نقش عایشه در تاریخ اسلام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ نشر = ۱۳۷۷ ش.

وی احادیثی را که از عایشه نقل شده، جمع آوری و مقایسه کرده و از طریق سنجش این احادیث، تصویری روشن تری از پاره‌ای از وقایع تاریخی صدر اسلام ارائه کرده است. از آن رو که مؤلف، زندگانی [[عایشه]] را در ابعاد گوناگون و بدون غرض‌ورزی بررسی کرده است، این کتاب نزد دانشمندان منصف [[اهل سنت]] نیز از جایگاه بلندی برخوردار است.

این کتاب بارها تجدید چاپ شده است. علاوه بر زبان فارسی، به دیگر زبان‌ها از جمله زبان انگلیسی، ترجمه شده است.

[[سید مرتضی عسکری]] (۱۳۳۲ق/۱۲۹۳ش.-۱۳۸۶ ش) دانشمندی [[شیعی]] و دین‌پژوهی نواندیش بود که با نگاهی محققانه، دقیق و به دور از [[تعصب]]، به بررسی تاریخ [[اسلام]] پرداخت و بیش از پنجاه جلد کتاب تحقیقی در این زمینه منتشر کرد. وی علاوه بر تألیف و تحقیق، [[دانشکده اصول الدین]] را در [[بغداد]] تأسیس کرد که پس از هجرت از عراق و اقامت در ایران، بار دیگر این دانشکده را در ایران، شهر [[قم]] احیا کرد.<ref>دشتی،آیةالله علامه سید مرتضی عسکری، ۱۳۷۷ش، ص۱۲.</ref> برخی از مهم‌ترین تحقیقات او عبارتند از:

برخی از این کتابها به زبانهای انگلیسی، فارسی، ترکی و اردو و بخشی از آنها به زبانهای ایتالیائی، روسی و … ترجمه و نشر شده است.{{مدرک}}

کتاب نقش عایشه در تاریخ اسلام، ترجمۀ فارسی کتاب «احادیث ام المومنین عایشه و ادوار حیاتها» اثر [[سید مرتضی عسکری]] است که در سه جلد توسط انتشارات منیر منتشر شده است. که توسط عطا‌محمد سردارنیا، محمد‌صادق نجمی، هاشم‌ هریسی و محمد‌علی جاودان ترجمه شده است. این کتاب بارها تجدید چاپ شده و به زبان‌های دیگر نیز ترجمه شده است. ترجمه انگلیسی آن، تحت عنوان «The role of Aisha in the history of Islam» منتشر شده است.{{مدرک}}

[[سید مرتضی عسکری|علامه عسکری]] می‌گوید: اختلاف [[حدیث|احادیث]] [[پیامبر اسلام]] باعث شده که بسیاری از دانشمندان جهت حل تعارض این گونه روایات، دست به تأویل و توجیه آن‌ها بزنند، همچنان‌که خرده گیرانی از جمله گروهی از [[مستشرقین|خاورشناسان]] به استناد این قبیل احادیث، پیامبر اسلام(ص) و دینش را مورد انتقاد قرار دادند؛ حال‌آن‌که هر دو دسته از این نکته غافل بوده‌اند که مجموعه بزرگی از احادیث، به‌ویژه آن‌ها که معارض هم‌اند، به یک روش نیستند، بلکه آن‌ها خود چند مجموعه از احادیث مختلف است که از طریق راویان و گویندگان مختلف به ما رسیده است. محقق، نخست باید آن‌ها را باتوجه به راویانشان دسته‌بندی کند؛ مثلاً احادیث منسوب به [[عایشه دختر ابی بکر|عایشه]]، [[انس بن مالک|اَنَس]]، [[ابوهریره]] و [[عبدالله بن عمر بن الخطاب|عبدالله بن عمر]] را هرکدام جداگانه گردآوری کرده، سپس هر یک از آن‌ها را با احادیث راویان دیگری که از [[رسول خدا]](ص) حدیث بسیار نقل کرده‌اند، بررسی کند تا حقیقت امر بر او آشکار شود.{{مدرک}}

