امام موسی کاظم علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مقاله خوب}}

| عنوان= امام کاظم علیه‌السلام

| نام =موسی بن جعفر(ع)

منابع [[شیعه]] و [[سنی]]، علم، [[عبادت]]، [[بردباری]] و بخشندگی وی را ستوده‌ و او را [[کاظم]] و [[عبد صالح]] لقب داده‌اند. بزرگان [[اهل‌ سنت]] به امام هفتم شیعیان به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذاشته و همچون [[شیعیان]] به [[زیارت]] قبر او می‌رفته‌اند. حرم امام کاظم(ع) و حرم نوه‌اش [[امام جواد(ع)]] در منطقه [[کاظمین]] در شمال [[بغداد]]، به [[حرم کاظمین]] شهرت دارد و زیارتگاه [[مسلمانان]] به‌ویژه [[شیعیان]] است.

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه امام موسی کاظم |state=expanded}}</div>

موسی بن جعفر در [[ذی‌الحجه]] [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]]<ref>طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۳.</ref> یا [[۷ صفر]] [[سال ۱۲۸ هجری قمری|۱۲۸ق]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> هنگامی که [[امام صادق(ع)]] و همسرش [[حمیده]] از [[حج]] بازمی‌گشتند، در منطقه [[ابواء]] به دنیا آمد.<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۳۶۲ش، ص۳۵۷-۳۵۶.</ref> ولادت او را در [[سال ۱۲۹ قمری]] و در [[مدینه]] نیز گفته‌اند.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹.</ref> در تقویم [[جمهوری اسلامی ایران]]، ولادت امام هفتم در [[۲۰ ذی‌الحجه]] ثبت شده است.<ref>شورای تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تقویم رسمی کشور سال ۱۳۹۸ش هجری شمسی، ۱۳۹۷ش، ص۸.</ref> برخی منابع از علاقه فراوان امام صادق(ع) به او خبر داده‌اند.<ref>شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۹۵.</ref> بنا بر روایت [[احمد بن محمد بن خالد برقی|احمد برقی]]، امام صادق(ع) پس از ولادت فرزندش موسی، سه روز مردم را اِطعام کرد.<ref>امین، سیره معصومان، ۱۳۷۶ش، ج۶، ص۱۱۳.</ref>

'''همسر و فرزندان'''

{{همچنین ببینید|فهرست فرزندان امام کاظم(ع)}}

{{خلفای معاصر با امام کاظم}}

موسی بن جعفر، پس از [[شهادت]] [[امام صادق(ع)]] در [[سال ۱۴۸ قمری]]. در ۲۰ سالگی به [[امامت]] رسید.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۳۸۵.</ref> دوران امامت او با [[خلافت]] چهار تن از خلفای عباسی هم‌‌زمان بود.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> حدود ۱۰ سال از امامت او در خلافت [[منصور عباسی|منصور]] (حکومت[[سال ۱۳۶ هجری قمری|۱۳۶]]-[[سال ۱۵۸ هجری قمری|۱۵۸]]ق)، ۱۱ سال در خلافت [[مهدی عباسی]] (حکومت۱۵۸-[[سال ۱۶۹ هجری قمری|۱۶۹]]ق)، یک سال در خلافت هادی عباسی (حکومت۱۶۹-[[سال ۱۷۰ هجری قمری|۱۷۰]]ق) و ۱۳ سال در خلافت [[هارون عباسی|هارون]] (حکومت۱۷۰-[[سال ۱۹۳ هجری قمری|۱۹۳]]ق) سپری شد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۲ش، ص۴۱۳.</ref> مدت امامت موسی بن جعفر ۳۵ سال بود و با شهادت او در [[سال ۱۸۳ق]] [[امامت]] به فرزندش، [[امام رضا(ع)]] منتقل شد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۳۷۹-۳۸۴.</ref>

