خزیمه بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =

| تصویر =

| اندازه تصویر =

|توضیح تصویر =

| نام کامل = خُزَیمَة بن ثابِت بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری

| کنیه =

| نسب = [[بنی خطبه|بنی خَطْمَه]]

| خویشاوندان سرشناس =

| لقب = ذوالشهادتین

| شهر تولد =

| کشور تولد =

| محل زندگی = [[مدینه]]، [[کوفه]]

| قبیله = [[اوس و خزرج|اوس]]

| زمان اسلام آوردن = جزء اولین گروندگان

| مهاجرت =

| مهاجر یا انصار = انصاری

| حضور در غزوات =

| فعالیت‌های دینی/اجتماعی = حمل پرچم بنی خطمه در [[فتح مکه]]؛ مخالفت با [[خلفای سه گانه]]؛ از یاران [[امام علی]](ع)؛ راوی (شهادت به کشته شدن [[عمار]] به دست گروه ستمکار)  

| تاریخ وفات/شهادت = [[صفر]] ۳۷ ق

| شهر وفات/شهادت =

| نحوه وفات/شهادت = در جنگ [[صفین]]

| مدفن =

| آثار =

'''خُزَیمَة بن ثابِت بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری '''، از [[صحابه|اصحاب]] [[پیامبر اکرم]](ص) و یاران [[حضرت علی]](ع) بود و از کسانی است که در گرویدن به اسلام و پیامبر، بر تمامی اصحاب سبقت دارد، وی در [[جنگ صفین]] در رکاب حضرت علی(ع) به شهادت رسید.

خُزَیمَة بن ثابِت، بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری، اهل [[مدینه]]، از قبیله [[اوس و خزرج|اوس]] و طایفه [[بنی خطبه|بنی خَطْمَه]]، از اصحاب برجسته [[محمد(ص) |پیامبر اسلام(ص)]] و از یاران مشهور [[حضرت علی(ع)]] بود.

مادرش، کبْشَة دختر اَوْس، از [[بنی ساعده]] بود.<ref>ابن کلبی، ص۶۴۲ـ۶۴۳؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ نووی، ج۱، ص۱۷۵</ref> کنیه خزیمه را ابوعماره نوشته‌اند.<ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳، ابن حجر عسقلانی، ۱۴۱۲، ج۲، ص۲۷۸</ref> او از نخستین مردم [[مدینه]] بود که به [[اسلام]] گروید و در سلک اصحاب خاص [[رسول اکرم]] درآمد.<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۷۸</ref> وی بتهای بنی خَطْمَه را به دست خود شکست.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref>

خزیمة بن ثابت به لقب ذوالشهادتین معروف است، <ref>ابن کلبی، ص۶۴۳</ref> زیرا در جریان گواهی خواستن بر صحت یک دادوستد، شهادت داد و [[رسول خدا]] شهادت او را به منزله شهادت دو شاهد عادل پذیرفت که ظاهراً ناشی از [[ایمان]] استوار خزیمه به رسول خدا و اسلام بوده است.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ص۲۷۸ـ۲۷۹</ref> این امر موجب موقعیتی بس ارزشمند برای خزیمه شد و مردم مدینه اعم از [[اوس و خزرج]] بدین امر افتخار می‌کردند. مردم اوس می‌گفتند: «‌کسی که پیامبر خدا شهادت او را به مثابه شهادت دو نفر قرار داد، از میان ماست.‌» <ref>ذهبی، ج۲، ص۴۷۸؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة، ص۲۷۹</ref> گواهی خزیمه درباره اسبی از پیامبر، به نام مُرْتَجِز، بود<ref>ابن قتیبه، ص۱۴۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۴</ref> که پیامبر آن را از یک اعرابی خرید، اما آن اعرابی معامله را انکار کرد و خزیمه به نفع رسول خدا شهادت داد. پیامبر از او پرسید، چگونه شهادت می‌دهی، در حالی که تو همراه ما نبودی؟ خزیمه پاسخ داد، من می‌دانم که تو جز حق نمی‌گویی. پس از آن، پیامبر فرمود هر که خزیمه به نفع یا برضد وی برای او شهادت دهد، او را بس است.<ref>ابن سعد، ج۴، ص۳۷۸ـ۳۷۹؛ کلینی، ج۷، ص۴۰۱؛ مقدسی، ج۵، ص۲۴ـ۲۵؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref>

