حرم کاظمین: تفاوت میان نسخه‌ها

==موقعیت و نام‌گذاری==

{{گاهشمار حرم کاظمین}}

این منطقه را به جهت منسوب‌بودن به امام کاظم(ع)، مشهد الامام موسی بن جعفر، المشهد الکاظمی و کاظمیه نامیدند.<ref> آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، مقدمه، ص۱۱-۱۵؛ خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۳۰.</ref> در سال ۲۲۰ق پیکر [[امام جواد علیه‌السلام|محمد بن علی(ع)]] نهمین امام شیعیان، در کنار قبر جدش [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|موسی بن جعفر]] دفن شد.<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.</ref> ازاین‌رو به کاظِمَین (دو کاظم) مشهور شد.<ref>خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۴۲.</ref>

حرم کاظمین را جوادَین (دو جواد) هم خوانده‌اند.<ref>خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، ۱۴۰۷ق، ج۱۰، ص۴۲.</ref> همچنین به جهت نزدیک‌بودن به باب التَبْن، آن را «مشهد باب التَبْن»  نیز می‌گفتند.<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۳۰۶.</ref> تبن از محله‌های بغداد بود که قبر عبدالله پسر [[احمد بن حنبل]] در آن قرار داشت.<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۳۰۶.</ref>

نخستین بنا بر مرقد امام کاظم(ع)، [[بقعه|بقعه‌ای]] بود که شامل یک اتاق و گنبد می‌شد.<ref> آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۲و۳۸.</ref> [[رسول جعفریان]]، تاریخ‌پژوه [[شیعه]]، ساخت بنای مذکور را به [[مأمون عباسی]] نسبت داده است.<ref>جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۹۱ش، ص۹۲.</ref>

===بازسازی در دوره آل‌بویه===

به گزارش خطیب بغدادی، [[عضدالدوله دیلمی|عضدالدوله]] (۳۷۲-۳۶۷ق) در سال ۳۶۹ق، دیواری اطراف کاظمین کشید و بیمارستانی بین کاظمین و بغداد ساخت که به زائران کاظمین، خدمات می‌داد.<ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۰۵-۱۰۶، به نقل از ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۴۸.</ref>

حرم کاظمین در درگیری‌های مذهبی شیعه و [[سنی]]، آسیب دید. در سال ۴۴۳ق گروهی از اهل سنت به تحریک [[حنبلی|حنابله]] بغداد، به کاظمین حمله کردند، اموال حرم را بردند و ضریح و گنبد آن را آتش زدند.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۹، ص۵۷۷.</ref> به گزارش ابن اثیر، تاریخ‌نگار اهل سنت در قرن هفتم، آنان قصد [[نبش قبر]] دو امام و انتقال پیکرشان به مقبره [[احمد بن حنبل]] را داشتند که به دلیل خرابی‌ای که ایجاد کرده بودند، نتوانستند محل قبور آن دو را شناسایی کنند.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۹، ص۵۷۷.</ref> در سال ۴۵۰ق ارسلان بساسیری حرم را بازسازی کرد و صندوق جدیدی روی قبرها قرار داد و دو گنبد را به یک گنبد تبدیل کرد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۹و۳۹.</ref>

در دوران حکومت [[حزب بعث عراق]] فعالیت عمرانی‌ای در حرم کاظمین صورت نگرفت. پس از سقوط این حزب، پروژه‌های مختلفی برای توسعه و بازسازی حرم به‌دست [[ستاد بازسازی عتبات عالیات]] انجام شد. مقاوم‌سازی و تعویض سنگ رواق‌ها، عایق‌بندی سقف، مقاوم‌سازی و مرمت خشت‌های گنبدها و گلدسته‌ها، ساخت صندوقچه‌های قبور امامین جوادین، ساخت درب‌های ورودی‌ها، ساخت، انتقال و نصب درب‌های جدید، دوخت روپوش مضجع و کتیبه دور ضریح، بازسازی و احیای مسجد تاریخی صفویه در جوار حرم از جمله کارهای صورت‌گرفته ستاد بازسازی عتبات عالیات است.<ref>[https://atabat.org/fa/services/4/35 پروژه‌های ستاد بازسازی در کاظمین]، وبگاه ستاد بازسازی عتبات عالیات.</ref> همچنین تعویض ضریح و احداث دو صحن صاحب الزمان و حضرت علی(ع) از جمله آنها است.<ref>[http://www.aljawadain.org/Pr/aljawadain_history.php تاریخ آستان مقدس کاظمین]، آستان مقدس کاظمین.</ref>

