کاربر ناشناس
حسینیه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Aghaie بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
[[پرونده:Madkhal 6258 1 1269584706.jpg|بندانگشتی|نمای کامل کاشیکاری هفت رنگ در ایوان شمالی حسینیه مشیر (قبل از آتش سوزی)]] | [[پرونده:Madkhal 6258 1 1269584706.jpg|بندانگشتی|نمای کامل کاشیکاری هفت رنگ در ایوان شمالی حسینیه مشیر (قبل از آتش سوزی)]] | ||
{{دیگر کاربردها|حسینیه}} | {{دیگر کاربردها|حسینیه}} | ||
''' | '''حسینیه '''، از پرشمارترین فضاهای دینی و مذهبی در جهان تشیع است، به طوری که تقریباً در همه محله‌های شیعی دست کم یک حسینیه دائم وجود دارد. گفته شده که لکهنو (در اواسط دهه ۱۲۱۰/ اوایل دهه ۱۸۰۰) حدود ۲۰۰۰ و تهران (در اواخر دهه ۱۳۴۰ش) حدود ۶۳۰ حسینیه داشته است.<ref>دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، همانجا</ref> براساس آمار (۱۳۷۵ش)، ۷۵۲۸ حسینیه در ایران وجود داشته که بیش از ۱۱% کل اماکن دینی و مذهبی کشور را تشکیل می‌داده است.<ref>میرمحمدی، ص۷۱ـ۷۲</ref> | ||
حسینیه، پس از [[مسجد]]، | حسینیه، پس از [[مسجد]]، پرکاربردترین مکان مذهبی در میان [[شیعه|شیعیان]] است. کارکرد اختصاصی حسینیه‌ها، برگزاری مراسم سنّتی [[عزاداری]] و [[روضه خوانی]] به ویژه برای [[امام حسین|امام حسین(ع)]] و [[:رده:یاران امام حسین|یارانش]]، و کارکرد عمومیشان، برگزاری آیینهای مذهبی و فرهنگی است. | ||
بیشتر | بیشتر حسینیه‌ها، معماری ساده‌ای دارند. کارکرد حسینیه در [[محرم]] و [[صفر]] بسیار بیشتر است و هزینه‌های آن، معمولا از کمکهای مردمی تامین می‌شود. | ||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
واژه حسینیه، در | واژه حسینیه، در نوشتههای قدیمی وجود ندارد. ظاهراً حسینیه‌ها، در امتداد ساختارهای [[مسجد]]، زاویه و [[تکیه]]، و در نتیجه تلفیق و بازتولید بخشهایی از ساختار و کارکردهای آنها، بهوجود آمدهاند. به احتمال زیاد، نخستین حسینیه‌ها از عصر [[صفویه|صفوی]] به بعد و در حوزه فرهنگی [[شیعه|شیعی]] [[ایران]] پدیدآمده است. | ||
مردم دوره [[ | مردم دوره [[آل بویه]]، به دستور [[معزالدوله دیلمی]] در ۳۵۲، در [[عاشورا]] خیمه‌هایی برای [[عزاداری]] در خیابانها برپا می کردند.<ref>فقیهی، ص۴۶۶</ref> در برپایی خیمه، از داربستهای چوبی یا فلزی استفاده میشد و روی آن را با پارچه‌های برزنتی میپوشاندند. این رسم همچنان باقیست. | ||
در منابع متقدم، درباره احداث بناهای دائم با عنوان حسینیه، گزارشی نیامده و پیشترها، عزاداری، در مساجد، [[حرم]] معصومان، [[امامزاده|امامزادهها]]، بازارها، | در منابع متقدم، درباره احداث بناهای دائم با عنوان حسینیه، گزارشی نیامده و پیشترها، عزاداری، در مساجد، [[حرم]] معصومان، [[امامزاده|امامزادهها]]، بازارها، تکیه‌ها و... برگزار می‌شده است. به احتمال قوی، اختصاص بنایی به نام حسینیه، از دوره [[قاجاریه|قاجار]] تثبیت شده است، چنان که تاریخِ بنای حسینیه‌های مهم و معروف نیز تاریخی قدیم‌تر را نشان نمی‌دهد.<ref>رک دایرةالمعارف تشیع، ذیل مدخلهای حسینیه</ref> | ||