==در عصر پیامبر(ص) ==

خزیمةبن ثابت از مسلمانانی بود که در [[غزوه بدر]] و جنگ‌ها و غزوات پس از آن شرکت کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref> به روایتی، وی نخستین بار در [[غزوه احد]] حضور یافت، <ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> هر چند نویسندگان مَغازی نام وی را در شمار یاران پیامبر در غزوۀ احد یاد نکرده‌اند و گفته شده است که وی پس از غزوۀ احد در غزوات حضور یافت.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۵۵۷</ref> در هنگام [[فتح مکه]]، خزیمة بن ثابت پرچم طایفه [[بنی خطمه]] را حمل می‌کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸</ref>

خزیمة بن ثابت در [[جنگ موته]] (سال ۸) حضور یافت.<ref>ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۵۹؛ ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> وی از جمله کسانی است که در گرویدن به [[اسلام]] و پیامبر، بر تمامی اصحاب سبقت دارد.

خزیمة بن ثابت، همچون برخی دیگر از اصحاب، پس از رحلت [[پیامبر اسلام]] به همراه اکثر [[بنی هاشم]] در امر [[خلافت]] به [[علی(ع)]] رجوع کرد و خلافت [[ابوبکر]] را نپذیرفت و در این باره با ابوبکر محاجه کرد. خزیمه شهادت داد که پیامبر در روز [[غدیر خم]] فرمود، '''من کنت مولاه فهذا علی مولاه''' و به [[ولایت]] و برادری و جانشینی علی(ع) گواهی داد.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۱۷۹؛ ابن بابویه، ص۵۳؛ طوسی، ۱۳۴۸، ص۳۸، ۴۵</ref>

نام خزیمه در میان ۱۲ نفری ذکر شده است که خلافت [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] را انکار کردند و هر کدام با سخنانی از وی خواستند که از خلافت صرف نظر کند. سخنان خزیمه به ابوبکر چنین نقل شده است:‌ای ابوبکر! آیا می‌دانی که رسول خدا(ص) گواهی مرا به تنهایی پذیرفت؟ ابوبکر پاسخ داد: بله‍. خزیمه گفت:

:پس من گواهی می‌دهم بخدا که از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌گفت: «‌[[اهل بیت]] من میان حق و باطل جدا می‌کنند، و آنان پیشوایانی هستند که بدانها اقتدا می‌شود.‌» <ref>الصدوق، کتاب الخصال، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۴.</ref>

==در عصر حضرت علی(ع) ==

پس از قتل [[عثمان]] (سال ۳۵) که مردم [[مدینه]] با [[علی(ع)]] [[بیعت]] کردند، خزیمةبن ثابت نیز با آن حضرت [[بیعت]] نمود.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۳۱</ref>

در [[جنگ جمل]] (سال ۳۶)، او از بزرگان [[انصار]] بود که برای یاری علی(ع) اعلام آمادگی کرد و برای جنگ با پیمان شکنان، همراه [[امام علی|امام]] از [[مدینه]] عازم [[بصره]] شد.<ref>مسعودی، ج۳، ص۱۰۳ـ۱۰۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۲۱؛ مفید، ص۵۴ـ۵۵، ۶۱، ۱۰۵</ref> وی در حالی که عمامه‌ای زرد و جامه‌ای سپید پوشیده و شمشیری بر کمر بسته و کمانی برگردن نهاده بود، سوار بر اسبی وارد بصره شد و در پی او هزار سوار بودند.<ref>مسعودی، ج۳، ص۱۰۴ـ۱۰۵</ref> خزیمه چنان نزد علی(ع) عزیز و گرامی بود که در جنگ جمل وقتی امام بر پسرش [[محمد حنفیه]] خشم گرفت، به خواهش خزیمةبن ثابت پرچم طلایه سپاه را از نو به او بازگرداند.<ref>مسعودی، ج۳، ص۱۱۲ـ۱۱۳</ref> بعد از آن، او همراه علی(ع) به [[کوفه]] رفت و پیوسته با ایشان بود.<ref>ابن سعد، ج۶، ص۵۱</ref>