حرم کاظمین ۱۴۵۱۴ مترمربع مساحت دارد که با ساختمان‌ها و فضاهای مربوط به آن، به ۲۶ هزار مترمربع می‌رسد.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۹.</ref>

[[پرونده:Darih Al Kādhimiyyah.jpg|200px|بندانگشتی|ضریح حرم کاظمین]]

بنا به گزارش سایت حرم کاظمین، ضریح مرقد امام کاظم و امام جواد مربوط به دوران پس از سقوط حکومت صدام (۲۰۰۳م) است.<ref>[http://www.aljawadain.org/Pr/aljawadain_history.php تاریخ آستان مقدس کاظمین]، آستان مقدس کاظمین.</ref> پیش از آن از سال ۱۳۲۴ق ضریح اهدایی سلطان بیگم در حرم نصب بود. طول این ضریح ۶۷۶ سانتی‌متر، عرضش ۵۱۷ سانتی‌متر و ارتفاعش نزدیک به سه متر و نیم بود.<ref> آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۳۷۱ش، ص۱۲۶.</ref> همچنین سقف داخلی ضریح از چوب ساخته شده و در آن کتیبه‌هایی به [[خط ثلث]] و [[خط نستعلیق|نستعلیق]] وجود داشت.<ref> ایدرام، سیمای کاظمین، ۱۳۸۷ش، ص۸۶-۸۷.</ref> پیش از نصب ضریح اهدایی سلطان بیگم، ضریحی که در زمان [[ناصرالدین‌شاه]] ساخته شده بود، ۱۰۹ سال در حرم نصب بود.<ref>میلانی، راهنمای عتبات عالیات، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۳.</ref>

حرم کاظمین چهار رواق دارد که با مرمر سنگ‌فرش شده است.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> دیوارهای رواق‌ها تا نیمه با سنگ مرمر تزیین شده و نیمه بالایی دیوارها و سقف آینه‌کاری است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۴۲-۱۴۳.</ref>

رواق‌های حرم عبارتند از:

از رواق‌های حرم کاظمین، شش در به روضه (فضای سرپوشیدهٔ اطراف ضریح) باز می‌شود. رواق‌ها هم از طریق هشت در به صحن متصل می‌شوند.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> پس از اقدامات [[فرهادمیرزا]]، رواق‌های حرم هفت در داشت که پس از مدتی، به عنوان نماد درهای [[بهشت]] که تعداد آن هشت عدد است، یک در دیگر به آنها افزوده شد.<ref>ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۸.</ref> درهای حرم از جنس طلا و نقره و دارای کنده‌کاری‌ و خطوط نستعلیق است و بر آنها آیاتی از قرآن، اشعاری به زبان فارسی و عربی و نیز تاریخ ساخت آنها درج شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۳۲-۱۶۰.</ref>

اطراف رواق‌های حرم را سه طارمه (ایوان) گرفته است. طارمه‌ها سقف‌دار و مستطیل‌شکل است و با نرده‌های آهنی از صحن جدا می‎شود.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۶۰.</ref> طارمهٔ باب المراد در سال ۱۲۸۱ق و طارمه قبله در سال ۱۲۸۵ق ساخته شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۱۵ق، ص۱۶۰-۱۶۲.</ref> ساخت طارمه قریش نیز در سال ۱۳۲۱ آغاز و در سال ۱۳۳۲ پایان یافته است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۱۸.</ref>

[[پرونده:Imam al-Kazim.jpg|بندانگشتی|200px|مراسم شهادت امام کاظم در صحن حرم کاظمین]]

بر اساس نوشته‌ای که بر دیوار باب المراد نصب شده، فرهادمیرزا در سال ۱۲۹۸ق دستور تجدید بنای صحن را صادر کرده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۶۸.</ref> در اطراف صحن حجره‌هایی بنا شده و در جلوی هر حجره ایوانی قرار دارد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۶۴.</ref> صحن کاظمین در ابتدای دوره [[قاجاریه|قاجاری]] سه ورودی اصلی داشت که سردر آنها با کاشی‌های لاجوردی پوشیده شده بود.<ref> دیولافوا، سفرنامه مادام دیولافوا، ص۹۸۱-۶۷۹: به نقل از ایزدی، «تاریخچه حرم کاظمین»، ص۵۵۷.</ref> بعدها شمار ورودی‌های آن به ۱۰ عدد رسید<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۶۴.</ref> که عبارت‌اند از:

