غیبت امام مهدی(عج): تفاوت میان نسخه‌ها

در زمان [[امام حسن عسکری]](ع) مشهور بود که شیعیان در انتظار قیام فرزند او هستند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۳۶.</ref> به همین جهت، دستگاه [[عباسیان|عباسی]] نیز در جستجوی این فرزند بود. از این رو امام عسکری نیز در طول زندگی خود، فرزندش را فقط به چند تن از اصحاب و خویشان نزدیک معرفی کرد.<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۰۲، با اندکی تلخیص.</ref> و به همین علت هنگام شهادت امام عسکری، اکثر شیعیان از وجود فرزندی برای ایشان خبر نداشت.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ص۱۰۵؛ الارشاد، ج۲، ص۳۳۶؛ ابن شهر آشوب، المناقب، ج۴، ص۴۲۲.</ref>

از سویی دیگر امام عسکری به خاطر شرایط سیاسی، در وصیت‌نامه خود تنها از [[مادر امام حسن عسکری|مادر خویش]] نام برده بود. و این باعث شد که در یکی دو سال اول پس از رحلت ایشان، برخی شیعیان معتقد شوند مادر امام عسکری در دروان غیبت به صورت نیابت عهده‌دار مقام امامت است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۵۰۷.</ref>

پس از شهادت امام عسکری، برخی از یاران ایشان به ریاست [[عثمان بن سعید عمری]] <small>(متوفی بین ۲۶۰ تا ۲۶۷ق.)</small> به جامعه شیعه اعلام کردند که امام عسکری فرزندی از خود به جا نهاده که اکنون جانشین ایشان و متصدی مقام امامت است،<ref>ابوسهل نوبختی، التنبیه، ص۹۲۹۳.</ref> این نکته در نقل

[[عبدالله بن جعفر حمیری]] از عثمان بن سعید عَمری درباره نام جانشین امام عسکری(ع) آمده است.عمری حمیری را از پرسیدن نام جانشین امام عسکری پرهیز می‌دهد تا امنیت او در خطر نیفتد.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ص۳۵۹-۳۶۱</ref>

[[جعفر پسر امام هادی|جعفر]] برادر امام عسکری نیز پس از رحلت امام حسن عسکری‌(ع)، با آنکه مادر امام زنده بود، مدعی میراث شد.<ref>مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۲، ص۲۰۵، ۲۲۳؛ ذهبی‌، ج ۱۳، ص۱۲۱</ref> و زمامداران وقت را تحریک کرد که خانه امام را برای یافتن فرزند ایشان جستجو کنند. و با همکاری او یکی از کنیزان امام حسن عسکری‌(ع) زندانی شد و به شدت تحت نظر قرار گرفت‌،<ref>مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ طبرسی‌، اعلام الوری بأعلام الهدی،ص۳۶۰؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۳،ص۲۰۵</ref> به‌علاوه‌، جعفر حاضر شد سالانه بیست هزار دینار به یکی از کارگزاران عباسی رشوه دهد تا [[امامت]] او را تأیید نماید.<ref>رجوع کنید به: مفید، الارشاد، ص۳۴۵؛ اربلی‌، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج‌۳،ص۱۹۹، ۲۰۵</ref>

در این میان در خود بیت امامت نیز دودستگی افتاده بود. [[حدیث مادر امام عسکری|حُدیث]] مادر امام عسکری و [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه]] عمه ایشان، از وجود و امامت فرزند امام عسکری هواداری می‌کردند، ولی تنها خواهر امام عسکری، از امامت برادرش [[جعفر پسر امام هادی|جعفر]] پشتیبانی می‌کرد.<ref>مدرسی طباطبایی،، مکتب در فرایند تکامل، ص۱۶۱-۱۶۲.</ref>

===سرگردانی و انشعابات در جامعه شیعه===

بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده‌ای، از مذهب خود دست برداشته، به سایر [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] و یا غیر شیعی پیوستند<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۲۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸.</ref>: دسته‌ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و ایشان را [[مهدی]] دانستند، گروهی امامت سید [[محمد بن علی الهادی|محمد]] فرزند [[امام هادی]](ع) را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج۲، ص۱۹۷، پاورقی۲.</ref> و گروهی بزرگ نیز [[جعفر پسر امام هادی|جعفر برادر امام عسکری]] را به عنوان امام به رسمیت شناختند<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۰۷۱۰۹؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ص۱۱۰۱۱۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص۴۰۸</ref>

ولی علی رغم وجود این اختلافات، نهایتاً اکثریت شیعه به امامت امام مهدی فرزند امام عسکری گرویدند و همین جریان بعدها رهبری اصلی شیعیان امامی را بر عهده گرفت و در قرن چهارم به صورت [[شیعه اثنی عشری]] باقی ماند.<ref>طوسی، الغیبه،.....</ref>

[[شیخ مفید]] پس از نقل خبری از [[حسن بن موسی نوبختی]]، نویسنده کتاب [[فرق الشیعه]]، درباره فرقه‌های چهارده‌گانه‌ای که پس از شهادت امام حسن عسکری به وجود آمدند، می‌گوید از آن چندین فرقه در زمان ما؛ (سال ۳۷۳ق) هیچ فرقه‌ای غیر از [[امامیه]] [[دوازده امامی]] باقی نمانده است؛ یعنی کسانی که [[امامت]] فرزند حسن [عسکری] را که به نام [[رسول خدا]] (ص) نامیده می‌شود، پذیرفته و به حیات و بقای او تا روزی که با شمشیر قیام کند، یقین دارند.<ref>سید مرتضی، الفصول المختاره، ج۲،ص۳۲۱.</ref>

===نقش نواب اربعه و توقیعات در دوره غیبت صغری===

در این شرایط [[توقیعات امام زمان(عج)|توقیعاتی]] از سوی [[امام زمان]](عج) صادر شد که برخی از آنها به اثبات امامت خویش مربوط می‌شد. استدلالی که امام مهدی (ع) در این توقیعات، برای اثبات امامت خویش مطرح کرده‌اند، تأکید بر استمرار راه هدایت الهی از زمان [[حضرت آدم]] تا زمان امام حسن عسکری و خالی نبودن زمین از حجت الهی است. ایشان همچنین سه معیار [[عصمت]]، علم و تأیید الهی را برای تشخیص امام از مدعیان امامت معرفی نموده‌اند. چنانکه در توقیعی برای حل اختلاف بین ابن ابی غانم و دیگران این مطلب آمده است <ref>رک: شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۸۶.</ref>

در سال‌های پایانی دوران غیبت صغرا، تشیع عملا در شهرهایی از ایران و در راس همه در [[قم]] و [[آوه]] گسترش یافته بود و از سویی، شیعیان، منصب‌هایی حکومتی به دست آورده بودند که قدرت [[خاندان نوبخت]] در [[بغداد]] نمونه‌ای از آن است.<ref>رجوع کنید به:جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۹۴-۵۹۵</ref>

در همین دوره بود که دفاعیه‌هایی چون [[الامامة و التبصرة من الحیرة]] اثر [[علی بن بابویه]] در تثبیت باورهای امامیه نوشته شد.و بدین ترتیب، شیعه از دوران غیبت صغرا وارد دوران غیبت کبرا شد.