{{همچنین|امامت ائمه اثنی عشر}}

از دیدگاه شیعه، [[امام]] از جانب خدا تعیین می‌شود و از راه‌های شناخت او، [[نص]] (تصریح [[پیامبر(ص)]] یا امام قبلی به [[امامت]] امام پس از خود) است.<ref>فاضل مقداد، ارشاد الطالبین، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۷.</ref> امام صادق(ع) در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|کافی]]، <ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷-۳۱۱.</ref> [[ارشاد المفید|ارشاد]]، <ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۶-۲۲۲.</ref> [[اعلام الوری]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷-۱۶.</ref> و [[بحارالانوار]]، <ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۲-۲۹.</ref> بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده‌اند<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات سیره و زمانه امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۹، ۸۱.</ref> از جمله:

همچنین در [[عیون اخبار الرضا]] آمده است که [[هارون الرشید]] خطاب به فرزندش [[مأمون]]، موسی بن جعفر را امام بر حق و سزاوارترین فرد به جانشینی پیامبر(ص) خوانده و پیشوایی خود را ظاهری و با زور توصیف کرده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۹۱؛ عطاردی، مسند الامام الکاظم، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۵.</ref>

در منابع آمده است [[امام صادق(ع)]] با توجه به سخت‌گیری‌های [[عباسیان]] و برای حفظ جان امام کاظم(ع)، پنج نفر از جمله خلیفه عباسی ـ را به عنوان وصی خود معرفی کرد.<ref>پیشوایی، سیره پیشوایان، ۱۳۷۲ش، ص۴۱۴.</ref> هر چند امام صادق(ع)، بارها امامِ پس از خود را به اصحاب خاصش معرفی کرده بود، اما این اقدام تا حدی وضع را برای شیعیان ابهام‌آلود کرد. در این دوره، برخی از اصحاب برجسته امام صادق(ع) مانند [[مؤمن طاق]] و [[هشام بن سالم]] نیز دچار تردید شده بودند. آنان ابتدا به سراغ [[عبدالله افطح]]، که ادعای [[امامت]] کرده بود، رفتند و از او درباره [[زکات]] پرسیدند. اما پاسخ‌های عبدالله آنها را قانع نکرد. آن دو سپس با موسی بن جعفر(ع) ملاقات کردند و با پاسخ‌های وی قانع‌ شدند و [[امامت]] او را پذیرفتند.<ref>کشّی، رجال، ‌۱۴۰۹ق، ص۲۸۲-۲۸۳.</ref>

در دوره [[امامت]] موسی بن جعفر(ع)، فرقه‌های [[اسماعیلیه]]، [[فطحیه]] و [[ناووسیه]] شکل گرفت. هر چند در زمان حیات [[امام صادق(ع)]]، زمینه انشعاب در [[شیعه]] فراهم شده بود، اما انشعابی در میان آنان رخ نداد. ولی با شهادت امام صادق(ع)، و آغاز امامت موسی بن جعفر، شیعیان به فرقه‌های مختلفی منشعب شدند؛ گروهی از آنان، مرگ [[اسماعیل بن جعفر|اسماعیل]] پسر امام صادق(ع) را انکار کرده، او را [[امام]] می‌دانستند. شماری از این گروه، که از حیات اسماعیل مأیوس شدند، پسر او [[محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق|محمد]] را امام دانستند. این گروه به [[اسماعیلیه]] شهرت یافتند. برخی دیگر [[عبدالله افطح|عبدالله اَفْطَح]] را [[امام]] دانسته، به [[فطحیه|فَطَحیه]] مشهور شدند ولی پس از مرگ او که حدود ۷۰ روز پس از شهادت امام صادق(ع) رخ داد، به امامت موسی بن جعفر معتقد شدند. شماری نیز به پیروی از شخصی به نام ناووس در امامت حضرت صادق(ع) توقف کردند و عده‌ای به [[امامت]] [[محمد دیباج]] معتقد شدند.<ref>نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۶۶-۷۹.</ref>

