حمله حیدری (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

حمله حیدری (کتاب) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ نوامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۶:۱۲

۳۳۹ بایت اضافه‌شده ، ‏۳۰ نوامبر ۲۰۱۵

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Roohish

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۵٬۹۷۱

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[پرونده:حمله حیدری.jpg|200px|بندانگشتی]]
+[[پرونده:حمله حیدری.jpg|180px|بندانگشتی]]
-'''حمله حيدرى'''؛ نام منظومه‌هايی(مجموعه اشعار) در بيان زندگانی [[پیامبر(ص)]] و خاصه نبردهاى [[علی(ع)]]، که از اواخر [[قرن نهم]] تا اوايل [[قرن چهاردهم]] [[هجرى قمری]] سروده شده است.
+'''حمله حیدری'''؛ نام منظومه‌هایی(مجموعه اشعار) در بیان زندگانی [[پیامبر(ص)]] و خاصه نبردهای [[علی(ع)]]، که از اواخر [[قرن نهم]] تا اوایل [[قرن چهاردهم]] [[هجری قمری]] سروده شده است. به گفته [[آقا بزرگ تهرانی|آقابزرگ طهرانی]]، «حمله‌خوانی» با قرائت منظومه حمله حیدری [[باذل مشهدی]]، در برابر قرائت کتاب [[روضة الشهداء]] که عنوان «روضه‌خوانی» داشت، در مجالس عزا رایج شد. مشهورترین آثار نگاشته شده در این زمینه منظومه‌های باذل مشهدی، راجی کرمانی و صهبای آشتیانی است.
-به گفته [[آقا بزرگ تهرانی|آقابزرگ طهرانی]]، «حمله‌خوانی» با قرائت منظومه حمله حيدرى [[باذل مشهدی]]، در برابر قرائت كتاب [[روضة الشهداء]] كه عنوان «روضه‌خوانی» داشت، در مجالس عزا رايج شد.
-مشهورترین آثار نگاشته شده در این زمینه منظومه‌هاى باذل مشهدى، راجى كرمانى و  صهبای آشتیانی است.
 ==تعداد==
+قزوینی<ref>قزوینی،ج ۴، ص ۱۶۴</ref> فقط از دو منظومه حمله حیدری اثر [[باذل مشهدی]] و [[راجی کرمانی]] نام برده است، اما هرمان اته<ref>اته،ص۶۰۶۱</ref> چندین منظومه درباره [[حضرت علی]](ع) و [[اهل بیت]](ع) [[پیامبر اکرم‌(ص‌)]] ذکر کرده و گلچین معانی<ref>گلچین معانی،ج ۷، بخش ۱، ص ۳۰۸۳۲۵</ref> ۵۴ منظومه را نام برده است. به گفته [[آقا بزرگ تهرانی]]،<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۷، ص ۹۲</ref> «حمله‌خوانی» با قرائت منظومه حمله حیدری باذل مشهدی، در برابر قرائت کتاب [[روضة الشهداء]] اثر [[ملا حسین واعظ کاشفی]] (متوفی ۹۱۰) که عنوان «روضه‌خوانی» داشت، در مجالس عزا رایج شد.
-قزوینی<ref>قزوینی،ج 4، ص 164</ref> فقط از دو منظومه حمله حيدرى اثر [[باذل مشهدی]] و [[راجی کرمانی]] نام برده است، اما هرمان اته<ref>اته،ص60ـ61</ref> چندين منظومه درباره [[حضرت علی]](ع) و [[اهل بیت]](ع) [[پيامبر اكرم‌(ص‌)]] ذكر كرده و گلچين معانی<ref>گلچين معانى،ج 7، بخش 1، ص 308ـ325</ref>  ۵۴ منظومه را نام برده است. به گفته [[آقا بزرگ تهرانی]]،<ref>آقابزرگ طهرانی، ج 7، ص 92</ref> «حمله‌خوانی» با قرائت منظومه حمله حيدرى باذل مشهدى، در برابر قرائت كتاب [[روضة الشهداء]] اثر [[ملا حسین واعظ كاشفی]] (متوفى ۹۱۰) كه عنوان «روضه‌خوانی» داشت، در مجالس عزا رايج شد.
+در میان منظومه‌هایی که عنوان حمله حیدری به خود گرفته‌اند، منظومه‌های باذل مشهدی، راجی کرمانی و افتخارالعلماء [[صهبای آشتیانی]] از نظر ویژگیهای ادبی و درجه شهرت، اهمیت ویژه‌ای دارند.
-در ميان منظومه‌هايی كه عنوان حمله حيدرى به خود گرفته‌اند، منظومه‌هاى باذل مشهدى، راجى كرمانى و افتخارالعلماء [[صهبای آشتیانی]] از نظر ويژگيهاى ادبی و درجه شهرت، اهميت ويژه‌اى دارند.
