گوهر مراد (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

وی در [[قم]] به تدریس اشتغال داشته و در همانجا در سال ۱۰۷۲ق درگذشت.<ref>فیاض لاهیجی، سرمایه ایمان، ص۵</ref>

::«بسیاری از اهل علم در معرفت الهی به تقلید محض اعتماد نموده‌اند که این شیوه موجب یأس و نفرت اذکیا نسبت به طلب علم شده است؛ از این رو تصمیم گرفتم که رساله‌ای در باب تحصیل اصول دین و حصول معارف الهی بر وجه یقین بنگارم که نجات جادوانی و خلاص متوقف بر آن باشد و بدون نیاز به یادگیری اصطلاحات علمی این مقصود برآورده شود.»<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۱</ref>

اگرچه فیاض مخاطب کتاب خویش را «مبتدئین(کسانی که در آغاز راهند) و متوسطین(کسانی که در میانه راهند) و مُنْتَهیان(کسانی که در انتهای راهند)» می‌شمرد، اما این کتاب اثری تخصصی در علم کلام محسوب می‌شود.<ref>عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض لاهیجی و نگاشته‌های کلامی او؛ ص۱۰</ref> وی پس از گوهر مراد، [[سرمایه ایمان]] را برای مبتدئین نوشت.

ساختار و ترتیب مباحث گوهرمراد با دیگر آثار کلامی متفاوت است. غالباً کتب کلامی بر اساس [[اصول دین|اصول پنج‌گانه]] فصل‌بندی می‌شوند. لاهیجی از این شیوه عدول کرده و گوهر مراد را در سه بخش اصلی خودشناسی، خداشناسی و فرمان خداشناسی تدوین کرده است.<ref>عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض لاهیجی و...، ص۱۰</ref>

::#تعریف علم کلام و غرض از آن، تفاوت کلام با حکم و بیان علت پدید آمدن فِرق کلامی در جهان اسلام.<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۸</ref>

*مقاله سوم:فرمان خداشناسی که موقوف بر شناخت آورنده و حافظ شرع، یعنی [[پیامبر|نبی]] و [[امام]] است و از این رو مباحث [[نبوت]] و [[امامت]] را شامل می‌شود.<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۲۵</ref> مباحث این مقاله در چهار باب دسته بندی شده است:

ساختاری که فیاض در ارائه مباحث کلامی برگزیده، متأثر از اندیشه‌های عرفانی اوست؛ زیرا در آموزه عرفانی، سیرِ سالک از خودشناسی شروع می‌شود و به خداشناسی منتهی می‌گردد.<ref>عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض لاهیجی و..، ص۱۱</ref>

کتب کلامی معمولاً به مباحث اخلاقی و عرفانی توجهی ندارند..<ref>عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض لاهیجی و نگاشته‌های کلامی او؛ ص۱۰</ref> اما در گوهر مراد به نحو نسبتاً بارزی به مطالب اخلاقی و عرفانی پرداخته است. به طور مشخص فیاض به شدت متأثر از عرفا و تعالیم آنان است و تأثیر معارف عرفانی و صوفیانه، بر تحلیل‌ها و نحوه تقریر وی از مسائل کلامی، در مواضع متعددی به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که می‌توان گوهر مراد را کتابی در سبک کلام فلسفی-عرفانی تلقی کرد.

::«غرض اصلی در این رساله، اگرچه کمال علمی است، اما خالی از کمال عملی که علم اخلاق و طریق تصوف و اشراق، مشتمل بر آن است، نتوان گذاشت؛ پس مناسب باشد در خاتمه کتاب اشاره‌ای به آن»<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۲۵</ref>

گوهر مراد تنها یک دوره کلام اسلامی-شیعی نیست. بلکه اثری در زمینه فلسفه اسلامی نیز به شمار می‌رود. صاحب [[ریاض العلماء]] آن را اثری در حکمت اسلامی معرفی کرده است.<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۱۱۵</ref>

وارد کردن مباحث فلسفی در اثر کلامی، معلول نگاه خاص لاهیجی به علم کلام است. گوهر مراد را باید اثری فلسفی-کلامی دانست. با توجه به تأثیر گرایش‌های عرفانی لاهیجی بر تقریر مطالب، حتی می‌توان گوهر مراد را کلام فلسفی-عرفانی دانست.<ref>عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض لاهیجی و...، ص۱۲</ref>

نوآوری‌های وی در مباحثی مانند «اقسام حدوث و اقسام عدم»<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۲۱۷</ref> و یا تقریری نو از «مسأله اراده خداوند» و نیز «مسأله اولویت ذاتی» دیده می‌شود.{{سخ}}