در دوره امام کاظم(ع)، [[غالیان]] نیز فعال بودند. در این دوره [[بشیریه|فرقه بشیریه]] شکل گرفت که منسوب به [[محمد بن بشیر]] از [[اصحاب امام کاظم (ع)|اصحاب موسی بن جعفر]] بود. او در زمان حیات امام، دروغ‌هایی به آن حضرت می‌بست.<ref>عاملی، التحریر الطاوسی، ۱۴۱۱ق، ص۵۲۴.</ref> محمد بن بشیر می‌گفت آن کسی که مردم به عنوان موسی بن جعفر می‌شناسند، آن موسی بن جعفری نیست که امام و حجت خداوند است<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۲.</ref> و مدعی بود موسی بن جعفر حقیقی نزد وی است و می‌تواند امام را به آنها نشان دهد.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۰.</ref> او در شعبده‌بازی مهارت داشت و صورتی مانند صورت امام کاظم(ع) ساخته بود و آن را به عنوان امام کاظم(ع) به مردم نشان می‌داد و برخی نیز فریب او را خورده بودند.<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۰.</ref> محمد بن بشیر و پیروانش قبل از شهادت امام کاظم(ع) در جامعه شایعه کرده بودند که امام کاظم(ع) زندان نرفته و زنده است و نمی‌میرد. <ref>رک: حاجی‌زاده، «جریان غلو در عصر امام کاظم(ع)»، ص۱۱۲.</ref> امام کاظم محمد بن بشیر را [[نجس]] می‌شمرد و [[لعن]] می‌کرد و ریختن خون او را مباح دانست.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۸۲.</ref>

از امام کاظم(ع) فعالیت‌های علمی متفاوتی گزارش شده است؛ متن این فعالیت‌ها در قالب روایات، مناظره و گفتگوی علمی در کتاب‌های حدیثی شیعه آمده است.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۸۵-۳۹۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۳۴-۲۴۹.</ref>

{{جعبه نقل قول

  |نقل قول= <!-- متن نقل‌قول --> امام کاظم(ع): هر که دنیادوست شود، ترس آخرت از قلبش رخت بربندد. اگر به بنده‌ای علمی عطا شد و او محبتش به دنیا افزون گشت، از خدا دورتر می‌شود و خشم الهی بر او بیشتر خواهد شد.

از موسی بن جعفر، آثار دیگری نیز روایت شده است:

{{اصلی|مناظرات امام کاظم(ع)}}

مناظرات و گفتگوهایی از امام کاظم(ع) با برخی از [[خلفای عباسی]]، <ref>ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۲-۳۱۳؛ صدوق، عيون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۴-۸۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۰۶.</ref> دانشمندان یهودی<ref>بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵.</ref> و مسیحی، <ref>ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲.</ref> [[ابوحنیفه]]<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۹۷.</ref> و دیگران گزارش شده است. [[باقر شریف قرشی]] هشت گفتگو از امام کاظم(ع)، تحت عنوان مناظرات آن حضرت گرد آورده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۷۸-۲۹۴.</ref>  

امام کاظم(ع) با [[مهدی عباسی]] مناظره‌هایی درباره [[فدک]] و نیز حرمت [[خمر]] در [[قرآن]] انجام داده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۰۶؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۵، ص۳۰۱.</ref> با [[هارون عباسی]] نیز مناظراتی داشته است. از آنجا که هارون می‌خواست خویشاوندی [[پیامبر(ص)]] با خود را نزدیک‌تر از نسبت او با موسی بن جعفر نشان دهد، امام کاظم(ع) در حضور هارون به نزدیک‌تر بودنِ انتساب خویش به پیامبر تصریح کرد.<ref>صدوق، عيون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۴-۸۵؛ شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ۱۴۲۳ق، ص۲۹۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۱-۲۴۲.</ref> گفتگوهای موسی بن جعفر با عالمان ادیان دیگر نیز معمولا در پاسخ به پرسش‌های آنان صورت گرفته که در پایان به گرویدن آنان به [[اسلام]] انجامیده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۲۴۴-۲۴۵؛ ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۱۱-۳۱۲؛ صدوق، توحید، ۱۳۹۸ق، ص۲۷۰-۲۷۵.</ref>