 ==مثنوی حمله حیدری==
+مشهورترین اثر [[راجی کرمانی]] [[مثنوی حمله حیدری]] اوست. البته عنوان حمله حیدری در سراسر اثر به‌کار نرفته و به نظر می‌رسد کسی که به اشاره [[رضاقلی خان هدایت]] بخشهای پراکنده این مثنوی را جمع‌آوری کرده به قرینه حمله حیدری [[باذل مشهدی]]، این عنوان را به منظومه راجی‌کرمانی داده است.<ref>راجی کرمانی، حمله حیدری، ج ۱، مقدمه طالبیان و مدبری، ص ۲۱</ref>
-مشهورترين اثر [[راجی کرمانی]] [[مثنوی حمله حيدری]] اوست. البته عنوان حمله حيدرى در سراسر اثر به‌كار نرفته و به نظر مى‌رسد كسى كه به اشاره [[رضاقلی خان هدایت]] بخشهاى پراكنده اين مثنوى را جمع‌آورى كرده به قرينه حمله حيدرى [[باذل مشهدی]]، اين عنوان را به منظومه راجى‌كرمانى داده است.<ref>راجى كرمانى، حمله حيدرى، ج 1، مقدمه طالبيان و مدبرى، ص 21</ref>
 ===مولف===
+'''راجی کرمانی''' در حدود سال ۱۱۸۰ [[هجری قمری]] در خانواده‌ای از [[زردشتیان]] [[کرمان]] متولد شد و در آغاز، بهمن یا کیخسرو نام داشت،<ref>دیوان‌بیگی، ج ۱، ص ۶۴۶؛ دانشور، ص ۲۵۷</ref> اما به‌ سبب شفای معجزه‌آسا از یک بیماری صعب‌العلاج (احتمالا فلج)، به دین [[اسلام]] گروید و نام خود را به بمانعلی تغییر داد.<ref>راجی کرمانی، ۱۳۷۰ش، مقدمه بهزادی اندوهجردی، ص ۶؛ دانشور، ص ۲۵۷۲۵۸</ref> هدایت<ref>هدایت،ج ۲، بخش ۱، ص ۳۳۳</ref> تغییر نام راجی را از سوی علما و عرفای کرمان دانسته است.
-'''راجى کرمانی''' در حدود سال ۱۱۸۰ [[هجری قمری]] در خانواده‌اى از [[زردشتیان]] [[کرمان]] متولد شد و در آغاز، بهمن يا كيخسرو نام داشت،<ref>ديوان‌بيگى، ج 1، ص 646؛ دانشور، ص 257</ref> اما به‌ سبب شفاى معجزه‌آسا از يك بيمارى صعب‌العلاج (احتمالا فلج)، به دين [[اسلام]] گرويد و نام خود را به بمانعلى تغيير داد.<ref>راجى كرمانى، 1370ش، مقدمه بهزادى اندوهجردى، ص 6؛ دانشور، ص 257ـ258</ref> هدايت<ref>هدايت،ج 2، بخش 1، ص 333</ref> تغيير نام راجى را از سوى علما و عرفاى كرمان دانسته است.
+راجی در کرمان به تحصیل علوم دینی پرداخت. سپس راهی [[یزد]] شد و در منطقه [[تفت]] به [[امامت جماعت]] و [[وعظ]] و [[خطابه]] پرداخت.<ref>وامق‌یزدی، ص ۱۴۳؛ دیوان‌بیگی، ج ۱، ص ۶۴۶</ref> ظاهراً در زمان اقامت در یزد، سرودن حمله حیدری را شروع کرد و نزدیک به ۱۵۰۰ بیت آن را سرود.<ref>دیوان‌بیگی، ج ۱، ص ۶۴۶</ref> پس از مراجعت به کرمان به دارالحکومه [[ابراهیم‌ خان ظهیرالدوله]]، حاکم کرمان و پسرعموی [[فتحعلی شاه]]، راه یافت. به سفارش ابراهیم‌خان، راجی با سرعت بیشتری سرودن منظومه حمله حیدری را ادامه داد و کتاب خود را به نام وی کرد.<ref>وامق‌یزدی، ص ۱۴۴؛،هدایت،ج ۲، بخش ۱، ص ۳۳۳</ref>
-راجى در کرمان به تحصيل علوم دينی پرداخت. سپس راهى [[یزد]] شد و در  منطقه [[تفت]] به [[امامت جماعت]] و [[وعظ]] و [[خطابه]] پرداخت.<ref>وامق‌يزدى، ص 143؛ ديوان‌بيگى، ج 1، ص 646</ref> ظاهراً در زمان اقامت در يزد، سرودن حمله حيدرى را شروع كرد و نزديك به ۱۵۰۰ بيت آن را سرود.<ref>ديوان‌بيگى، ج 1، ص 646</ref> پس از مراجعت به كرمان به دارالحكومه [[ابراهیم‌ خان ظهیرالدوله]]، حاكم كرمان و پسرعموى [[فتحعلی شاه]]، راه يافت. به سفارش ابراهيم‌خان، راجى با سرعت بيشترى سرودن منظومه حمله حيدرى را ادامه داد و كتاب خود را به نام وى كرد.<ref>وامق‌يزدى، ص 144؛،هدايت،ج 2، بخش 1، ص 333</ref>
+براساس آنچه بر سنگ قبر راجی نوشته شده، او در ۱۲۶۱ در کرمان از دنیا رفت و در همانجا به خاک سپرده شد.<ref>دانشور، ص ۲۶۴</ref>
-براساس آنچه بر سنگ قبر راجى نوشته شده، او در ۱۲۶۱ در كرمان از دنیا رفت و در همانجا به خاك سپرده شد.<ref>دانشور، ص 264</ref>
 ===موضوع===
+موضوع منظومه حمله حیدری راجی‌کرمانی تاریخ صدر اسلام است که در آن به زندگانی [[پیامبر(ص)]] و نبردهای آن حضرت با مخالفان دین اسلام اشاره کرده و سپس به موضوع اصلی منظومه، یعنی نبردهای حیدرکرار [[علی(ع)]] با مشرکان و [[منافق|منافقان]] پرداخته و برخلاف سلف و سرمشق خود (باذل)، ضمن توصیف حوادث زمان پیامبر و امیرمؤمنان، حوادث [[کربلا]] را نیز به تناسب موضوع وصف کرده است. در اواسط شرح [[جنگ صفین|جنگ صفّین]] منظومه پایان می‌یابد.<ref>رجوع کنید به:راجی کرمانی، حمله حیدری، ج ۱، مقدمه طالبیان و مدبری، ص ۲۲</ref> منظومه حمله حیدری دارای یک مقدمه در «وصف آفرینش و ساقی‌نامه و تولد حضرت امیر» و هفت کتاب است: واقعه [[جنگ بدر|بدر]] کبرا؛ داستان [[غزوه احد]]؛ [[جنگ احزاب|غزوه احزاب]]؛ [[غزوه خیبر]]؛ [[فتح مکه]]؛ آغاز داستان [[حجة الوداع]]؛ بر مسند [[خلافت]] استقرار یافتن امیرمؤمنان(ع).
