کاربر ناشناس
اسماعیل پسر امام صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Fayaz جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Fayaz جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
اسماعیل در زمان حیات امام صادق(ع) از دنیا رفت و در [[بقیع]] دفن شد. امام صادق(ع) تشییع و تدفین وی را آشکارا برگزار کرد و افرادی را بر مرگش شاهد گرفت تا شبهه امامت و موعود بودن وی از بین برود. همچنین بنا بر روایات درباره زمان مرگ اسماعیل [[بداء]] رخ داده است چرا که برخی از شیعیان او را امام می‌پنداشتند و با مرگش آشکار شد که وی امام نبوده است. | اسماعیل در زمان حیات امام صادق(ع) از دنیا رفت و در [[بقیع]] دفن شد. امام صادق(ع) تشییع و تدفین وی را آشکارا برگزار کرد و افرادی را بر مرگش شاهد گرفت تا شبهه امامت و موعود بودن وی از بین برود. همچنین بنا بر روایات درباره زمان مرگ اسماعیل [[بداء]] رخ داده است چرا که برخی از شیعیان او را امام می‌پنداشتند و با مرگش آشکار شد که وی امام نبوده است. | ||
==زندگی و خانواده== | ==زندگی و خانواده== | ||
اسماعیل فرزند [[امام صادق(ع)]] و [[فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین(ع)|فاطمه نوه امام سجاد(ع)]] است.<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۹.</ref> تاریخ تولد وی در منابع تاریخی ذکر نشده است. با این حال با استناد به تولد [[امام کاظم(ع)]] در سال [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]]<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۳.</ref> یا [[سال ۱۲۸ هجری قمری|۱۲۸ق]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> و اختلاف ۲۵ سال میان امام کاظم(ع) و اسماعیل،<ref> ابوحاتم رازی، الزینه، ص۲۸۸ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ص۶۴۸.</ref> تولد او در سالهای اولیه قرن دوم تخمین زده شده است.<ref>حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۶۴۸.</ref> | اسماعیل فرزند [[امام صادق(ع)]] و [[فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین(ع)|فاطمه نوه امام سجاد(ع)]] است.<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۹.</ref> تاریخ تولد وی در منابع تاریخی ذکر نشده است. با این حال با استناد به تولد [[امام کاظم(ع)]] در سال [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]]<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۳.</ref> یا [[سال ۱۲۸ هجری قمری|۱۲۸ق]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> و اختلاف ۲۵ سال میان امام کاظم(ع) و اسماعیل،<ref> ابوحاتم رازی، الزینه، ص۲۸۸ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ص۶۴۸.</ref> تولد او در سالهای اولیه قرن دوم تخمین زده شده است.<ref>حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۶۴۸.</ref><br> | ||
[[علی بن محمد علوی عمری]] سال فوت اسماعیل را [[سال ۱۳۸ هجری قمری|۱۳۸ق]] گزارش داده.<ref>عمری، المجدی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰۰.</ref> در حالی که طبری، نویسنده [[تاریخ طبری (کتاب)|تاریخ طبری]] از زنده بودن او در [[سال ۱۴۰ هجری قمری|۱۴۰ق]] خبر داده است.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۷، ص۵۲۴.</ref> سالهای [[سال ۱۴۳ هجری قمری|۱۴۳]]<ref>زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۱، ص۳۱۱.</ref> و [[سال ۱۴۵ هجری قمری|۱۴۵ق]]<ref>سبحانی، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ج۷، ص۲۹۶.</ref> به‌عنوان سالهای مرگ اسماعیل آمده است.<br> | |||
نسل اسماعیل از طریق فرزندانش [[محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق|محمد]] و [[علی بن اسماعیل بن جعفر الصادق|علی]] ادامه یافت.<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۱.</ref> محمد دو فرزند به نام‌های اسماعیل ثانی و جعفر اکبر داشت<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ص۱۰۱.</ref> و نسل علی بن اسماعیل نیز از فرزندی به نام محمد باقی ماند.<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۳.</ref><br> | |||
نوادگان اسماعیل در سرزمین‌هایی چون [[خراسان]]، [[نیشابور]]، [[سامراء]]<ref> بخاری، سر السلسلة العلویه، ۱۴۱۳ق، ص۳۶.</ref> [[دمشق]]،<ref>حموی، معجم‌البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۴۶۹.</ref> [[مصر]]،<ref> حموی، معجم‌البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۴۲.</ref> [[اهواز]]، [[کوفه]]، [[بغداد]]،<ref> علوی، المجدی، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۳.</ref> [[یمن]]،<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۰ق، ج۲۰، ص۳۷.</ref> [[صور]]،<ref> ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۰ق، ج۳۰، ص۳۰۹.</ref> [[حلب]]<ref>ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۰ق، ج۱۲، ص۴۰.</ref> و [[قم]]<ref> نگاه کنید به نوری، خاتمة المستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۸۵.</ref> می‌زیستند. | |||