بر اساس منابع [[شیعه]] و [[سنی]]، امام کاظم(ع) بسیار اهل عبادت بود؛ به همین دلیل، برای او از لقب [[عبد صالح]] استفاده می‌شود.<ref> بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۱۴.</ref> بر پایه برخی گزارش‌ها امام کاظم(ع) آن قدر عبادت می‌کرد که زندان‌بانان او نیز تحت تأثیر قرار می‌گرفتند.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۳۳-۳۲.</ref> [[شیخ مفید]] موسی بن جعفر را عابدترین مردم زمان خود دانسته و گزارش کرده است که آن حضرت چنان از ترس خدا گریه می‌کرد که محاسنش از اشک‌ خیس می‌شد. او دعای «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِكَ فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ»(«گناه از بنده‌ات بزرگ شد، پس عفو از پیشگاهت، نیکو و زیبا خواهد گردید) را تکرار می‌کرد و دعای «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الرَّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسَابِ» (بارالها از تو راحتی هنگام مرگ و گذشت هنگام محاسبه اعمال را، مسئلت می کنم) را در [[سجده]] می‌خواند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۱.</ref> حتی هنگامی که به دستور هارون به زندان منتقل شد، خدا را سپاس می‌گفت که فرصتی برای عبادت یافته است: «خدایا همواره از تو فراغتی برای عبادتت طلب می‌کردم و تو آن را برایم فراهم کردی؛ پس تو را سپاس می‌گویم».<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۰.</ref>  

نقش انگشتری امام کاظم(ع) «حَسْبِيَ اللهُ حَافِظِي»(خداوند برای حفاظت از من کفایتم می کند.)<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۹۱.</ref>‏ و ِ «الْمُلْكُ لِله وَحْدَهُ»(مُلک وفرمانروايی تنها از آنِ خدای یگانه است.)<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۱.</ref> بوده است.

در منابع شیعه و سنی، گزارش‌های مختلفی درباره [[بردباری]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۱۶۴.</ref><ref>ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۲.</ref> و [[سخاوت]] امام کاظم(ع) وجود دارد.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۳۰-۳۳.</ref><ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۵۴-۱۶۷.</ref> [[شیخ مفید]] او را بخشنده‌ترین مردم زمان خودش دانسته که شب‌ها برای فقیران [[مدینه]] آذوقه می‌برد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۲-۲۳۱.</ref> [[ابن‌عنبه]] درباره سخاوت موسی بن جعفر گفته است: او شب‌ها از خانه بیرون می‌رفت و کیسه‌هایی از درهم همراه داشت و به هر کس می‌رسید یا به کسانی که به احسان او چشم داشتند، می‌بخشید تا بدانجا که کیسه‌های پول او ضرب‌المثل شده بود.<ref>ابن‌عنبه، عمده الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۷.</ref> همچنین گفته شده موسی بن جعفر به کسانی که به او آزار می‌رساندند نیز بخشش می‌کرد و وقتی به او خبر می‌دادند فردی در صدد اذیت او بوده، برایش هدیه‌ می‌فرستاد.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹.</ref> همچنین شیخ مفید امام کاظم(ع) را کوشاترین فرد در [[صله رحم]] با خانواده و دیگر بستگان دانسته است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۲.</ref>

[[بشر حافی]] نیز که بعدها از مشایخ [[صوفیه]] گردید، تحت تأثیر سخنان و اخلاق او [[توبه]] کرد.<ref>حاج حسنباب الحوائج، ص۲۸۱</ref><ref>حلی، منهاج الکرامه، ص۵۹.</ref>