-موضوع منظومه حمله حيدرى راجى‌كرمانى تاريخ صدر اسلام است كه در آن به زندگانی [[پیامبر(ص)]] و نبردهاى آن حضرت با مخالفان دين اسلام اشاره كرده و سپس به موضوع اصلى منظومه، يعنى نبردهاى حيدركرار [[علی(ع)]] با مشركان و [[منافق|منافقان]] پرداخته و برخلاف سلف و سرمشق خود (باذل)، ضمن توصيف حوادث زمان پيامبر و اميرمؤمنان، حوادث [[کربلا]] را نيز به تناسب موضوع وصف كرده است. در اواسط شرح [[جنگ صفین|جنگ صفّين]] منظومه پايان مى‌يابد.<ref>ر.ک:راجى كرمانى، حمله حیدری، ج 1، مقدمه طالبيان و مدبرى، ص 22</ref> منظومه حمله حيدرى داراى يك مقدمه در «وصف آفرينش و ساقى‌نامه و تولد حضرت امير» و هفت كتاب است: واقعه [[جنگ بدر|بدر]] كبرا؛ داستان [[غزوه احد]]؛ [[جنگ احزاب|غزوه احزاب]]؛ [[غزوه خیبر]]؛ [[فتح مکه]]؛ آغاز داستان [[حجة الوداع]]؛ بر مسند [[خلافت]] استقرار يافتن اميرمؤمنان(ع).
 ===تعداد ابیات===
+شمار ابیات منظومه حمله حیدری در حدود سی هزار بیت است، اما [[وامق‌ یزدی]]<ref>وامق‌یزدی،ص ۱۴۴</ref> و [[رضاقلی خان هدایت]]،<ref>هدایت،ج ۲، بخش ۱، ص ۳۳۳</ref> تذکره‌نگاران معاصر راجی، تعداد ابیات آن را حدود بیست هزار بیت دانسته‌اند. از این تعداد، حدود هفده هزار بیت در چاپ جدید حمله حیدری ذکر شده و بقیه ابیات آن در چاپ سنگی سال ۱۲۷۰ [[تهران]]، با عنوان کتاب حمله ملابمونعلی منتشر شده است.<ref>رجوع کنید به:صفا، ص ۳۸۵</ref>
-شمار ابيات منظومه حمله حيدرى در حدود سى هزار بيت است، اما [[وامق‌ یزدی]]<ref>وامق‌یزدى،ص 144</ref> و [[رضاقلی خان هدایت]]،<ref>هدايت،ج 2، بخش 1، ص 333</ref> تذكره‌نگاران معاصر راجى، تعداد ابيات آن را حدود بيست هزار بيت دانسته‌اند. از اين تعداد، حدود هفده هزار بيت در چاپ جديد حمله حيدرى ذكر شده و بقيه ابيات آن در چاپ سنگى سال ۱۲۷۰ [[تهران]]، با عنوان كتاب حمله ملابمونعلى منتشر شده است.<ref>ر.ک:صفا، ص 385</ref>
 ===ویژگی ها===
+راجی مثنوی خود را به تقلید از حمله حیدری باذل مشهدی، در بحر متقارب سروده است و هر دو به وزن [[شاهنامه فردوسی]] نظر داشته‌اند.<ref>رجوع کنید به:اته، ص۶۰۶۱</ref>
-راجى مثنوى خود را به تقليد از حمله حيدرى باذل مشهدى، در بحر متقارب سروده است و هر دو به وزن [[شاهنامه فردوسی]] نظر داشته‌اند.<ref>ر.ک:اته، ص60ـ61</ref>
+*از نظر بهره‌گرفتن از واژگان حماسی و ترکیباتی که در حماسه کاربرد دارند، راجی به شاهنامه فردوسی و حمله حیدری [[باذل مشهدی]] توجه داشته و حتی در این زمینه بیش از باذل توفیق یافته زیرا توانسته است زبان حماسی شاهنامه را به خوبی تقلید کند.<ref>رجوع کنید به:صفا، ص ۳۸۵؛ راجی کرمانی، نوبت‌زن کوی ساقی، همان مقدمه، ص ۱۹</ref>
+* وی به تناسب موضوع منظومه، واژگان دینی و ترکیبات مذهبی را به کار گرفته و از مقدار واژگان فارسی او در قیاس با شاهنامه فردوسی کاسته شده است.<ref>راجی‌کرمانی، حمله حیدری، ج ۱، همان مقدمه، ص ۳۴</ref>
-*از نظر بهره‌گرفتن از واژگان حماسى و تركيباتى كه در حماسه كاربرد دارند، راجى به شاهنامه فردوسى و حمله حيدرى [[باذل مشهدی]] توجه داشته و حتى در اين زمينه بيش از باذل توفيق يافته زيرا توانسته است زبان حماسى شاهنامه را به خوبی تقليد كند.<ref>ر.ک:صفا، ص 385؛ راجى كرمانى،  نوبت‌زن كوى ساقى، همان مقدمه، ص 19</ref>
+* زبان منظومه نیز به تناسب مخاطبهای عامی که برای آن در نظر گرفته شده، گاه به زبان سهلِ ممتنع [[بوستان سعدی]] نزدیک شده است، اما این زبان ساده گاهی با زیباییهای لفظی و معنوی همراه می‌شود و بدون آنکه تکلفی در کار باشد، بسیاری از صنایع بدیعی با انواع تشبیه و استعاره در شعر وی جلوه‌گر می‌شود.<ref>راجی کرمانی، نوبت‌زن کوی ساقی، همان مقدمه، ص ۷؛ راجی اصفهانی، گزیده حمله حیدری، همان مقدمه، ص ۲۲</ref>