خزیمه در [[جنگ صفّین]] از بزرگان سپاه امام بود. وی که در آن هنگام پیری ریش سپید بود، با ایمان به حقانیت [[امام علی]]، سرسختانه با سپاهیان [[معاویه]] جنگید و از فریب کاری معاویه سستی به خود راه نداد.<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵؛ امین، ج۶، ص۳۱۹</ref> در جنگ صفّین، پس از آنکه [[عمار یاسر|عمار بن یاسر]] به [[شهادت]] رسید، خزیمةبن ثابت به چادر خویش رفت، [[غسل]] کرد و سپس به میدان جنگ آمد و چندان نبرد کرد تا به شهادت رسید.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۳۲، ۲۶۳؛ طوسی، ص۵۲ـ۵۳؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۷۰</ref>

خزیمةبن ثابت از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] روایت کرده است که، عماربن یاسر به دست گروهی ستمکار کشته خواهد شد.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۲۵۹؛ ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ص۲۷۹</ref> [[شهادت]] خزیمةبن ثابت در سال ۳۷، <ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸</ref> در مرحله‌ای از جنگ صفّین روی داد که آتش پیکار بسیار شدید شد و به «‌[[یوم وقعة الخمیس]]‌» معروف گشته است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۶۲ـ۳۶۳</ref> امام علی(ع) خزیمة بن ثابت را جزو شهدای [[جنگ صفین|صفّین]] و از برادران خویش یاد کرده که تا آخر بر راه حق پایدار ماندند.<ref>نهج البلاغة، خطبه ۱۸۲، ص۱۹۲</ref> بنابراین با توجه به روایات پیشین، اینکه خزیمةبن ثابت در [[جنگ جمل]] و در جنگ صفّین تا قبل از شهادت عمار، جنگ نمی‌کرده است، <ref>ابن سعد، ج۳، ص۲۵۹؛ ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، ۱۳۸۵، ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب؛ ج۳، ص۳۲۵</ref> صحت ندارد.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۳</ref>

برخی راویان گفته‌اند که خزیمةبن ثابت در زمان [[عثمان]] درگذشت و آن کسی که در صفّین حضور داشت، فرد دیگری همنام او بود، <ref>طبری، ج۴، ص۴۴۷؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۷۱ـ۳۷۲</ref> اما [[شهادت]] خزیمة بن ثابت در صفّین، طبق روایات عام و خاص، متواتر است و انکار شهادت خزیمه در صفّین، در واقع تلاشی از سوی معاندان برای بیان این مطلب است که مجاهدان [[بدر]]، [[علی(ع)]] را در صفّین یاری نکرده‌اند.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۲</ref> به علاوه، غالب مورخان همچون [[خطیب بغدادی]] و [[ابن ابی الحدید]]، گفته‌اند ذوالشهادتین همان خزیمة بن ثابت است و با استناد به کتب انساب، در میان انصار هیچ مرد دیگری به نام خزیمة بن ثابت نبوده است، این نظر که خزیمه فردی غیر از ذوالشهادتین است، در حقیقت ناشی از تعصب‌های برخاسته از تبلیغات [[امویان]] است.<ref>ابن ابی الحدید، ج۱۰، ص۱۰۹؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۸۰؛ امین، ج۶، ص۳۱۷ـ۳۱۸</ref>