[[سید مرتضی عسکری|عسکری]] بر این باور است که تاریخ اسلام، از ابتدای [[بعثت]] تا بیعت با [[یزید بن معاویه]] به‌درستی درک نخواهد شد، مگر این‌که احادیث ام‌المؤمنین عایشه _ که خود از منابع مهم تاریخ صدر اسلام است _ پیش‌تر و بی‌طرفانه و تنها برای درک حقیقت، مطالعه و ارزیابی شود. به باور او اساس فهم پاره‌ای از آیات [[قرآن]] و [[فقه]] اسلامی که در بیان هریک از آن‌ها به احادیث نقل شده از عایشه استناد می‌شود، بر مطالعه قبلی در آن احادیث استوار است. علامه عسکری معتقد است اگر به بهانه رعایت اتحاد، جلوی تلاش‌های علمی و تاریخی گرفته شود، حقایق [[اسلام]]، پشت پرده جمود فکری و [[تعصب]] خشک باقی می‌ماند و باز اختلاف و دو دستگی بین مسلمانان رخ می‌نماید. از این‌رو وی آثار خود را در تضاد با همبستگی [[مسلمانان]] نمی‌داند، بلکه زمینه‌ای برای فهم درست آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) می‌داند.<ref>عسکری، نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج ۱، صص ۳۹-۳۱</ref>

بر اساس منابع تاریخی آنچه که در این مرحله از زندگی [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] به دست می‌آید اینکه: ام المؤمنین؛ بانویی سخت غیرتمند و حسود طبع بوده است که نمودار بارز آن را در زندگانی زناشوییش با [[پیغمبر(ص)|پیغمبر خدا]](ص) و طرز برخورد و روابطش با سایر همسران آن حضرت و سایر افراد خانواده و نزدیکان او می‌توان سراغ گرفت. او نسبت به حفظ منافع بستگان و نزدیکان نسبی و حزبی خود تعصب سختی داشت و این خصیصه او را به ارتکاب کارهای سخت و اعمال خشن و سخنانی تند وا می‌داشت.<ref>عسکری، نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج ۱، ص۱۰۶.</ref>

در این دوره، دستگاه خلافت توجهی عمیق نسبت به [[عایشه دختر ابوبکر|عایشه]] داشت و مستمریش را بیشتر از دیگر [[همسران پیامبر(ص)|همسران رسول خدا(ص)]] قرار داد. این مسئله راه را برای رسیدن به بلند پروازی‌های او هموار ساخت. به دلیل جلوگیری حکومت وقت، از خروج وی از [[مدینه]]، عایشه جز با یاران رسول خدا(ص) معاشرتی نداشت. از این رو، برای وی فرصتی برای بیان احادیث بسیار از پیغمبر(ص) پیش نیامد؛ زیرا معاصران او، مخصوصا مردم مدینه، صحبت رسول خدا(ص) را درک کرده بودند. از این رو، احادیث او در دوران حکومت شیخین از نظر کمیت بسیار اندک و بیشتر در تأیید خلافت [[ابوبکر|پدرش]] و [[عمر بن خطاب|عمر]] بوده است. عمر که اصحاب خاص پیامبر خدا(ص) از او حساب می‌بردند، در موارد مختلف تنها از عایشه، [[سنت پیامبر]](ص) را می‌پرسید و کسب تکلیف می‌کرد.<ref>رجوع کنید به: عسکری، نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج ۱، ص۱۴۰-۱۳۹</ref>

در آغاز خلافت [[عثمان]]، عایشه، چون دیگر سران [[قریش]] به تأیید از مقام خلافت و پشتیبانی از عثمان برخاست، حتی بدون اجازه او، به [[حج]] نرفت، بلکه نخست از عثمان اجازه گرفت. احادیثی که از عایشه در مدح و ستایش عثمان آمده است به احتمال زیاد مربوط به همین دوره است. در نیمه دوم خلافت عثمان، بین عایشه و عثمان اختلاف به وجود آمد و به دنبال آن، عثمان نیز مستمری عایشه را کاهش داد. و از سوی دیگر عایشه مخالفت عثمان را علنی کرد و رسما با او به مخالفت برخاست.{{مدرک}}

جلد دوم کتاب به نقش عایشه در حکومت [[امام علی]](ع) اشاره دارد که در سه بخش؛ بیعت با علی، [[جنگ جمل]] و افسانه [[عبدالله بن سبأ]] تنظیم شده است. عایشه که تا دیروز، مخالفین حکومت عثمان را رهبری می‌کرد و فتوای قتل او را صادر کرده بود، اکنون در نقش خونخواه [[عثمان]]، مردم را ضد علی(ع) می‌شوراند و با اغوای [[طلحه]] و [[زبیر بن عوام|زبیر]] به دنبال غائله‌آفرینی جمل افتاد؛ جنگی که در بخش دوم کتاب به‌تفصیل درباره آن سخن گفته می‌شود. چگونگی آغاز جنگ، مراحل مختلف نبرد، نقش طلحه و زبیر، ملاقات علی(ع) با طلحه و زبیر، سرگذشت آن دو، پایان نبرد، بازگشت عایشه به مدینه، سرگذشت [[عبدالله بن زبیر|عبدالله بن زبیر]] و تأثیر او در جنگ جمل از مباحث این بخش است.{{مدرک}}