-* وی به تناسب موضوع منظومه، واژگان دينى و تركيبات مذهبى را به كار گرفته و از مقدار واژگان فارسى او در قياس با شاهنامه فردوسی كاسته شده است.<ref>راجى‌كرمانى، حمله حيدرى، ج 1، همان مقدمه، ص 34</ref>
+* لغزشهای زبانی نیز در برخی ابیات حمله حیدری دیده می‌شود، از جمله به کارگرفتن کلماتی که نقش معنایی ندارند و راجی برای پر کردن وزن بیت از آنها استفاده کرده است یا ترکیبهای تازه‌ای که برخلاف معیارهای دستورزبان فارسی ساخته شده‌اند.<ref>رجوع کنید به:صرفی، ص ۴۹۵۰</ref>
-* زبان منظومه نيز به تناسب مخاطبهاى عامى كه براى آن در نظر گرفته شده، گاه به زبان سهلِ ممتنع [[بوستان سعدی]] نزديك شده است، اما اين زبان ساده گاهى با زيباييهاى لفظى و معنوى همراه مى‌شود و بدون آنكه تكلفى در كار باشد، بسيارى از صنايع بديعى با انواع تشبيه و استعاره در شعر وى جلوه‌گر مى‌شود.<ref>راجى كرمانى، نوبت‌زن كوى ساقى، همان مقدمه، ص 7؛ راجی اصفهانی، گزيده حمله حيدرى، همان مقدمه، ص 22</ref>
+* علاوه بر واژگان، در زمینه آفرینش قهرمانان و توصیف آنها نیز راجی به شاهنامه توجه کرده و کوشیده است قهرمانان منظومه خود را همچون قهرمانان شاهنامه به صورت خارق‌العاده توصیف کند. برای این منظور، بسیاری از وصفهای [[فردوسی]] درباره رستم را برای [[علی(ع)]] به‌کار برده است. همچنان‌که تصویر بازوبند [[حضرت قاسم|قاسم]] با بازوبند سهراب و نبرد حضرت علی با [[عمرو بن عبدود]] و [[عبدالعزی]]، با نبرد رستم با اشکبوس قابل قیاس است.<ref>رجوع کنید به:راجی‌کرمانی، حمله حیدری، ج ۱، همان مقدمه، ص ۳۷؛ راجی اصفهانی، گزیده حمله حیدری، همان مقدمه، ص ۱۵۱۶</ref>
-* لغزشهاى زبانى نيز در برخى ابيات حمله حيدرى ديده مى‌شود، از جمله به كارگرفتن كلماتى كه نقش معنایی ندارند و راجى براى پر كردن وزن بيت از آنها استفاده كرده است يا تركيبهاى تازه‌اى كه برخلاف معيارهاى دستورزبان فارسى ساخته شده‌اند.<ref>ر.ک:صرفى، ص 49ـ50</ref>
+* بسیاری از تصاویر شعر راجی که جنبه غنایی دارند، با ساختار حماسی منظومه در تعارض‌اند.<ref>رجوع کنید به:راجی کرمانی، حمله حیدری، ج ۱، همان مقدمه، ص ۳۷؛ صرفی، ص ۴۹</ref> با این همه، منظومه حمله حیدری راجی نسبت به حمله حیدری [[باذل مشهدی]] به لحاظ استحکام الفاظ و زیبایی ابیات برتری دارد.<ref>رجوع کنید به:صفا، ص ۳۸۵</ref>
-* علاوه بر واژگان، در زمينه آفرينش قهرمانان و توصيف آنها نيز راجى به شاهنامه توجه كرده و كوشيده است قهرمانان منظومه خود را همچون قهرمانان شاهنامه به صورت خارق‌العاده توصيف كند. براى اين منظور، بسيارى از وصفهاى [[فردوسی]] درباره رستم را براى [[علی(ع)]] به‌كار برده است. همچنان‌كه تصوير بازوبند [[حضرت قاسم|قاسم]] با بازوبند سهراب و نبرد حضرت على با [[عمرو بن عبدود]] و [[عبدالعزی]]، با نبرد رستم با اشكبوس قابل قیاس است.<ref>ر.ک:راجى‌كرمانى، حمله حيدرى، ج 1، همان مقدمه، ص 37؛ راجی اصفهانی، گزيده حمله حيدرى، همان مقدمه، ص 15ـ16</ref>
+* ویژگی عمده ساقی‌نامه‌های راجی که آن را با ساقی‌نامه‌های حمله حیدری باذل مشهدی و [[صهبای آشتیانی]] متفاوت می‌سازد، درآمیختن آن با شرح حوادث کربلاست. با اینکه ماجرای [[کربلا]] ارتباطی با جریان حوادث منظومه حمله حیدری ندارد، اما راجی هر جا که لازم دیده با شرح حوادث کربلا، خواننده را به گریستن واداشته است که آشنایی او را با روش اهل [[منبر]] نشان می‌دهد.<ref>راجی کرمانی، نوبت‌زن کوی ساقی، همان مقدمه، ص ۷؛ راجی اصفهانی، حمله حیدری، همان مقدمه، ج ۱، ص ۴۳</ref>
-* بسيارى از تصاوير شعر راجى كه جنبه غنایی دارند، با ساختار حماسى منظومه در تعارض‌اند.<ref>ر.ک:راجى كرمانى، حمله حیدری، ج 1، همان مقدمه، ص 37؛ صرفى، ص 49</ref> با اين همه، منظومه حمله حيدرى راجى نسبت به حمله حيدرى [[باذل مشهدی]] به لحاظ استحكام الفاظ و زيبايی ابيات برترى دارد.<ref>ر.ک:صفا، ص 385</ref>