برخی منابع گفته‌اند امام کاظم به شیوه‌های مختلفی از جمله مناظره و عدم همکاری، بر عدم مشروعیت خلفای عباسی تأکید می‌کرد و می‌کوشید اعتماد مردم را نسبت به آنان سست کند.<ref>جعفریان، حیات سیاسی و فکری امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۶.</ref> موارد زیر را می‌توان از نمونه‌های تلاش او برای بی‌اعتبار کردن عباسیان برشمرد:{{حاکمان زمان امام کاظم}}

گفت‌وگویی که میان او و [[هارون عباسی]] رخ داد، امام کاظم(ع) با تکیه بر آیاتی از [[قرآن]] از جمله [[آیه مباهله]]، انتساب خود به پیامبر را از طریق مادرش [[حضرت زهرا(س)]] اثبات کرد.<ref>صدوق، عيون أخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۴-۸۵.</ref><ref>شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ص۲۹۵.</ref>

با این وجود، از موسی بن جعفر(ع) مخالفت علنی در برابر حکومت وقت گزارش نشده است. او اهل [[تقیه]] بود و شیعیان را نیز به رعایت آن سفارش می‌کرد. به عنوان مثال، در نامه‌ای به خیزران مادر هادی عباسی، مرگ او را تسلیت گفت.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۳۴.</ref> بر پایه روایتی هنگامی که هارون او را احضار کرد، فرمود: «چون تقیه در برابر حاکم [[واجب]] است، پیش هارون می‌روم». او همچنین هدایای هارون را، برای ازدواج [[آل ابی‌طالب]] و جلوگیری از قطع نسل آنان می‌پذیرفت.<ref>صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۷۷.</ref> حتی امام کاظم(ع) در نامه‌ای از [[علی بن یقطین]] خواست مدتی به شیوه [[اهل‌سنت]] [[وضو]] بگیرد تا خطری او را تهدید نکند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۲۷-۲۲۸.</ref>

مطابق آنچه [[سید ابن‌طاووس|سید ابن‌طاووس]] از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری نقل کرده، [[هادی عباسی]] قیام صاحب فخ را مستند به دستور امام کاظم دانسته است.<ref>سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۸.</ref> اما بر اساس روایتی که [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] در [[الکافی (کتاب)|کتاب کافی]] نقل کرده است، هنگامی که صاحب فخ قیام کرد، امام کاظم را به بیعت فراخواند، اما امام با ردّ بیعت، از او خواست وی را به بیعت وادار نکند و او نیز چنان کرد.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۶۶.</ref> [[عبدالله مامقانی]] معتقد است درخواست بیعت صاحب فخ از امام کاظم، صوری بوده است تا در صورت موفقیت، امر [[خلافت]] را به او واگذار کند؛ از‌این‌رو امام از روی [[تقیه|تَقیّه]]، وی را از قیام منع کرد، ولی در باطن از اقدام او راضی بود، همچنان که پس از شهادتش برای او طلب رحمت کرد.<ref>مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ۱۴۲۳ق، ج۲۲، ص۲۸۵-۲۸۷.</ref> در مقابل برخی پژوهشگران بر این باورند که اگرچه روایت‌هایی در تأیید شخصیت صاحب فخ وجود دارد، اما آنها دلیلی بر تأیید قیام او از سوی [[امامان شیعه]] نیست.<ref>شریفی، «ائمه و قیامهای شیعی»، ص۸۹-۹۰.</ref> [[رسول جعفریان]] تاریخ‌پژوه قرن ۱۵ هجری نیز اگرچه قیام فخ را در ردیف سالم‌ترین قیام‌های [[علویان]] بر ضد [[بنی‌عباس|عباسیان]] دانسته، اما معتقد است چنین یقینی وجود ندارد که این قیام به دستور امام کاظم(ع) انجام گرفته باشد؛ بلکه می‌توان گفت [[امامیه|شیعیان امامی]] با این قیام‌ها موافقتی نداشتند، چرا که در این مسئله با علوی‌ها درگیر بودند و میان آنان اختلافاتی پدید آمد.<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۸۹.</ref>