از حوادث به وجود آمده در این مقطع تاریخی از زندگی عایشه، چنین استفاده می‌شود که وی سیاست مدارترین زنان جهان است و در صحنه سازی و سیاست مهارت و خلاقیت فوق العاده داشت.از سوی دیگر عایشه از نظر قوت قلب و پردلی، در میان زنان جهان بی‌نظیر بود، او طوری بر احساسات زنانه خود مسلط بود که از یک زن، بعید می‌نماید؛ وی در [[جنگ جمل]] وقتی شهر بصره را تصرف کرد، با کمال قوت قلب فرمان داد همه پاسبانان بیت المال را سر ببرند. پس از آن، خود در میدان جنگ حضور یافت و با آرامش تمام، مانند یک فرمانده ورزیده، فرمان می‌داد در حالی که سرها مانند برگ‌های خزان فرو می‌ریخت.{{مدرک}}

مؤلف در این بخش به بررسی دودمان [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] پرداخته است و رویداد‌های ننگینی که در دودمان وی رخ داده است را به روشنی بیان نموده است. فعالیت [[ابوسفیان]] در نبردهای [[جنگ بدر|بدر]]، [[جنگ احد|احد]]، [[جنگ احزاب|خندق]] و [[فتح مکه]]، ابوسفیان در جامعه اسلامی، ابوسفیان در دوران خلافت [[ابوبکر]] و [[عمر]] و ابوسفیان در عصر خلافت [[عثمان]] و هم چنین نقش [[هند بنت عتبه|هند]] در جنگ احد از مهم‌ترین‌های قسمت‌های این بخش است.{{مدرک}}

با توجه به اسناد تاریخی، ابوسفیان که پس از [[فتح مکه]] منزوی شده بود، پس از خلافت [[عثمان]]، به خاطر خویشاوندی با خلیفه، احترامی تازه یافت. وی روزی به مجلس عثمان وارد شد و گفت‌ای فرزندان [[بنی امیه|امیه]]! خلافت از آن هنگام که به دست افراد دو قبیله [[قبیله تیم|تیم]] و [[قبیله عدی|عدی]] افتاد من در آن طمع می‌کردم. اکنون که به چنگ شما افتاده بایستی آن را در میان خود دست به دست کنید.{{مدرک}}

بخش دوم و سوم این کتاب مقاطع مختلف زندگی [[معاویه]] را از عصر [[پیامبر(ص)]] تا دوران حکومت وی بر شام شرح داده است. معاویه در عصر پیامبر(ص) موقعیت اجتماعی خاصی نداشت و کسی به وی اعتنایی نمی‌کرد در عهد خلافت [[عمر]] به پیشنهاد برادرش یزید از طرف خلیفه دوم به فرماندهی لشکر شام برگزیده شد. وی در دوران عمر با توجه به روحیات خشن خلیفه، اجازه تندروی نداشت اما در دوره خلافت [[عثمان]]، آزادی مطلق یافته و تمام بندهای قانون و اخلاق را گسیخته بود. ثروت و قدرت، او را به فراموشی کامل همه مسایل اسلامی و انسانی کشانید و تا می‌خوارگی و جنایات غیر قابل بخشش پیش برد. معاویه در طول حکومتش کوشید تا بزرگان عالم اسلام را به بیعت با فرزندش [[یزید]] وادار سازد تا او پس از معاویه خلیفه مسلمانان شود.{{مدرک}}

این بخش به رابطه [[عایشه]] و [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] می‌پردازد و در آن به عوامل دوستی عایشه و امویان، هدایای معاویه، نفوذ عایشه در حکومت امویان، معارضه عایشه و معاویه، کشته شدن [[محمد بن ابی بکر]] و مسموم شدن [[عبدالرحمان بن ابی‌ بکر]] و پشیمانی عایشه از [[جنگ جمل]] اشاره می‌شود.

