علی بن عیسی اربلی: تفاوت میان نسخه‌ها

بهاءالدین اِرْبِلی در اربل (اربیل) در شمال [[عراق]] زاده شد و همانجا پرورش یافت.<ref>فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۱.</ref> تاریخ دقیق تولّد او معلوم نیست؛ ولی  قرائن گویای آن است که وی بین سال‌های ۶۲۰ تا ۶۲۵ق به دنیا آمده است. [[ابن حبیب حلبی]] (درگذشته ۷۷۹ق) تاریخ ولادت او را به صراحت ۶۲۵ق دانسته است.<ref>ابن حبیب، تذکره النبیه، ج۱، ص۱۶۱.</ref> پدر بهاءالدین [[فخرالدین عیسی]]، معروف به ابن جِجْنی حاکم [[اربل]] و نواحی آن بود و در ۶۶۴ در همانجا درگذشت.<ref>ابن فُوَطی، تلخیص مجمع الا´داب فی معجم الالقاب، ۱۹۶۵، ج۴، ص۲۷۴ـ ۲۷۵.</ref>

اربلی نزد شماری از علمای [[اهل سنت|عامّه]] و [[شیعه|خاصّه]] دانش آموخت و از بسیاری اجازه روایت یافت.<ref>بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، مقدمه جبوری، ص۱۸ـ۱۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۶ـ۱۶۸؛ امینی، الغدیر، ج۵، ص۴۴۶ـ۴۴۷</ref> برخی از آنان عبارت‌اند از:

اربلی در زمان حکومت [[تاج الدین بن صلایا|تاج الدین بن صَلایا]] در [[إربِل|اربل]] به دبیری پرداخت و کاتب وی بود و پس از سقوط اربل به دست [[مغول|مغولان]] <ref>رشیدالدین فضل الله، ج۲، ص۷۱۶</ref> به گفته خود در [[رجب]] ۶۶۰ به [[بغداد]] رفت و در زمان [[عطاملک جوینی|علاءالدین عطاملک جوینی]] (حاکم بغداد در آن زمان) در دیوان انشا به دبیری پرداخت.<ref>ابن شاکر کتبی، ج۳، ص۵۷؛ صفدی، ج۲۱، ص۳۷۹؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۳۴۱</ref>

اربلی در بغداد از اطرافیان عطاملک جوینی<ref>بهاءالدین اربلی، التذکره الفخریه، ص۴۷</ref> و در سفر و حضر همراه او بود و در منزلی مشرف بر [[دجله]] و معروف به «دیوان شرابی» اقامت داشت و بیشترین آثار خود را در همین زمان تألیف کرد و در ۶۷۸ تعمیر مسجدی معروف به [[جامع باب السیف]] را عهده‌دار گشت.<ref>بهاءالدین اربلی، رساله الطیف، ص۸۵۸۶، مقدمه جبوری، ص۱۴؛ وصّاف حضره، ص۱۰۴؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۲۷۷۲۷۸، ۳۶۶</ref>

در ۶۸۷ [[سعدالدوله]] یهودی موصلی ـ وزیر ارغون خان ـ مسلمانان را بسیار آزار کرد، و اربلی نیز مدتی از کار برکنار شد تا اینکه سعدالدوله در ۶۹۰ به قتل رسید.<ref>علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶؛ ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۴۵۴</ref> اربلی سال‌های آخر عمر خود را خانه‌نشین شد و به تألیف پرداخت.<ref>علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، ترجمه المناقب، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۶، ۱۳؛ فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۶۲.</ref>

درباره وزارت اربلی اختلاف است؛ برخی او را صاحب وزارت و صدارت خوانده و یکی از سیاستمداران زمان خویش دانسته‌اند.<ref>صفدی، ج۲۱، ص۳۷۸؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۶۶؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۲۱۸؛ امینی، الغدیر، ج۵، ص۴۴۶</ref> [[ابوالحسن شعرانی]] نیز وزیر بودن او را با چنان علم و فضل بعید ندانسته است.<ref>بهاءالدین اربلی، کشف الغمه ترجمه فارسی، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۱</ref> برخی هم احتمال داده‌اند که علی بن عیسی وزیر ـ معروف به [[ابن جراح]] (متوفی ۳۳۴) ـ شخص دیگری بوده و وزارت «‌مقتدر‌» و «‌قادر‌» عباسی را عهده دار بوده است.<ref>خوانساری، ج۴، ص۳۴۱؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۱۵؛ زرکلی، ج۴، ص۳۱۷؛ مدرس تبریزی، ج۱، ص۱۰۲</ref>

اربلی بنابر مشهور در ۶۹۲ <ref>بغدادی، هدیه العارفین، ج۱، ستون ۷۱۴؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ص۱۰۷؛ زرکلی، ج۴، ص۳۱۸</ref> یا ۶۹۳ <ref>ابن فوطی، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، ص۴۸۰؛ حرّ عاملی، امل الا´مل، ج۲، ص۱۹۵، پانویس ۱</ref> در [[بغداد]] درگذشت. البته [[ابن عماد حنبلی]] <ref>ج ۵، ص۳۸۳</ref> سال درگذشت او را ۶۸۳ دانسته است.

به نوشته [[افندی اصفهانی]]،<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۴، ص۱۶۹.</ref> [[میرداماد]] در [[شرعة التسمیه]] درباره اربلی تعبیری آورده که یکی از شاگردان وی آن را دالّ بر امامی نبودن اربلی از نظر میرداماد دانسته و او را [[زیدیه|زیدی]] مذهب خوانده است.

از آنجا که اربلی در مواضع متعددی از کشف الغمه به [[امامیه|امامی]] بودن خود تصریح کرده، زیدی خواندن وی نادرست است. به نظر افندی اصفهانی <ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۴، ص۱۶۹.</ref> شاید منشأ این اشتباه آن باشد که یکی از دانشمندان [[زیدیه]] کتابی به نام کشف الغمه تألیف کرده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۸، ص۴۷</ref> در منابع کهن نیز به امامی بودن اربلی اشارت رفته است.<ref>صفدی، ج۲۱، ص۳۷۹</ref>