بر سردر ورودی‌های حرم آیاتی از قرآن، اشعاری به زبان فارسی و عربی، تاریخ کتابت و نام کاتب آنها درج شده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۶۳-۱۷۳.</ref>

در قرن پنجم قمری، کاظمین که از محله‌های بغداد بود، مستقل شد و برای آن [[نقیب]] جداگانه‌ای تعیین گردید. یکی از وظایف نقیبان، نظارت بر امور حرم بود. پیش از این، حرم به وسیله قیم اداره می‌شد.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۹۱-۱۹۲.</ref> در کتاب تاریخ المشهد الکاظمی، از ۲۷ قیم یا نقیب کاظمین یاد شده‌ است که در میان آنها نام [[سید عبدالکریم بن احمد حلی]] (۶۴۸-۶۹۳ق) از عالمان [[خاندان طاووس]] دیده می‌شود. ابن جعفر القیم، ابوطالب علوی، علی بن علی، معروف به فاخر علوی (درگذشته حدود ۵۶۹ق) و نجم‌الدین علی بن موسوی از علمای قرن هفتم از نقیبان کاظمین بوده‌اند.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۹۳-۲۱۰.</ref>

اکنون دکتر حيدر حسن الشمری، تولیت حرم کاظمین را بر عهده دارد.<ref>[http://aljawadain.iq/post_News.php?id=2942 الأستاذ الدكتور حيدر حسن الشمّري يتشرف بتولي منصب الأمين العام للعتبة الكاظمية المقدسة]، موقع العتبة الکاظمیة المقدسة.</ref>

[[پرونده:نقشه حرم كاظمین.jpg|بندانگشتی|350px|نقشه حرم کاظمین که قبور [[شیخ مفید]]، [[ابن قولویه]] و [[خواجه نصیرالدین طوسی]] را نشان می‌دهد]]

{{اصلی|فهرست مدفونان در حرم کاظمین}}

پس از دوره عباسیان، شمار مدفونان در حرم، افزایش یافت.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۲۲۹-۲۳۰.</ref> برخی از مدفونان به‌نام، در حرم کاظمین عبارتند از:

درباره حرم کاظمین آثاری به طور مستقل نوشته شده است. از آن جمله کتاب تاریخ المشهد الکاظمی، نوشته محمدحسن آل یاسین (درگذشته ۱۳۷۲ق) است. نویسنده در این کتاب به تاریخ حرم کاظمین در دوران‌های [[عباسیان]]، [[آل بویه]]، [[سلجوقیان]]، مغول، [[صفویان]]، عثمانی و قاجار پرداخته است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۷-۱۲۳.</ref> همچنین در بخشی وضعیت حرم را گزارش کرده است.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۲۳-۱۷۳.</ref> کتاب پیوست‌هایی دارد که عبارت‌اند از [[فرزندان امام کاظم]]، نقیبان، متولیان و مدفونان در حرم و موزه آن.<ref>آل یاسین، تاریخ المشهد الکاظمی، ۱۴۳۵ق، ص۱۷۳-۲۴۴.</ref> غلامرضا اکبری این کتاب را به زبان فارسی با عنوان تاریخ حرم کاظمین ترجمه کرده است.

کتاب‌های تاریخ امامین الکاظمین و روضتها الشریفه نوشته جعفر النقدی(درگذشته ۱۳۷۰ق)<ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، ۱۳۷۰ش، ص۴۲.</ref> و مشهد الکاظمین اثر مصطفی جواد از دیگر آثاری است که درباره حرم کاظمین نوشته شده است.<ref>انصاری قمی، کتابنامه امام کاظم، ۱۳۷۰ش، ص۴۲.</ref>

{{پانوشت}}

  {{منابع }}

* ابن اثیر، علی بن ابی‌کرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۹۶۵ق/۱۳۸۵ق.

{{پایان}}

{{امام جواد}}

{{تشیع در عراق}}