خصومت عایشه با خاندان علوی یکی از مهم‌ترین عوامل همبستگی میان او و معاویه به شمار می‌آید.{{مدرک}} طبق گفته [[یعقوبی]] و [[ابو الفرج اصفهانی]] عایشه از دفن [[امام حسن مجتبی]](ع) در کنار [[رسول خدا]](ص) ممانعت نمود.{{مدرک}} خصومت‌های عایشه با علی(ع) و خاندان او سبب شد که پیوند وی با بنی امیه محکم‌تر شود و آنان نیز در بزرگداشت عایشه می‌کوشیدند و وی را از عطایای مالی خود برخوردار می‌کردند.{{مدرک}} این رابطه چندان ادامه نیافت، با کشته شدن محمد بن ابی بکر و عبد الرحمن بن ابی بکر و خود خواهی‌های معاویه، روابط دوستانه به خشم و نفرت عایشه بدل شد. عایشه در اواخر عمر نسبت به جنگ جمل شدیدا احساس ندامت و پشیمانی می‌کرد.{{مدرک}}

مؤلف در بخش پنجم کتاب، امتیازها و ویژگی‌های [[عایشه]] را از لابه لای کتاب‌های تاریخی استخراج نموده و در بوته نقد گذارده است. [[سخاوت]]، [[تعصب|تعصب خویشاوندی]]، سخنوری، شیک پوشی و فتوای انحصاری او از مهم‌ترین ویژگی‌های عایشه به شمار می‌آید. وی برای حفظ شهرت و آوازه خویش از هیچ بذل و بخششی دریغ نکرد و بر خلاف دیگر [[همسران پیامبر|زنان پیامبر]](ص)، سادگی و بی‌آلایشی را کنار گذاشت و لباس‌های گران بها، زیبا و رنگین بر تن می‌کرد. از دیگر خصوصیات عایشه، فتوای انحصاری او در مسئله شیرخوارگی است؛ او به خواهر و دختران برادرش فرمان می‌داد مردانی را که علاقه‌مند بود به خانه‌اش بیایند، شیر بدهند تا بدینوسیله با وی محرم شوند!!{{مدرک}}

مهم از همه اینکه‌ ام‌المؤمنین عایشه زندگانی [[پیامبر(ص)]] را ابزار خواسته‌ها و تمایلات خویش قرار داده بود: او آن گاه که قصد شوراندن مردم بر [[عثمان]] را داشت، کفشی را به [[رسول خدا(ص)]] نسبت داد، و آن گاه که قصد کوبیدن [[مروان بن حکم|مروان]] کرد، سخن پیامبر(ص) و [[لعن]] آن حضرت درباره او و پدرش را یاد آور شد، و آن گاه که در مقام بیان فضیلت عثمان برآمد، از حیای پیامبر(ص) در مقابل عثمان سخن گفت.{{مدرک}}

آخرین بخش این جلد به پدیده جعل حدیث و نقل احادیث ساختگی می‌پردازد، [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] که نه از اخلاق اسلامی سهمی داشت و نه از نسب و شرافت خانوادگی بهره‌ای، به شدت در برابر [[علی بن ابی طالب]] و [[امام حسن مجتبی]](ع) احساس حقارت می‌کرد، برای سرپوش گذاشتن بر عقده‌های حقارت خویش، طبق نقل [[ابن ابی الحدید]] معتزلی گروهی از [[صحابه]] و [[تابعین]] را استخدام کرد تا اخباری نادرست بر ضد علی(ع) جعل کنند از جمله این افراد [[ابوهریره]]، [[عمرو عاص]]، [[سمره بن جندب]]، [[مغیره بن شعبه]] و [[عروه بن زبیر]] بودند.{{مدرک}}

از سوی دیگر معاویه به کارگزاران خویش در تمام نقاط فرمان داد تا به بدگویی علی و خاندان او بپردازند و شهادت هیچ یک از [[شیعیان]] آن حضرت را نپذیرند و دوست داران عثمان و علاقه‌مندان او و کسانی که روایاتی در فضیلت وی نقل کرده‌اند را تکریم نمایند. در این دوره روایات بر فضیلت عثمان و سایر صحابه فزونی یافت. عایشه نیز جهت جلب نظر معاویه به احادیث جعلی در فضیلت عثمان دست زد. در این دوره از نقل [[فضایل امام علی(ع)|فضایل امیر المؤمنین]] [[علی بن ابی طالب]] به شدت ممانعت می‌شد و به دستور معاویه در منابر کشورهای اسلامی آن حضرت را لعن می‌کردند.{{مدرک}}