|
|
| خط ۹۷: |
خط ۹۷: |
|
| |
|
| عمل و سنت رسول خدا(ص) که به‌وسیله [[اهل بیت]] آن حضرت بیان شده است، بهترین گواه بر این معناست.<ref>برای آگاهی بیشتر رجوع شود به: عطائی اصفهانی، علی؛ چرا؟ چرا؟؛ ص۱۹ ـ ۲۷.</ref> {{یاد| شیخ کلینی از زراره نقل می‌کند که امام باقر(ع) فرمود: «آیا برای شما کیفیت وضوی پیامبر(ص) را نقل نمایم؟ عرض کردیم:آری، حضرت دستور داد که قدحی از آب حاضر کنند و آن را جلو روی خود گذارد، سپس آستین‌های خود را تا آرنج بالا زد و کف دست راست خود را در آب وضو فرو برد و فرمود: در صورتی که دست پاک باشد باید چنین کرد. سپس مشت خود را پر از آب کرد و بر پیشانی خود ریخت و فرمود: «بسم الله» و آب را بر محاسن خود جاری ساخت و دست خود را بر صورت و پیشانی خود کشید. سپس دست چپ خود را پر از آب کرد و بر روی آرنج دست راست خود ریخت و آن را بر ساق دست خود کشید، آن گاه آب تا سر انگشتانش جاری شد. سپس دست راست خود را پر از آب کرد و بر آرنج دست چپ ریخت و بر ساق دست چپ خود کشید و آب را بر اطراف انگشتانش جاری ساخت و بعد جلو سر خود و روی پاهای خود را با تری باقیمانده در دست راست و دست چپ خود مسح کشید. زراره می‌گوید: امام باقر(ع) فرمود: شخصی از امیرمؤمنان(ع) درباره وضو پیامبر(ص) سؤال کرد. حضرت درست این جریان را برای او نقل فرمود. کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۵، ح۴.}} | | عمل و سنت رسول خدا(ص) که به‌وسیله [[اهل بیت]] آن حضرت بیان شده است، بهترین گواه بر این معناست.<ref>برای آگاهی بیشتر رجوع شود به: عطائی اصفهانی، علی؛ چرا؟ چرا؟؛ ص۱۹ ـ ۲۷.</ref> {{یاد| شیخ کلینی از زراره نقل می‌کند که امام باقر(ع) فرمود: «آیا برای شما کیفیت وضوی پیامبر(ص) را نقل نمایم؟ عرض کردیم:آری، حضرت دستور داد که قدحی از آب حاضر کنند و آن را جلو روی خود گذارد، سپس آستین‌های خود را تا آرنج بالا زد و کف دست راست خود را در آب وضو فرو برد و فرمود: در صورتی که دست پاک باشد باید چنین کرد. سپس مشت خود را پر از آب کرد و بر پیشانی خود ریخت و فرمود: «بسم الله» و آب را بر محاسن خود جاری ساخت و دست خود را بر صورت و پیشانی خود کشید. سپس دست چپ خود را پر از آب کرد و بر روی آرنج دست راست خود ریخت و آن را بر ساق دست خود کشید، آن گاه آب تا سر انگشتانش جاری شد. سپس دست راست خود را پر از آب کرد و بر آرنج دست چپ ریخت و بر ساق دست چپ خود کشید و آب را بر اطراف انگشتانش جاری ساخت و بعد جلو سر خود و روی پاهای خود را با تری باقیمانده در دست راست و دست چپ خود مسح کشید. زراره می‌گوید: امام باقر(ع) فرمود: شخصی از امیرمؤمنان(ع) درباره وضو پیامبر(ص) سؤال کرد. حضرت درست این جریان را برای او نقل فرمود. کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۵، ح۴.}} |
|
| |
| ==شستن یا مَسح پاها==
| |
| شیعیان با استناد به [[آیه]] و [[حدیث|روایات]] اهل بیت(ع) معتقدند در [[وضو]] باید بر پاها مسح کشید<ref> امام صادق(ع): (در وضو) بر قسمت جلوی یک چهارم سر و دو پا مسح کنید و در مسح پا ابتدا از پای راست شروع کنید. حرعاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۴۱۸،
| |
|
| |
| امام باقر(ع): با استناد به آیۀ ۶ سورۀ مائده فرمودند:مسح بر پا (بعض پا) واجب است. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۵، ص۲۳۲و۲۳۳.</ref> و اهل سنت معتقدند باید پاها را شست. به نظر می‌رسد منشأ اختلاف در مسح یا شستن پا، اِعراب کلمه «اَرجُل» (پاها) دراین آیه و کیفیت عطف آن به ما قبل باشد.
| |
|
| |
| کلمۀ «اَرجُلكُم» به دو گونه قرائت شده است: منصوب و مجرور.
| |
|
| |
| === قرائت مشهور===
| |
| مطابق قرائت مشهور لام «اَرجُلكُم» به فتح خوانده شده و منصوب است. در ادبیات عرب علت منصوب بودن این کلمه یکی از دو علت است:
| |
|
| |
| * «اَرجُلَكُم» عطف بر «بِرُؤوسِكُم» باشد که مفعول «اِمسَحُوا» و «مَحَلّاً منصوب» است.{{یاد| «اعراب محلی» در مواردی است که علامت واقعی اعراب در کلمه یا جمله‌ا‌ی ظاهر نیست. در آیه محل بحث چون «برووسکم» مفعول فعل «فامسحوا» است و مفعول باید منصوب باشد ( هر چند فعلا به جهت این که «با» بر آن وارد شد مجرور شده است) ولی اعراب محلی اش نصب است، بنابراین کلمه «ارجلَکم» که منصوب است عطف به اعراب محلی کلمه «برووسکم» شده که همان منصوب بودن است.}} گرچه کلمه «رُؤوسِکم» مجرور است، امّا مجموع آن و حرف «باء جَر»: بِرُؤوسِكُم، مفعول اِمسَحُوا بوده، در محل نصب و محلاً منصوب است، کلمه «اَرجُلَكُم» عطف به محل «بِرُؤوسِكُم» و محکوم به حُکم آن یعنی مَسح است، پس باید پاها را نیز مانند سر مسح نمود.