خزیمةبن ثابت در زمره راویان [[حدیث]] و از ثقات است و بدون واسطه از [[رسول خدا(ص)]] حدیث نقل کرده است.<ref>ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۵۸، ۳۶۶؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref> کسانی نیز از خزیمةبن ثابت روایت کرده‌اند که بعضی از آنها عبارت‌اند از:

#فرزندش عُمارة؛  

#[[جابر بن عبدالله انصاری]]؛  

#[[عمارة بن عثمان بن حنیف]]؛  

#[[عمرو بن میمون]]؛  

#[[ابراهیم بن سعد بن ابی وقاص]]؛  

#[[ابوعبدالله جدلی|ابوعبدالله جَدَلی]]؛  

#[[عبدالله بن یزید خطمی]]؛  

#[[عطاء بن یسار]].<ref>ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۵۵۶</ref>

از خزیمة بن ثابت، ۳۸ [[حدیث]] از [[رسول خدا]] روایت شده که در مجامع حدیثی آمده است.<ref>نووی، ج۱، ص۱۷۶</ref>

==سرودن شعر در مدح علی(ع) ==

خزیمةبن ثابت ذوق شاعری نیز داشت و اشعار بسیاری به او منسوب است. بعضی او را در زمرۀ شعرای [[شیعه]] برشمرده‌اند. خزیمه که در وقایعی چون [[سقیفه بنی ساعده]]، [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفّین]] حاضر بوده، در تفضیل و ستایش [[امیرالمؤمنین]] [[علی(ع)]] و حمایت از آن حضرت اشعار فراوانی سروده است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۹۸؛ ابن شهرآشوب، ج۲، ص۲۱۱، ۳۲۰، ۳۴۵، ۳۶۲، ۳۷۵ـ۳۷۶؛ ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۵ـ۱۴۶، ج۱۳، ص۲۳۱</ref> دختر خزیمه نیز در رثای پدر مرثیه‌ای سروده است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۶۵ـ۳۶۶</ref> محل قبر خزیمةبن ثابت در صفّین ناشناخته است.<ref>هروی، ص۶۲</ref>

{{پانویس|۲}}

{{ستون-شروع|۲}}

* [[ابن ابی الحدید]]، شرح نهج البلاغة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۸۷ـ۱۳۸۵/ ۶۷ـ ۱۹۶۵.

* ابن اثیر، اُسْد الغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمدابراهیم بنا و محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره ۱۳۹۰ـ۱۳۹۳/۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.

* ابن اثیر، الکامل فی التاریخ.

* [[شیخ صدوق|ابن بابویه]]، امالی الصدوق، چاپ حسین اعلمی، بیروت ۱۴۰۰/۱۹۸۰.

* [[شیخ صدوق|الصدوق]]، کتاب الخصال، صححه و علق علیه: علی اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.

* ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

* ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.

* ابن سعد (بیروت).

* [[ابن شهر آشوب]]، [[مناقب آل ابی طالب]]، نجف ۱۳۷۶/۱۹۵۶.

* ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

* ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.

* ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۳۸۸/۱۹۶۹.

* ابن کلبی، جمهرةالنسب، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.

* تستری.

* ذهبی.

* طبری، تاریخ (بیروت).

* محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.

* [[نهج البلاغه]]، ترجمه، [[سید جعفر شهیدی]]، تهران ۱۳۷۰.

* محمدبن عمرکشی، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸.

* کلینی.

*مسعودی، مروج (بیروت).

* محمدبن محمد مفید، الجمل و النصرة لسیدالعترة فی حرب البصرة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۶/۱۳۷۴.

* مطهربن طاهر مقدسی، البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۹۱۶.

* [[نصر بن مزاحم منقری]]، وقعه صفین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.

* محی الدین نووی، تهذیب الاسماء و اللغات، مصر، ادارة الصباعة المنیریة (افست تهران).

* علی بن ابی بکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، چاپ جانین سوردیل ـ طومین، دمشق ۱۹۵۳.

* یعقوبی، تاریخ.