امام کاظم(ع)، در طول دوران امامتش چندین بار از سوی خلفای عباسی احضار و زندانی شد. نخستین‌بار در زمان خلافت [[مهدی عباسی]]، امام را به دستور خلیفه از [[مدینه]] به [[بغداد]] منتقل کردند.<ref>ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۳.</ref> [[هارون عباسی|هارون]] نیز دو بار امام را زندانی کرد. زمانِ دستگیری و زندان اول در منابع ذکر نشده ولی دومین بار در [[۲۰ شوال]] سال [[سال ۱۷۹ هجری قمری|۱۷۹ق]] در [[مدینه]] دستگیر<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۶.</ref> و در [[۷ ذی‌الحجه|۷ ذی حجه]] در [[بصره]] در خانه [[عیسی بن جعفر]] زندانی شد.<ref>صدوق، عيون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۸۶.</ref> بنا به گزارش [[شیخ مفید]]، هارون در سال ۱۸۰ق در نامه‌ای به عیسی بن جعفر، از او خواست امام را به قتل برساند، ولی او نپذیرفت.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق. ج۲، ص۲۳۹.</ref> امام را پس از مدتی به زندان فضل بن ربیع در بغداد منتقل کردند. امام کاظم(ع) سال‌های پایانی عمر خود را در زندان‌های فضل بن یحیی و سِندی بن شاهک گذراند.<ref>شیخ قمی، الانوار البَهیّه، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۲–۱۹۶.</ref>  

درباره دلیل دستگیر شدن امام هفتم شیعیان توسط خلفای عباسی و انتقال وی به زندان، گزارش‌های متفاوتی در منابع آمده است. بنا بر برخی گزارش‌ها دلیل دستگیری موسی بن جعفر به دستور هارون، [[حسادت]] یحیی برمکی و بدگویی علی بن [[اسماعیل بن جعفر]]، برادرزاده‌اش نزد هارون بوده است.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۳۷-۲۳۸؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۷۶۰ِ؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۴۱۵-۴۱۴.</ref> گفته شده هارون به ارتباط شیعیان با امام کاظم حساس بود و از این بیم داشت که اعتقاد شیعیان به امامت آن حضرت باعث تضعیف حکومتش شود.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۰۱.</ref> همچنین بر پایه برخی گزارش‌ها دلیل زندانی شدن امام کاظم(ع) این بود که برخی از شیعیان همچون [[هشام بن حکم]]، با وجود اینکه امام دستور به [[تقیه]] داده بود، خواست امام را رعایت نمی‌کردند.<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۳۶۱-۳۶۳؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۳۹۸-۴۰۰.</ref> این گزارش‌ها مناظره‌های هشام بن حکم را از جمله اسباب زندانی شدن امام برشمرده‌اند.<ref>کشّی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۷۰ـ ۲۷۱؛مامقانی، تنقیح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۲۹۸.</ref>

[[پرونده:Imam al-Kazim.jpg|بندانگشتی|مراسم [[شهادت]] امام کاظم(ع) در [[حرم کاظمین]]]]