-* ويژگى عمده ساقى‌نامه‌هاى راجى كه آن را با ساقى‌نامه‌هاى حمله حيدرى باذل مشهدى و [[صهبای آشتیانی]] متفاوت مى‌سازد، درآميختن آن با شرح حوادث كربلاست. با اينكه ماجراى [[کربلا]] ارتباطى با جريان حوادث منظومه حمله حيدرى ندارد، اما راجى هر جا كه لازم ديده با شرح حوادث كربلا، خواننده را به گريستن واداشته است كه آشنایی او را با روش اهل [[منبر]] نشان مى‌دهد.<ref>راجى كرمانى، نوبت‌زن كوى ساقى، همان مقدمه، ص 7؛ راجی اصفهانی، حمله حیدری، همان مقدمه، ج 1، ص 43</ref>
 ===نمونه ابیات===
+{{شعر|نستعلیق}}{{ب|به نام خداوند دانای فرد|که ازخاک،آدم پدیدار کرد}}{{ب|سرنامه بر نام یزدان پاک|که دانا و بینا کند تیره خاک}}{{ب|ز صلصال ناچیز آدم کند|به بزم قبولش مکرّم کن}}{{ب|وز آن پس نگارد ازآن آب وخاک|زقدرت بسی گوهر تابناک}}{{ب|کند در رحم نقشی از آب و گل|که خورشید از آن نقش گردد خجل}}{{ب|چنان در رحم نقشبندی کند|که از نقش خود خودپسندی کند}}{{ب|دمادم از این خاک خاکستری|کند صورتی رشک حور و پری}}{{ب|یکی قطره از ابر لطفش چکید|از او شد دوصد ژرف دریا پدید}}{{ب|که از موج او دیده روزگار|نه جوید کران و نبیند کنار<ref>ملابمانعلی راجی کرمانی.حمله حیدری. تصحیح دکتر یحیی طالبیان. دکتر محمود مدبری انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان. ۱۳۸۳</ref>}}{{پایان شعر}}
-{{شعر|نستعلیق}}{{ب|به نام خداوند داناي فرد|كه ازخاك ،آدم پديدار كرد}}{{ب|سرنامه بر نام يزدان پاك|كه دانا و بينا كند تيره خاك}}{{ب|ز صلصال ناچيز آدم كند|به بزم قبولش مكرّم كن}}{{ب|وز آن پس نگارد ازآن آب وخاك|زقدرت بسي گوهر تابناك}}{{ب|كند در رحم نقشي از آب و گل|كه خورشيد از آن نقش گردد خجل}}{{ب|چنان در رحم نقشبندي كند|كه از نقش خود خودپسندي كند}}{{ب|دمادم از اين خاك خاكستري|كند صورتي رشك حور و پري}}{{ب|يكي قطره از ابر لطفش چكيد|از او شد دوصد ژرف دريا پديد}}{{ب|كه از موج او ديده روزگار|نه جويد كران و نبيند كنار<ref>ملابمانعلي راجي كرماني .حمله حيدري . تصحيح دكتر يحيي طالبيان . دكتر محمود مدبري  انتشارات دانشگاه شهيد باهنر كرمان . ۱۳۸۳</ref>}}{{پایان شعر}}
+==افتخار نامه حیدری==
-==افتخار نامه حيدرى==
 ===مولف===
+سراینده منظومه، [[میرزا مصطفی افتخارالعلماء]] معروف به صهبای آشتیانی فرزند میرزا [[محمد حسن آشتیانی]]، مجتهد مشهور [[تهران]] در عهد ناصری است. صهبا در ۱۳۲۷، در وقایع [[مشروطه]] در [[حرم عبدالعظیم حسنی|حرم]] [[شاه عبدالعظیم]] به قتل رسید.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۲، ص ۲۵۷؛ مدرس تبریزی، ج ۳، ص۴۸۰؛ بامداد، ج ۴، ص ۱۰۱۱۰۳</ref>
-سراينده منظومه، [[میرزا مصطفى افتخارالعلماء]] معروف به صهبای آشتيانی فرزند ميرزا [[محمد حسن آشتیانی]]، مجتهد مشهور [[تهران]] در عهد ناصرى است. صهبا در ۱۳۲۷، در وقايع [[مشروطه]] در [[حرم عبدالعظیم حسنی|حرم]] [[شاه عبدالعظیم]] به قتل رسيد.<ref>آقابزرگ طهرانى، ج 2، ص 257؛ مدرس تبريزى، ج 3، ص480؛ بامداد، ج 4، ص 101ـ103</ref>
+صهبای آشتیانی بنابر اشاره خود،<ref>صهبای آشتیانی،ج ۲، ص ۳۲۲، ۳۳۰</ref> در ۲۰سالگی سرودن افتخارنامه حیدری را شروع کرده و آن را در شش ماه، در سال ۱۳۰۴ به پایان برده است.
-صهباى آشتيانى بنابر اشاره خود،<ref>صهباى آشتيانى،ج 2، ص 322، 330</ref> در 20سالگى سرودن افتخارنامه حيدرى را شروع كرده و آن را در شش ماه، در سال ۱۳۰۴ به پايان برده است.
 ===موضوع===
+موضوع افتخارنامه حیدری نبردهای [[حضرت علی(ع)]] است که در دو بخش به شرح آنها پرداخته است :
-موضوع افتخارنامه حيدرى نبردهاى [[حضرت علی(ع)]] است كه در دو بخش به شرح آنها پرداخته است :
+بخش اول، نبردهای آن حضرت در زمان [[پیامبر(ص)]] که با تولد آن حضرت شروع می‌شود و با جانشینی وی به‌جای پیامبر(ص) پایان می‌یابد.