{{تبارنامه امام صادق}} | |||
[[ | ==اعتبار و شخصیت== | ||
به گفته [[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خویی]] رجالی شیعه (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش) درباره اعتبار شخصیت اسماعیل دو دسته روایات وجود دارد. از برخی از روایات مدح او و از برخی دیگر ذمش برداشت می‌شود.<ref>نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۴-۱۲۷.</ref> بر اساس روایاتی که از آنها ذم اسماعیل برداشت شده او با [[غالیان]] همچون [[مفضل بن عمر|مفضل بن عُمَر]] و [[بسام صیرفی|بَسّام صیرَفی]] ارتباط داشت و [[امام صادق(ع)]] از این روابط ناخشنود بود.<ref> کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۵؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۵.</ref> همچنین او به محافلی رفت‌وآمد داشت که باعث می‌شد در صلاحیت‌های اخلاقی وی تردید شود.<ref> برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰.</ref> آیت‌الله خویی روایات ذم را دارای ضعف سندی و دلالی دانسته و روایات مدح را ترجیح داده است از این‌رو اسماعیل را شخصی جلیل و مورد عطوفت پدرش معرفی کرده است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۷.</ref><br> | |||
برخی به ارتباط اسماعیل با [[خطابیه]] و نقش آنها در شکل‌گیری [[اسماعیلیه|فرقه اسماعیلیه]] اشاره کرده‌اند. به گفته اینان [[ابوالخطاب]] و اسماعیل در زمان حیات [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، به کمک یکدیگر، عقایدی را پایه‌گذاری کردند که اساس [[اسماعیلیه]] شد<ref> لویس، The Origins of Isma'ilism، ص۴۲ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ج۹، ص۶۵۰.</ref> گفته شده دلیلی بر این ادعا وجود ندارد.<ref> حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ۶۵۰.</ref> ماسینیون، اسلام‌شناس فرانسوی نیز ابوالخطاب را پدر معنوی اسماعیل می‌داند.<ref> نگاه کنید به بدوی، شخصیات قلقة، ص۱۹ به‌نقل از حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ص۶۴۹.</ref> البته [[قاضی نعمان مغربی|قاضی نعمان]] فقیه اسماعیلیه (۲۸۳-۳۶۳ق) نقشی برای ابوالخطاب در شکل‌گیری اسماعیلیه قائل نیست و او را بدعت‌گذار و مورد لعن امام صادق(ع) می‌داند.<ref> قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۴۹-۵۰.</ref> | |||
===فعالیت=== | |||
===دیدگاه امامیه=== | ===دیدگاه امامیه=== | ||
علمای [[امامیه]] منکر وجود نص بر امامت اسماعیل بوده‌اند و روایاتی را نقل کرده‌اند که امامت اسماعیل را رد کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰-۷۱.</ref> از جمله روایات [[حدیث لوح]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ص۵۲۷-۵۲۸.</ref> و [[حدیث جابر]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۸۲.</ref> است که بر اساس آنها پیامبر(ص)، اسامی [[امامان دوازده‌گانه]] را بیان کرده است و در آنها امام پس از جعفر بن محمد، فرزندش موسی معرفی شده است نه اسماعیل. همچنین امام صادق(ع) در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|الکافی]]،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷-۳۱۱.</ref> [[ارشاد المفید|ارشاد]]،<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۶-۲۲۲.</ref> [[اعلام الوری]]<ref> طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷-۱۶.</ref> و [[بحارالانوار]]،<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۲-۲۹.</ref> بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات سیره و زمانه امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۹، ۸۱.</ref> | علمای [[امامیه]] منکر وجود نص بر امامت اسماعیل بوده‌اند و روایاتی را نقل کرده‌اند که امامت اسماعیل را رد کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰-۷۱.</ref> از جمله روایات [[حدیث لوح]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ص۵۲۷-۵۲۸.</ref> و [[حدیث جابر]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۸۲.</ref> است که بر اساس آنها پیامبر(ص)، اسامی [[امامان دوازده‌گانه]] را بیان کرده است و در آنها امام پس از جعفر بن محمد، فرزندش موسی معرفی شده است نه اسماعیل. همچنین امام صادق(ع) در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|الکافی]]،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷-۳۱۱.</ref> [[ارشاد المفید|ارشاد]]،<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۶-۲۲۲.</ref> [[اعلام الوری]]<ref> طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷-۱۶.</ref> و [[بحارالانوار]]،<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۲-۲۹.</ref> بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات سیره و زمانه امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۹، ۸۱.</ref> | ||