| |
| * «اَرجُلَكُم» عطف بر «وُجوهَكُم» باشد که مفعول «اغسِلوا» و منصوب است، در این صورت پاها نیز مانند صورت و دست‌ها باید شسته شوند.
| |
|
| |
| شیعیان معتقدند علاوه بر سنت و روایات که احتمال اول را تأیید می‌کند، طبق قواعد زبان عربی، احتمال دوم با فصاحت [[قرآن]] ناسازگار است؛ زیرا در جایی که امکان عطفِ «اَرجُلَكُم» بر کلمه نزدیکی باشد، عطف بر مفعول جملۀ قبلی که پایان یافته(یعنی ایدیکم در جمله فاغسلوا) و با «اِمسُحوا» جمله جدیدی شروع شده غیر فصیح و نامأنوس است. علت آمدن حرف جر «باء» بر سر «رُؤوسکم» نیز این است که مسح بخشی از سر کافی است.{{یاد| یکی از معانی حرف با در ادبیات عرب جزییت است یعنی این که اگربا بر سرکلمه ای در بیاید جزیی از آن مشمول حکم خواهد بود مانند کلمه «برووسکم» در آیه که منظور مسح به برخی از قسمت سر است چنان چه در روایتی امام باقر(ع) فرموده: «انّ المسح ببعض الرأس لمکان الباء» حرّ العاملي، وسائل الشيعة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴.}}
| |
|
| |
| ====دو بیان از اهل سنت====
| |
| برخی از دانشمندان اهل سنت گفته‌اند شستن در [[آیه]] وضو شامل مسح هم می‌شود؛ یعنی شستن عبارت است از: تری و رطوبت بیشتر، اما عکس آن درست نیست؛ یعنی مسح شامل شستن نمی‌شود. بنابر این اگر کسی پاها را بشوید، حتما وظیفه‌اش را در وضو انجام داده است؛ زیرا بر فرض وجوب مسح، کسی که پا را شسته مسح هم نموده است، و اگر واقعاً شستن واجب باشد وضو با مسح صحیح نیست چرا که فقط مسح نموده، در حالی که شستن واجب بوده است.<ref>رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۰۶؛ رشید رضا، تفسیر المنار، دار المعرفة، ص۲۳۳.</ref>
| |
|
| |
| در پاسخ می‌توان گفت شستن و مسح کردن دو ماهیت جدا از هم هستند و هیچکدام بر دیگری صدق نمی‌کنند؛ یعنی نه به شستن مسح گفته می‌شود و نه به مسح شستن، و در عرف مردم اگر کسی پایش را بشوید نمی‌گویند مسح کرده است. اگر چنین چیزی صحیح بود اگر کسی به جای مَسح سر، آن را می‌شست وضویش صحیح بود، در حالی که خود اهل سنت چنین اعتقادی ندارند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، ۱۳۹۳ق، ج۵، ص۲۲۲.</ref>
| |
|
| |
| رشید رضا از دانشمندان اهل سنت می‌گوید: از نظر عقل هم می‌بینیم که شستن مناسب‌تر است؛ شستن نظافت است و این برای ایستادن در مقابل رب الارباب شایسته‌تر است.<ref>تفسیر القران الحکیم (تفسیر المنار)، ج۸، ص۳۳۱.</ref>
| |
|
| |
| ولی از آنجا که وضو از عبادات است و عبادات هم توقیفی هستند یعنی باید به همان صورتی که [[خدا]] و رسولش مشخص کرده‌اند انجام شوند ما نمی‌توانیم به سلیقه خود چیزی از آن کم کرده یا بر آن بیفزاییم، اگر پاها تمیز هم نیستند می‌توان قبل یا بعد از وضو آنها را شست نه اینکه کیفیت وضو را تغییر داد.<ref>طوسی، تهذیب‌الأحکام، ج۱، ص۶۲، ح ۲۰؛ برای اطلاع بیشتر به تضارب آراء در این باب به رساله شیخ مفید، المسح علی الرجلین، ص۲۵ در این زمینه مراجعه کنید.</ref>
| |
|
| |
| ===قرائت غیر مشهور===
| |
| در قرائت غیر مشهور لامِ «اَرجُلكُم» مجرور بوده و تنها یک احتمال ترکیبی دارد: عطف بر «رُؤوسِكُم» باشد که حکم آن مانند سَر، مسح کردن خواهد بود. در اینجا نیز برخی اهل سنت گفته‌اند عطف «ارجل» بر «رؤوس» نه به این جهت است که مثل سر مسح شود، بلکه برای جلوگیری از اسراف آب در شستن پاها، عطف به رُؤوس شده که برای مسح آن آب کمی کافی است.<ref> زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل،۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۱۱</ref>
| |
|
| |
|
| == منظور از «كَعبَین» در آیه == | | == منظور از «كَعبَین» در آیه == |
