تفسیر فرات کوفی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''تفسیر فُرات کوفی''' [[تفسیر روایی]] به زبان عربی، اثر ابوالقاسم [[فرات بن ابراهیم بن فرات]] کوفی از عالمان، [[حدیث|محدّثان]] و [[تفسیر قرآن|مفسران]] شیعی نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم قمری است. مولف در این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] تنها [[آیه|آیاتی]] را گردآورده که در‌ شأن [[اهل‌بیت(ع)]] نازل شده‌اند. تفسیر فرات کوفی، از مهم‌ترین مصادر تفسیری [[شیعه]] است.

از زندگی فرات کوفی و سال تولد و مرگ او اطلاع دقیقی در دست نیست و نام او نیز در منابع کهن تراجم و [[علم رجال|رجال]] نیامده است؛ اما با توجه به سال زندگی کسانی که او در تفسیرش از آنها بی‌واسطه روایت کرده است، برخی حدس زده‌اند که او از علمای شیعه نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم است.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> رجال‌شناسان متقدم شیعه نظیر [[محمد بن عمر کشی|کشّی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]] و متأخرانی چون [[حسن بن داوود حلی]]، [[علامه حلی]] و [[محمد بن علی اردبیلی]] درباره وی هیچ اطلاعی نداده‌اند؛ اما رجال‌شناسان <ref>برای نمونه نک: جواهری، المفید من معجم رجال الحدیث، ص ۴۵۳.</ref> و عالمان دینی قرون اخیر او را موَثَّق(= مورد اعتماد در نقل حدیث) دانسته‌اند؛ زیرا روایاتش را با احادیث معتبر امامیه هماهنگ دیده‌اند.<ref>نک: مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۳۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، بخش ۲، ص۳؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۳۵۴.</ref>

===مذهب مؤلف===

در این که فرات کوفی، [[شیعه]] بوده است، اختلافی نیست؛ اما درباره [[امامیه|امامی]] یا [[زیدیه|زیدی]] بودن او اختلافاتی میان پژوهشگران در گرفته است. برخی با توجه به مطابقت روایات فرات کوفی با احادیث [[اهل‌بیت(ع)]] بر امامی بودن او تصریح کرده‌اند.<ref>مامقانی، نقیح المقال، ج ۲، بخش ۲، ص ۳.</ref> برخی دیگر با توجه به روایاتی که فرات از زیدیه نقل کرده و نیز عدم تصریح او به [[امامان شیعه|دوازده امام(ع)]] و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص [[عصمت]] به [[اصحاب کساء|پنج تن آل عبا]] در این تفسیر، احتمال داده‌اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به فرات کوفی، مقدمه محمد کاظم، ص ۱۱.</ref>با این حال، روایات فرات از [[صادقین]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]]<ref>برای نمونه رجوع کنید به همان، حدیثهایش ۳۸۴، ۳۸۵، ۶۰۱، ۶۰۴.</ref> و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی(عج)<ref>برای نمونه: حدیثهایش ۴۸، ۲۴۹، ۶۰۷، ۶۲۷، ۷۴۷.</ref> و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی امامان(ع) که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است، احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می‌کند؛ در عین حال گرایش فرات را به برخی اعتقادات زیدیه نمی‌توان از نظر دور داشت.<ref>موحدی محب، «نگاهی به تفسیر فرات کوفی»، ص۳۸۴۰.</ref>

از اسناد روایات فرات کوفی در تفسیرش، می‌توان به نام برخی [[شیخ اجازه|مشایخ]] او دست یافت. فرات کوفی بیشترین روایات را در تفسیر خویش از [[حسین بن سعید اهوازی]]‌ متوفای ۲۵۰ و از [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|اصحاب امام رضا(ع)]]، [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] و [[امام هادی علیه‌السلام|امام هادی(ع)]] و از جعفر بن محمد بن مالک فزاری کوفی‌ متوفای ۳۰۰ و عبید بن کثیر عامر کوفی‌ متوفای ۲۹۴ نقل کرده است.<ref>تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۲۹۸.</ref> مصحح این تفسیر در مقدمه کتاب، ۱۲۶ نفر از مشایخ [[فرات کوفی]] را نام می‌برد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۲۵ – ۴۰.</ref>