برخی آراء او در این اثر، خاص است. برای نمونه می‌توان به دیدگاه او در معجزه اشاره کرد. به عقیده وی منشأ وقوع معجزات و خوارق عاداتی که از مقوله فعل و تحریک و تأثیر است، مانند اِبراء اَمراض(خوب کردن بیماری‌ها)، کمال قوه تحریک در نفسِ نبی است که سبب می‌شود نفس نبوی هر چه را تصور کند و اراده تحقق آن را نماید، آن صورت در خارج تحقق پیدا کند. در عین حال او این احتمال را مطرح می‌کند که در معجزاتی مثل شنیده شدن تسبیح شن‌ها، تصرف نبی در عالم خارج نباشد، بلکه تصرف او در قوه مُتَخَیّله افراد باشد.(یعنی شن‌ها واقعاً تسبیح نمی‌گویند بلکه انسان چنین می‌پندارد.)<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۸۰-۳۸۱</ref>

فیاض [[قرآن]] را معجزه‌ای برای عموم مردم محسوب نمی‌کند و عقیده دارد اعجاز قرآن تنها برای حکمای محققین و علمای محصیلن که به علوم عقلیه و اصول معارف عارفند و نیز علمایی که به علوم عربیت آگاهی دارند روشن است.<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۹۵</ref> {{سخ}}

عامه مردم از درک اعجاز قرآن عاجزند؛ «چون عارف به حقایق علوم حِکْمیّه و دقایق فنون عربیه نیستند، پس قرآن معجزه برای ایشان نتوانَد شد»<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۹۶</ref> اگرچه از جهت «[[تحدی]]» قرآن و عدم معارضه با قرآن، اعجاز برای عموم مردم ثابت می‌شود.»<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۹۶</ref> {{سخ}}

فیاض بر این باور است که نفس خاتم الانبیاء در ابتدای خلقت در مرتبه [[عقل فعال]] که مُفیض علوم و کمالات است<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۶۵</ref>، قرار دارد و در نهایت پس از کسب کمالات، هم‌رُتبه عقل اول می‌شود.<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۱۶۷</ref> همرتبه بودن با عقل فعال در بدو آفرینش، بدین معناست که حضرت رسول در همان آغاز زندگی در این جهان، نسبت به تمام علوم و معقولات آگاه است.{{مدرک}}

او همین سخن را در باب [[امامان شیعه|امامان]] نیز بیان می‌کند. تصریح می‌کند که ائمه کامل العقل و العلم به دنیا می‌آیند و هر چه معلوم [[ملائکه]] و رسل است، معلوم ائمه نیز هست.<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۵۹۴</ref> افزون بر این، یکی از ویژگی‌های امام را «علم به جمیع علوم و جمیع آنچه که مردم بدان محتاج‌اند، اگرچه در غیر امور دینیه باشد» می‌داند.<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۵۹۱</ref>

در مقابل او به برخی مباحث پرداخته که در دیگر کتب، کمتر اشاره‌ای بدان‌ها شده است؛ مانند بحث از سبب اجابت [[دعا|دعوات]] و سرّ انتفاع از [[زیارت]] قبور مؤمنین<ref>رک: فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۳۱</ref> و کیفیت اِخبار به مَغیبات(مُغَیّبات=امور پنهانی).<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۸۰؛ عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض و..، ص۱۴</ref>

از کتاب گوهر مراد نسخ خطی فراوانی به جای مانده و این اثر تاکنون چندین بار به صورت چاپ سنگی و حروفی به طبع رسیده است.<ref>برای آگاهی از نسخه‌ها و شناسایی چاپ‌ها رک: سید [[محمدباقر حجتی]]، یادنامه حکیم لاهیجی، ص۳۲۶-۳۲۰؛ و نیز جعفر سبحانی و دیگران، معجم طبقات المتکلمین، ج ۴، ص۵۵۱</ref> کنگره بزرگداشت لاهیجی با مقدمه [[زین العابدین قربانی]]، گوهر مراد را منتشر کرده است.<ref>عطایی نظری، نکاتی در باب فیاض و..، ص۱۴</ref>

::«چون این نسخه شریف اتمام یافت و این گوهر مراد از دریای قوت به ساحل فعلیت آمد، کتابی در نظر آمد به غایت گرامی؛ چنانچه با قطع نظر از این معنی که چون منِ ضعیفی مؤلف آن است، توان گفت که مُؤلَّفی(کتابِ تألیف شده) در باب خود نظیر و مانند وی نباشد. چه این نسخه مشتمل است بر مسائل جَمّه و مطالب مُهمّه که قرة العین عرفا و محققین و خلاصه افکار متقدمین و متأخرین است. به تقریری که مبتدیان را از اقرب طرق به مطلب رساند و تحقیقی که متوسطان را از بَوادی حیرت رهانَد و انتقادی که منتهیان را از خزانه نقود و معقولات غیرمغشوشه به اوهام و خیالات شُدن توانَد.»<ref>فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ص۳۲</ref>