-بخش اول، نبردهاى آن حضرت در زمان [[پیامبر(ص)]] كه با تولد آن حضرت شروع مى‌شود و با جانشينی وى به‌جاى پیامبر(ص) پايان مى‌يابد.
+بخش دوم، با گفتگوی اهل [[مدینه]] در تعیین امام شروع می‌گردد و با شرح ماجرای کشته شدن سپاه خوارج در [[جنگ نهروان]] خاتمه می‌یابد. ظاهرآ به همین سبب بوده است که آن را دنباله منظومه [[باذل مشهدی]] دانسته و از آن به عنوان جلد دوم حمله حیدری یاد کرده‌اند.<ref>راجی‌کرمانی، حمله حیدری، ج ۱، همان مقدمه، ص ۲۱</ref>
-بخش دوم، با گفتگوى اهل [[مدینه]] در تعيين امام شروع مى‌گردد و با شرح ماجراى كشته شدن سپاه خوارج در [[جنگ نهروان]] خاتمه مى‌يابد. ظاهرآ به همين سبب بوده است كه آن را دنباله منظومه [[باذل مشهدی]] دانسته و از آن به عنوان جلد دوم حمله حيدرى ياد كرده‌اند.<ref>راجى‌كرمانى، حمله حیدری، ج 1، همان مقدمه، ص 21</ref>
 ===منبع===
+مأخذی برای افتخارنامه حیدری ذکر نشده اما به نظر می‌رسد مطالب [[ناسخ التواریخ]] [[لسان‌ الملک سپهر]] (متوفی ۱۲۹۸)، که در روزگار [[ناصرالدین‌شاه]] شهرت داشته، مأخذ اصلی صهبای آشتیانی در شرح نبردهای [[حضرت علی]] باشد.<ref>دایرة‌المعارف فارسی، ذیل «افتخارنامۀ حیدری»</ref>
-مأخذى براى افتخارنامه حيدرى ذكر نشده اما به نظر مى‌رسد مطالب [[ناسخ التواریخ]] [[لسان‌ الملک سپهر]] (متوفى ۱۲۹۸)، كه در روزگار [[ناصرالدین‌شاه]] شهرت داشته، مأخذ اصلى صهباى آشتيانی در شرح نبردهاى [[حضرت على]] باشد.<ref>دايرة‌المعارف فارسى، ذيل «افتخارنامه‌ى حيدرى»</ref>
 ===تعداد ابیات===
+سراینده افتخارنامه تعداد ابیات آن را هجده هزار بیت ذکر کرده،<ref>صهبای آشتیانی، ج ۲، ص۳۳۰</ref> در حالی که مجدالادباء در مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، تعداد ابیات آن را بیست‌هزار بیت دانسته است. ظاهرآ [[مجدالادباء]] خواسته است میان بیست سالگی شاعر و بیست‌هزار بیت تناسبی شاعرانه برقرار کند، اما افتخارنامه حیدری شامل هفده‌هزار بیت است.
-سراينده افتخارنامه تعداد ابيات آن را هجده هزار بيت ذكر كرده،<ref>صهباى آشتيانى، ج 2، ص330</ref> در حالى كه مجدالادباء در مقدمه‌اى كه بر كتاب نوشته، تعداد ابيات آن را بيست‌هزار بيت دانسته است. ظاهرآ [[مجدالادباء]] خواسته است ميان بيست سالگى شاعر و بيست‌هزار بيت تناسبی شاعرانه برقرار كند، اما افتخارنامه حيدرى شامل هفده‌هزار بيت است.
 ===ویژگی ها===
+* افتخارنامه حیدری نیز همچون اسلاف خود (حمله حیدری [[باذل مشهدی]] و [[راجی کرمانی]]) به تأثر از [[شاهنامه فردوسی]] در بحر متقارب سروده شده و حتی شاعر در آغاز منظومه،<ref>افتخارنامه حیدری،ج ۱، ص۲۰</ref> از [[فردوسی]] استمداد جسته است.
-* افتخارنامه حيدرى نيز همچون اسلاف خود (حمله حيدرى [[باذل مشهدی]] و [[راجى كرمانی]]) به تأثر از [[شاهنامه فردوسى]] در بحر متقارب سروده شده و حتى شاعر در آغاز منظومه،<ref>افتخارنامه حيدرى،ج 1، ص20</ref> از [[فردوسی]] استمداد جسته است.
+* زبان منظومه نیز حماسی است و شاعر کوشش کرده است در حوزه واژگان و ترکیبات از نحوه بیان فردوسی پیروی کند.
-* زبان منظومه نيز حماسى است و شاعر كوشش كرده است در حوزه واژگان و تركيبات از نحوه بيان فردوسى پيروى كند.
+* در توصیف قهرمانان مذهبی نیز، وی از توصیفهای حماسی [[شاهنامه]] تبعیت کرده است، اما لحن او نشان می‌دهد که جنبه دینی قهرمانان منظومه مذهبی خود را همواره در نظر داشته است.
-* در توصيف قهرمانان مذهبى نيز، وى از توصيفهاى حماسى [[شاهنامه]] تبعيت كرده است، اما لحن او نشان مى‌دهد كه جنبه دينى قهرمانان منظومه مذهبى خود را همواره در نظر داشته است.