از قرن چهارم قمری به بعد بسیاری از عالمان [[شیعه]] فرات و تفسیرش را معتمَد دانسته و از آن روایت کرده‌اند.<ref>زنجانی اصل، دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل «تفسیر فرات کوفی».</ref> از این کسانند محمد بن حسن بن احمد بن ولید، از مشایخ [[شیخ صدوق|صدوق]]، که در کتاب «فضل زیارة الحسین(ع)» از او نقل کرده و نیز حاکم حسکانی از عالمان [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] در کتاب [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل]].<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، مقدمه کتاب، ص۴۰ و ۴۱.</ref>

==محتوا==

مولف در مقدمه کتاب روایتی را از [[اصبغ بن نباته]] به نقل از [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] نقل کرده است که فرمود: ‌ [[قرآن]] چهار قسمت است؛ یک چهارم آن خاصِ ما [[اهل‌البیت علیهم‌السلام|اهل بیت]] است، یک چهارم آن در مورد دشمنانمان است، و یک چهارم آن [[واجب|واجبات]] و [[احکام شرعی|احکام]]، یک چهارم آن [[حلال]] و [[حرام]] است؛ و کرائم قرآن(آیات شاخص قرآن زیرا واژه کرائم جمع کریمه است که به بهترین شیء در هر مجموعه گفته می شود) در مورد ماست. <ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶.</ref>{{یاد| عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيٍّ (ع) قَالَ: الْقُرْآنُ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِينَا وَ رُبُعٌ فِي عَدُوِّنَا وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْكَامٌ وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ لَنَا كَرَائِمُ الْقُرْآنِ.}}روایت ۱۴ و ۱۵ در مقدمه کتاب کرائم قرآن را به شخص امیرالمؤمنین(ع) اختصاص داده است. ابن عباس به نقل از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمود: خداوند کرائم قرآن را در باره علی(ع) نازل کرده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۷.</ref>{{یاد|قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ [النَّبِيُّ ص‌] إِنَّ اللهَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِي عَلِيٍّ كَرَائِمَ الْقُرْآنِ.}}

کتاب با تفسیر سوره «فاتحه الکتاب» آغاز شده و با سوره «الناس» پایان یافته است. نخستین روایت نقل شده در تفسیر [[سوره فاتحه|سوره حمد]] از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] است که فرمود: [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] [[بسم الله الرحمن الرحیم|بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌]] را با صدای بلند خوانده است.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۰.</ref> دومین روایت  درباره تفسیر آیه اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‌ است که رسول خدا(ص) فرمود: صراط مستقیم همان دین خداست که [[جبرئیل]] بر محمد(ص) نازل کرده است ودر تفسیر صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ‌ فرمود: خداوند [[شیعه]] [[امام علی علیه‌السلام|علی(ع)]]  را با [[ولایت]]  مشمول نعمت کرده است که در پرتو آن نه مشمول غضب خدا هستند و نه گمراه می‌شوند.<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۲.</ref>مطلب پایانی تفسیر روایتی از ابن عباس درباره [[وسوسه|وسوسه خناس]] در دل فرزندان آدم است که با [[ذکر]] خدا پنهان شده و می‌رود. (و خناس بودنش نیز به همین جهت است که با ذکر خدا  رفتنی است.)<ref>فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۲۱.</ref>

*این تفسیر، به روش ترتیبی است و بر اساس ترتیب سوره‌ها تنظیم شده است. با این حال، فرات کوفی تنها آیاتی را آورده که به باور او ارتباطی با تعالیم و اعتقادات شیعی داشته و در‌ شأن [[اهل‌بیت(ع)]] بوده‌اند.

*تفسیر فرات کوفی، تفسیر روایی است بدین معنا که او تنها به ذکر روایات تفسیری پرداخته و هیچ‎گونه اندیشه‌گری، اجتهاد و اظهار نظر شخصی درباره معانی آیات ارائه نکرده است.

تفسیر فرات کوفی اولین بار در سال ۱۳۵۴ق، در [[نجف]] به اهتمام و مقدمه [[محمدعلی غروی اردوبادی]] چاپ شد که ۷۶۶ [[حدیث]] دارد.<ref>فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۲۳ و ۲۴.</ref> این تفسیر با تحقیق و تصحیح محمدالکاظم‌ توسط وزارت ارشاد اسلامی در سال ۱۴۱۰ق در تهران با ۷۷۵ حدیث به چاپ رسید.

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{پایان}}

{{تفسیرهای روایی شیعه}}