===آشکارسازی مرگ === | |||
برپایه روایتی از [[زرارة بن اعین]]، پس از مرگ اسماعیل و پیش از دفن او، [[امام صادق(ع)]] حدود سی تن از یاران نزدیک خود را درباره مرگ فرزندش شاهد گرفت.<ref> نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۲۸.</ref> همچنین [[غسل]]، [[کفن]]، [[تشییع جنازه]] و دفن او را آشکارا برگزار کرد<ref> نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۲۸.</ref> و دستور داد به نیابت او [[حج]] به جا آورده شود.<ref> ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۶۶.</ref> هدف امام از این کار زدودن اعتقاد به امامت وی بود چرا که به گمان برخی او امامِ پس از امام صادق بود.<ref> نگاه کنید به طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۴۶؛ ابن‌شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۲۶۶.</ref> با این حال به اعتقاد برخی از اسماعیلیه، اسماعیل نمرده بود و ظاهرسازی مرگ او برای فریب مردم و حفظ جان او و اطرافیانش بوده است.<ref> نگاه کنید به شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۲۲۶؛ جوینی، تاریخ جهانگشای، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۴۶.</ref> | |||
==دیدگاه اسماعیلیه== | |||
{{اصلی|اسماعیلیه}} | |||
اسماعیلیه نام فرقه‌هایی است که پس از [[امام صادق(ع)]] به [[امامت]] فرزندش اسماعیل یا نواده‌اش [[محمد بن اسماعیل]] اعتقاد دارند.<ref>نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۶.</ref> به اعتقاد مبارکیه و قرامطه از فرقه‌های اسماعیلیه، امامِ پس از جعفر بن محمد، محمد بن اسماعیل است چراکه اسماعیل جانشین امام صادق(ع) بوده و چون او در زمان حیات پدرش فوت کرده، امام صادق(ع) امامت را به محمد فرزند وی سپرده است. به اعتقاد آنان پس از امامت [[حسنین(ع)]] جایز نیست که امامت از برادر به برادر منتقل شود.<ref>نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۶.</ref> [[سعد بن عبدالله اشعری]] این اعتقاد را به اسماعیلیه خالصه یا خطابیه نیز نسبت داده است.<ref> اشعری، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ش، ص۸۱.</ref> برخی از اسماعیلیه نیز معتقدند اسماعیل بن جعفر از دنیا نرفته است بلکه او [[مهدی|مهدی موعود]] است.<ref> نگاه کنید به اشعری، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ش، ص۷۹.</ref> با این حال در منابع اسماعیلی و آثار [[قاضی نعمان]]، نص روایت قطعی درباره امامت اسماعیل نیامده است.<ref> حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ۶۵۰.</ref> هرچند که [[جعفر بن منصور الیمن]] داعی اسماعیلی اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم احادیثی را بدون ذکر سلسله راویان، درباره امامت اسماعیل گردآورده است.<ref> جعفر بن منصور الیمن، سرائر و اسرار النطقاء، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۶.</ref> همچنین در برخی منابع آمده است که [[فاطمیان|خلفای فاطمی]] نخست به جای اسماعیل، برادرش [[عبدالله افطح]] را امام معرفی می‌کرده‌اند سپس از این امر عدول کرده و امامت اسماعیل را مطرح ساختند.<ref> ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۵۹.</ref> | |||
===بداء درباره اسماعیل=== | ===بداء درباره اسماعیل=== | ||
بر اساس برخی از روایات درباره زمان مرگ اسماعیل [[بدا]] رخ داده است تا مردم بدانند که او پس از پدرش امام نیست<ref>صدوق، کتاب التوحید، النشر الاسلامی، ص۳۳۶.</ref> چراکه گروهی از شیعیان، اسماعیل را امام پس از امام صادق(ع) می‌پنداشتند و با مرگ وی در زمان حیات پدر آشکار شد که او امام نبوده و امام بعدی، [[موسی بن جعفر(ع)]] است.<ref>سبحانی، البداء علی ضوء الکتاب و السنة، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.</ref> البته منابع اسماعیلی روایات بداء را با امامت اسماعیل مرتبط کرده‌اند.<ref>جعفر منصور الیمن، سرائر و اسرار النطقاء، ۱۴۰۴ق، ص۲۴۶-۲۴۷.</ref> | بر اساس برخی از روایات درباره زمان مرگ اسماعیل [[بدا]] رخ داده است تا مردم بدانند که او پس از پدرش امام نیست<ref>صدوق، کتاب التوحید، النشر الاسلامی، ص۳۳۶.</ref> چراکه گروهی از شیعیان، اسماعیل را امام پس از امام صادق(ع) می‌پنداشتند و با مرگ وی در زمان حیات پدر آشکار شد که او امام نبوده و امام بعدی، [[موسی بن جعفر(ع)]] است.<ref>سبحانی، البداء علی ضوء الکتاب و السنة، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱.</ref> البته منابع اسماعیلی روایات بداء را با امامت اسماعیل مرتبط کرده‌اند.<ref>جعفر منصور الیمن، سرائر و اسرار النطقاء، ۱۴۰۴ق، ص۲۴۶-۲۴۷.</ref> | ||
===مقبره === | ===مقبره === | ||