+* [[صهبای آشتیانی]] نیز براساس آنچه در حمله‌های حیدری پیش از او مرسوم بوده، برای رفع یکنواختی حوادث، در چندین جای منظومه خود ساقی‌نامه‌هایی آورده و دلیل آوردن آنها را «تفریح دماغ و آرایش کتاب» ذکر کرده است.<ref>صهبای آشتیانی،ج ۱، ص ۵</ref>
-* [[صهبای آشتيانی]] نيز براساس آنچه در حمله‌هاى حيدرى پيش از او مرسوم بوده، براى رفع يكنواختى حوادث، در چندين جاى منظومه خود ساقى‌نامه‌هایی آورده و دليل آوردن آنها را «تفريح دماغ و آرايش كتاب» ذكر كرده است.<ref>صهبای آشتیانی،ج 1، ص 5</ref>
+* زبان شعر او برخلاف آثار پیش از خود به سستی نگراییده بلکه استوار و دارای فخامت حماسی است.
-* زبان شعر او برخلاف آثار پیش از خود به سستى نگراييده بلكه استوار و داراى فخامت حماسى است.
+* زمینه‌های اجتماعی شکواییه‌های او، که در جای‌جای منظومه دیده می‌شود و در آنها از ابنای روزگار شکوه شده<ref>صهبای آشتیانی،ج ۲، ص ۲۴۳،۳۳۰</ref> معلوم نیست، اما او در نهایت از ابنای روزگار به شاه پناه برده و از او استمداد جسته<ref>صهبای آشتیانی،ج ۲، ص ۲۴۴</ref> یا به [[امین السلطان]] امید بسته است.<ref>صهبای آشتیانی، مقدمه مجدالادباء، ص ز</ref>
-* زمينه‌هاى اجتماعى شكواييه‌هاى او، كه در جاى‌جاى منظومه ديده مى‌شود و در آنها از ابناى روزگار شكوه شده<ref>صهبای آشتیانی،ج 2، ص 243،330</ref> معلوم نيست، اما او در نهايت از ابناى روزگار به شاه پناه برده و از او استمداد جسته<ref>صهبای آشتیانی،ج 2، ص 244</ref> يا به [[امین السلطان]] اميد بسته است.<ref>صهبای آشتیانی، مقدمه مجدالادباء، ص ز</ref>
 ===انتشار===
+افتخارنامه حیدری را در ۱۳۱۰ کاتبی با تخلص «صبا»، در دو جلد به هم پیوسته کتابت کرده و اشعاری در ستایش [[ناصرالدین شاه]]، [[علی‌اصغر خان امین‌السلطان]]، صهبا و پدرش آورده است.<ref>صهبای آشتیانی،ج ۱، ص ۲۰۲</ref> مقدمه‌ای منظوم از [[حیدرعلی مجدالادباء]] در آغاز کتاب قرار گرفته که در آن به ستایش خداوند، منقبت [[پیامبر(ص)]]، ستایش [[علی(ع)|امیر مؤمنان]](ع)، نعت [[حضرت مهدی|صاحب‌الزمان]]، مدح [[میرزای شیرازی|سید محمد حسن شیرازی]] مرجع بزرگ [[شیعه]] که حکم او در [[نهضت تنباکو|واقعه تنباکو]] و لغو آن مشهور است، و میرزا [[محمد حسن آشتیانی]] و توصیف دانشمندی [[صهبای آشتیانی]] پرداخته است. کتاب افتخارنامه حیدری در همان سال کتابت (۱۳۱۰) به چاپ سنگی رسید.<ref>مشار، ج ۱، ستون ۴۲۵</ref>
-افتخارنامه حيدرى را در ۱۳۱۰ كاتبى با تخلص «صبا»، در دو جلد به هم پيوسته كتابت كرده و اشعارى در ستايش [[ناصرالدین شاه]]، [[على‌اصغر خان امین‌السلطان]]، صهبا و پدرش آورده است.<ref>صهبای آشتیانی،ج 1، ص 202</ref> مقدمه‌اى منظوم از [[حیدرعلی مجدالادباء]] در آغاز كتاب قرار گرفته كه در آن به ستايش خداوند، منقبت [[پیامبر(ص)]]، ستايش [[علی(ع)|امير مؤمنان]](ع)، نعت [[حضرت مهدی|صاحب‌الزمان]]، مدح [[میرزای شیرازی|سید محمد حسن شيرازى]] مرجع بزرگ [[شیعه]] كه حكم او در [[نهضت تنباکو|واقعه تنباکو]] و لغو آن مشهور است، و ميرزا [[ محمد حسن آشتیانی]] و توصيف دانشمندىِ [[صهبای آشتيانی]] پرداخته است. كتاب افتخارنامه حيدرى در همان سال كتابت (۱۳۱۰) به چاپ سنگى رسيد.<ref>مشار، ج 1، ستون 425</ref>
 == پانویس ==
-{{پانویس|2}}
+{{پانویس۲}}
 == منابع ==
+{{ستون-شروع|۲}}
-{{ستون-شروع|2}}
+* [[آقابزرگ طهرانی]].
-* [[آقابزرگ طهرانى]].
+* هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه با حواشی صادق رضازاده شفق، تهران ۱۳۵۶ش.
-* هرمان اته، تاريخ ادبيات فارسى، ترجمه با حواشى صادق رضازاده شفق، تهران 1356ش.
+* مهدی بامداد، شرح‌حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، تهران ۱۳۵۷ش.
-* مهدى بامداد، شرح‌حال رجال ايران در قرن 12 و 13 و 14 هجرى، تهران 1357ش.
+* محمد دانشور، تاریخچه محلّه و مسجد خواجه خضر کرمان، کرمان ۱۳۷۵ش.
-* محمد دانشور، تاريخچه محلّه و مسجد خواجه خضر كرمان، كرمان 1375ش.
+* دایرة‌المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران ۱۳۴۵۱۳۷۴ش.
-* دايرة‌المعارف فارسى، به سرپرستى غلامحسين مصاحب، تهران 1345ـ1374ش.
+* احمد دیوان‌بیگی، حدیقة‌الشعراء، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴۱۳۶۶ش.