روزهای آخر عمر امام کاظم(ع) در زندان [[سندی بن شاهک|سِنْدی بن شاهِک]] سپری شد. [[شیخ مفید]] گفته است سندی، به دستور [[هارون الرشید]] امام را مسموم کرد و امام سه روز پس از آن به [[شهادت]] رسید.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۲.</ref> بنابر قول مشهور، <ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۱۶.</ref> شهادت وی [[روز جمعه]]، [[۲۵ رجب]] [[سال ۱۸۳ قمری]] در [[بغداد]] رخ داده است.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۹۹و۱۰۵.</ref> بنابه گفته شیخ مفید، شهادت امام در [[۲۴ رجب]] بوده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۵.</ref> درباره زمان و مکان شهادت امام کاظم(ع) نظرات دیگری هم وجود دارد از جمله سال ۱۸۱ و ۱۸۶ق.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۱۶-۵۱۷.</ref><ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۴.</ref>

برای قراردادن بدن امام کاظم(ع) در معرض دید عموم دو دلیل گفته شده است: یکی اثبات این‌که او به مرگ طبیعی از دنیا رفته و دیگری باطل کردن باور کسانی که به [[مهدویت]] او اعتقاد داشته‌اند.<ref>اربلی، کشف الغمه، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۷۶۳.</ref>

===آرامگاه===

آرامگاه امام کاظم(ع) و [[امام جواد(ع)]]، در منطقه [[کاظمین]] در [[بغداد]] به [[حرم کاظمین]] مشهور و زیارتگاه مسلمانان به‌ویژه شیعیان است. بر پایه روایاتی از [[امام رضا(ع)]]، ثواب [[زیارت]] قبر امام کاظم(ع)، با زیارت قبر [[پیامبر اکرم(ص)]]، [[حضرت علی(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] برابری می‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۸۳.</ref>

{{اصلی|فهرست اصحاب امام کاظم(ع)}}

درباره اصحاب امام کاظم(ع) اطلاعات دقیقی در دست نیست و درباره تعداد آنها اختلاف وجود دارد. [[شیخ طوسی]] تعداد آنان را ۲۷۲ نفر، <ref>طوسی، رجال، ۱۴۱۵ق، ص۳۲۹-۳۴۷.</ref> و [[احمد بن محمد برقی|برقی]] آنها را ۱۶۰ نفر شمرده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref> [[باقر شریف قرشی]] صاحب کتاب ''حیات الامام موسی بن جعفر''، سخن برقی که شمار آنان را ۱۶۰ تن ذکر کرده، مردود دانسته و خود از ۳۲۱ تن به عنوان [[فهرست اصحاب امام کاظم(ع)|اصحاب امام]] نام برده است.<ref>قرشی، حیاة الامام موسی بن جعفر، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۳۱.</ref>

نامه‌نگاری، شیوه دیگر ارتباط وی با [[شیعه|شیعیان]] بود که در مورد مسائل [[فقه|فقهی]]، اعتقادی، وعظ و [[دعا]] و مسائل مربوط به وکلا انجام می‌گرفت؛ حتی نقل شده است که او از داخل زندان برای اصحاب خود نامه می‌نوشت<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۱۳.</ref> و به مسائل آنان پاسخ می‌داد.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۰.</ref><ref>جباری، امام کاظم و سازمان وکالت، ۱۳۹۲ش، ص۱۶.</ref>

[[پرونده:نام امام کاظم بر دیوار مسجدالنبی.jpg|بندانگشتی|نام امام کاظم(ع) در [[مسجد النبی]]]]

[[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] به امام هفتم شیعیان، به عنوان یک عالم دینی احترام می‌گذارند. برخی از بزرگان آنان علم و [[اخلاق]] امام کاظم را ستوده<ref>ابن‌ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، بی‌تا، ج۱۵، ص۲۷۳.</ref> و از [[بردباری]]، [[سخاوت]]، کثرت [[عبادت]] و دیگر ویژگی‌های اخلاقی او سخن گفته‌اند.<ref>ابن‌عنبه، عمدة الطالب، ۱۴۱۷ق، ص۱۷۷؛بغدادی، تاریخ بغداد، ‌۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹

؛ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۳۱۲؛ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۶، ص۱۶۴؛ شامی، الدرالنظیم، ۱۴۲۰ق، ص۶۵۱-۶۵۳.</ref> مواردی از بردباری و عبادت امام کاظم(ع) در منابع اهل‌ سنت گزارش شده است.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۹-۳۳.</ref> برخی از عالمان اهل‌ سنت مانند سَمْعانی، تاریخ‌نگار، [[محدث]] و [[فقیه]] شافعی قرن ششم هجری، به [[زیارت]] قبر امام کاظم می‌رفته<ref>سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۲، ص۴۷۹.</ref> و به او [[توسل|متوسل]] می‌شده‌اند. ابوعلی خَلّال، از علمای اهل‌ سنت در قرن سوم هجری، گفته است هر گاه برایم مشکلی پیش می‌آمد به زیارت قبر موسی بن جعفر می‌رفتم و به او متوسل می‌شدم، مشکلم برطرف می‌شد.<ref>بغدادی، تاریخ بغداد، |۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۳۳.</ref> از [[محمد بن ادریس شافعی|امام شافعی]]، از [[فقهای چهارگانه اهل‌سنت]]، نیز نقل شده که قبر او را «داروی شفابخش» توصیف کرده است.<ref> کعبی، الامام موسی بن الکاظم علیه السلام سیره و تاریخ، ۱۴۳۰ق، ص۲۱۶.</ref>

{{اصلی|فهرست کتاب‌های درباره امام کاظم}}

آثار زیادی درباره امام کاظم در قالب کتاب، پایان‌نامه، و مقاله به زبان‌های مختلف نوشته شده که تعداد آنها تا ۷۷۰ اثر شمرده شده است.<ref> اباذری، کتاب‌شناسی کاظمین، ۱۳۹۳ش، ص۱۴.</ref> کتاب‌های ''کتابنامه امام کاظم علیه السلام''، <ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، بی‌تا.</ref> ''کتاب‌شناسی کاظمین''، <ref>اباذری، کتاب‌شناسی کاظمین، ۱۳۹۳ش.</ref> و مقاله ''کتاب‌شناسی امام کاظم علیه السلام''<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش زمانه و سیره امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۵۶۲-۶۳۵.</ref> به معرفی این آثار پرداخته‌اند. موضوع بیشتر این آثار ابعاد زندگی و شخصیت امام هفتم شیعیان است. همچنین همایشی با عنوان «سیره و زمانه امام کاظم(ع)» در [[بهمن (ماه)|بهمن]] [[سال ۱۳۹۲ هجری شمسی|۱۳۹۲ش]] در [[ایران]] برگزار شد که مقالات آن با عنوان مجموعه مقالات همایش سیره امام کاظم(ع) منتشر شده است.<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم، |۱۳۹۲ش، ج۱، ص۳۰-۳۱.</ref>  

[[مسند الامام الکاظم]] اثر [[عزیزالله عطاردی]]، [[باب الحوائج الامام موسی الکاظم]] نوشته حسین حاج حسن، [[حیاة الامام موسی بن جعفر]] اثر محمدباقر شریف قرشی، ''امام الکاظم(ع) عند اهل السنة'' اثر [[فارس حسون]] و ''سیرة الامام موسی الکاظم(ع)'' اثر عبدالله احمد یوسف، از جمله آثاری هستند که درباره امام کاظم نوشته شده‌اند.

{{پانوشت}}

{{منابع}}

* ابن‌ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

[[پرونده:پانوراما کاظمین.jpg|500px|بندانگشتی|وسط|۷۵۰px|alt=White diagonal cross over blue background|پانورامایی از [[حرم کاظمین]]]]

*[http://aljawadain.org/Pr/ سایت حرم کاظمین]

*[http://ghbook.ir/index.php?option=com_mtree&task=viewlink&link_id=8551&lang=fa کتاب امام کاظم علیه السلام از دیدگاه اهل‌سنت]

{{جعبه توالی

| قبل = امام جعفر صادق