، نقل‌ [[فضایل امام علی(ع)|فضایل‌ امیرمؤمنان]] به ویژه حدیث «[[حدیث مدینة العلم|مدینة العلم]]» از زبان محدثان بنام اهل‌ سنت‌ است. به عنوان نمونه، وی حدیث «مدینة العلم» را از طریق ابومعاویه و عبد الرزاق‌ صنعانی‌ نقل کرده است<ref>تاریخ بغداد ج۱۱، ص۴۸ و تهذیب الکمال فی أسماء الرجال ج۱۱، ص۴۶۲‌.</ref>برخی از گزارش‌های تاریخی حاکی از این نکته است که وی با روش‌های گوناگون سعی‌ در‌ نقل‌ و نشر احادیث فضایل از طریق بزرگان اهل سنت داشته است.<ref>طبسی، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۳۰، ص۹۶</ref>از جمله در برخی منابع آمده است:

::اباصلت که فردی دارا بود، در جستجوی این احادیث، [[مشایخ]] را إکرام می‌کرد تا آن احادیث را برایش روایت کنند{{یاد|وَكَانَ أَبُو الصَّلْتِ رَجُلًا مُوسِرًا يُكْرِمُ الْمَشَايِخَ وَيُحَدِّثُونَهُ بِهَذِهِ الْأَحَادِيثِ... ممکن است غرض از نقل اینگونه تعابیر درباره اباصلت تضعیف احادیثی باشد  که وی در باره فضایل امیرالمومنین(ع) نقل کرده است ومنظور این باشد که او با توان مالی ای که داشته می توانسته مشایخ حدیث را راویان این نوع احادیث قرار بدهد.{{مدرک}} از همین رو در خصوص حدیث مشهور (انا مدینه العلم... ) تعبیر شده که این حدیث به حدیث اباصلت هروی معروف و شناخته شده است. }}<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷،ص۳۹۶؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۸۲</ref>

ابوالصلت کتابی در باب وفات [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] تألیف کرده که [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] از آن نام برده<ref>رجال نجاشی، ج۲، ص۶۱.</ref> و [[شیخ صدوق|ابن بابویه]] از آن در [[عیون اخبار الرضا (کتاب)|عیون اخبار الرضا]]<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۵.</ref> استفاده کرده است.

هم اکنون آرامگاهی منسوب به وی با نام خواجه اباصلت در سمت شرقی بیرون شهر [[مشهد]] وجود دارد. در [[قم]] و [[سمنان]] نیز مزارهایی منسوب به او موجود است.<ref>اعتماد السلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۳۸۵-۳۸۶.</ref> مقبره و گنبد و صحن [[آرامگاه]] خواجه در مشهد، به همّت کربلایی محمد علی درویش و با کمک‌های مردمی تجدید بنا شده. برخی از اهل عرفان مثل [[درویش علی]] (متوفی [[سال ۷۲۶ هجری قمری|۷۲۶ق]])، در کنار مزار او دفن شده‌اند.

* ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق.

* صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، به کوشش مهدی الاجوردی، قم، چاپخانه علمیه و قم، ناشر رضا مشهدی، ۱۳۶۳‌ش.

* ابن حبان، محمد، کتاب المجرحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا

* ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ ق.

* ابن شاهین، عمربن احمد، تاریخ اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ ق.

* ابن عدی. عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق.

*ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق.

* ابن کثیر دمشقی، البدایة و النهایة، بیروت،‌دار الفکر، بی‌تا

* بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق.

* بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۷ق.

* جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، احوال الرجال، به کوشش صبحی بدری سامرائی، بیروت، ۱۴۰۵ق.

* خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. و بیروت، دارالکتب العلمیه.

* ذهبی، محمدبن احمد، تذهیب التهذیب، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز

* ذهبی، محمدبن احمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش صالح سمر، بیروت، ۱۴۰۶ق.

* ذهبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق.

* طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.

* طوسی، محمدبن حسن، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق.

*طبسی، محمد محسن، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، زمستان ۱۳۸۸، شماره ۳۰، صفحه ۹۱ تا ۱۱۲.

* عجلی، احمدبن عبدالله، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق.

* عقیلی، محمدبن عمرو، الضعفاء الکبیر، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۴ق.

* نجاشی، احمدبن علی، رجال، به کوشش محمد جواد نائینی، بیروت، ۱۴۰۸ق.