-* احمد ديوان‌بيگى، حديقة‌الشعراء، چاپ عبدالحسين نوائى، تهران 1364ـ1366ش.
+* بمانعلی راجی کرمانی، حمله حیدری، چاپ یحیی طالبیان و محمود مدبری، کرمان ۱۳۸۳ش.
-* بمانعلى راجى كرمانى، حمله حيدرى، چاپ يحيى طالبيان و محمود مدبرى، كرمان 1383ش.
+* بمانعلی راجی کرمانی، گزیده حمله حیدری: بزرگترین حماسه مذهبی، تحقیق و گزینش حسین بهزادی اندوهجردی، تهران ۱۳۷۰ش.
-* بمانعلى راجى كرمانى، گزيده حمله حيدرى: بزرگترين حماسه مذهبى، تحقيق و گزينش حسين بهزادى اندوهجردى، تهران 1370ش.
+* بمانعلی راجی کرمانی، نوبت‌زن کوی ساقی، چاپ رضا اشرف‌زاده، (مشهد ۱۳۷۷ش).
-* بمانعلى راجى كرمانى، نوبت‌زن كوى ساقى، چاپ رضا اشرف‌زاده، (مشهد 1377ش).
+* محمدعلی‌ بن عبدالوهاب شهلای یزدی، تذکره شبستان، چاپ اکبر قلمسیاه، تهران ۱۳۷۹ش.
-* محمدعلى‌ بن عبدالوهاب شهلاى يزدى، تذكره شبستان، چاپ اكبر قلمسياه، تهران 1379ش.
+* محمدرضا صرفی، «محتوا، ساختار و زبان حمله حیدری»، در خلاصه مقالات همایش بزرگداشت ملابمانعلی راجی کرمانی : (۲۳۲۲ مهرماه ۱۳۷۷، کرمان)، به کوشش وحید پورنادری، کرمان (۱۳۷۷ش).
-* محمدرضا صرفى، «محتوا، ساختار و زبان حمله حيدرى»، در خلاصه مقالات همايش بزرگداشت ملابمانعلى راجى كرمانى : (23ـ22 مهرماه 1377، كرمان)، به كوشش وحيد پورنادرى، كرمان (1377ش).
+* ذبیح‌اللّه صفا، حماسه‌سرایی در ایران، تهران ۱۳۶۳ش.
-* ذبيح‌اللّه صفا، حماسه‌سرايى در ايران، تهران 1363ش.
+* مصطفی صهبای آشتیانی، کتاب افتخارنامه حیدری، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی، بی‌تا.
-* مصطفى صهباى آشتيانى، كتاب افتخارنامه حيدرى، تهران: كتابفروشى محمدحسن علمى، بى‌تا.
+* محمد قزوینی، یادداشتهای قزوینی، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ش.
-* محمد قزوينى، يادداشتهاى قزوينى، چاپ ايرج افشار، تهران 1363ش.
+* احمد گلچین معانی، فهرست کتب خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، ج ۷، بخش ۱، مشهد ۱۳۴۶ش.
-* احمد گلچين معانى، فهرست كتب خطى كتابخانه آستان قدس رضوى، ج 7، بخش 1، مشهد 1346ش.
+* محمدعلی مدرس‌تبریزی، ریحانة‌الادب، تهران ۱۳۶۹ش.
-* محمدعلى مدرس‌تبريزى، ريحانة‌الادب، تهران 1369ش.
+* خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰۱۳۵۵ش.
-* خانبابا مشار، فهرست كتابهاى چاپى فارسى، تهران 1350ـ1355ش.
+* محمدعلی‌ بن محمدباقر وامق یزدی، تذکره میکده، به کوشش حسین مسرت، (تهران) ۱۳۷۱ش.
-* محمدعلى‌ بن محمدباقر وامق يزدى، تذكره ميكده، به كوشش حسين مسرت، (تهران) 1371ش.
+* رضاقلی‌ بن محمدهادی هدایت، مجمع‌الفصحاء، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۸۲ش.
-* رضاقلى‌ بن محمدهادى هدايت، مجمع‌الفصحاء، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1382ش.
 {{پایان}}
 ==پیوند به بیرون==
 *منبع مقاله : [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6562 دانشنامه جهان اسلام]
-*دریافت نرم‌افزار نسخه دیجیتال [http://www.ghaemiyeh.com/dijital-library.html?sobi2Task=sobi2Details&catid=80&sobi2Id=9695 کتاب حمله حیدری راجی کرمانی] برای موبایل از مرکز تحقیقات رایانه‏‌ای قائمیه اصفهان.
+*دریافت نرم‌افزار نسخه دیجیتال [http://www.ghaemiyeh.com/dijital-library.html?sobi2Task=sobi2Details&catid=80&sobi2Id=9695 کتاب حمله حیدری راجی کرمانی] برای موبایل از مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان.
 *نسخه PDF [http://www.ghaemiyeh.com/downloads/9695-FA-hamleye-heidari.pdf کتاب حمله حیدری راجی کرمانی]
 *[http://vista.ir/article/268940/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87-%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C حمله حیدری، گونه ادبی]
-*[http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/267596 حمله حیدری (تأملی درباره داستان های منظوم درباره ی مولای متقیان و معرفی یک شاعر)، سیدعلی کاشفی خوانساری]
+*[http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/267596 حمله حیدری (تأملی درباره داستان‌های منظوم دربارۀ مولای متقیان و معرفی یک شاعر)، سیدعلی کاشفی خوانساری]
 *[http://www.iranprint.com/fa/mag/inmag.php?id=1563 حمله حیدری (اثر: ملا بمانعلی کرمانی)]
 *[http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/972008 مقایسه تطبیقی دو حمله حیدری راجی کرمانی و باذل مشهدی، حکیمه دانشور]