==کارکردها== | ==کارکردها== | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
===برپایی سوگواری=== | ===برپایی سوگواری=== | ||
با وجود اهمیت زیاد [[مسجد|مساجد]]، حسینیه‌ها در اجرای مراسم ویژه سوگواری [[شیعه|شیعی]] ([[ | با وجود اهمیت زیاد [[مسجد|مساجد]]، حسینیه‌ها در اجرای مراسم ویژه سوگواری [[شیعه|شیعی]] ([[سینه زنی|سینه زنی]]، [[روضه خوانی|روضه خوانی]] و [[وعظ]] و، در برخی مناطق، [[تعزیه|تعزیه خوانی]]) جایگاهی ویژه دارد. بارزترین کارکردهای حسینیه‌ها عبارتند از: برپایی سوگواری دردهه اول [[محرّم]] یا اول محرّم تا ۲۸ صفر برای [[امام حسین(ع)]]؛ مراسم سوگواری یا میلاد، برای [[پیامبر(ص)]] یا دیگر [[امامان شیعه|معصومان(ع)]] در دیگر روزهای سال قمری؛ مراسم ماه [[رمضان]]، به ویژه در [[شب قدر|شبهای قدر]]؛ مجالس قرائت [[قرآن]]؛ اجرای [[مجلس ترحیم|مجالس ترحیم]] شهروندان؛ و سایر برنامه‌های مذهبی و فرهنگی. | ||
===تقویت روحیه همدلی=== | ===تقویت روحیه همدلی=== | ||
پررونق‌ترین | پررونق‌ترین مرکز ارتباط جمعی [[شیعه|شیعیان]] در [[محرّم]] و [[صفر]]، حسینیه‌ها هستند. حضور و همیاری مردم در این مکانها برای آماده سازی و تأمین خدمات و اجرای مراسم، بدون در نظر گرفتن سن و جنسیت و وضع مالی و جایگاه و رتبه اجتماعی، امکان گسترده‌ای برای تقویت حس همدلی و همبستگی شیعیان فراهم می‌آورد. | ||
چون حسینیه‌های هر محل، معمولا حائز هویتِ محلی ویژه خود هستند، این | چون حسینیه‌های هر محل، معمولا حائز هویتِ محلی ویژه خود هستند، این کارکرد اجتماعی حسینیه‌ها در مقیاس محله، مناسبات عمیق و ریشه داری را در میان ساکنان، ایجاد و تقویت می‌کند؛ تقویت همبستگی در حسینیه‌های متعلق به جمعیتهای مهاجر یا مسافر در شهرهای دیگر، مثلا حسینیه‌های آذربایجانیها در [[تهران]] و حسینیه‌های ایرانیان در عتبات عالیات، بارزتر است. | ||
===کارهای عام المنفعه=== | ===کارهای عام المنفعه=== | ||
در | در دورههای اخیر، حسینیه‌ها مرکزی برای برنامه‌های عام المنفعه، از جمله تشکیل صندوقهای [[قرض الحسنه|قرض الحسنه]]، نیز هستند. | ||
=== | ===سکونتگاه موقت زائران در شهرهای زیارتی=== | ||
در شهرهای زیارتی پراهمیتی چون [[ | در شهرهای زیارتی پراهمیتی چون [[کربلا]] و [[نجف]]، حسینیه‌ها برای پذیرایی از مسافران نیز به کار می‌روند؛ مانند حسینیه تهرانیها در کربلا، که بزرگ‌ترین حسینیه آنجا به شمار می‌رفت و با هدایا و نذورات مردم [[تهران]] ساخته شده بود. این حسینیه، علاوه برداشتن شبستانی وسیع در طبقه اول و زیرزمینهای بزرگ و متعدد، بیش از دویست اتاق برای سکونت [[زائر|زائران]] داشت ولی در جریان قیام شیعیان [[عراق]] در ۱۳۷۰ش، به دست ارتش بعث ویران شد.<ref>انصاری قمی، وقف، سال ۲، ش ۳، ص۸۴</ref> | ||
==سبک معماری== | ==سبک معماری== | ||
بیشتر حسینیه‌ها معماری ساده‌ای دارند و فضایی سرپوشیده برای تجمع‌اند ولی بعضی از آنها از لحاظ تزیینات داخلی و بیرونی دارای اهمیت‌اند، مانند حسینیه شیخ محمدتقی فرحی و حسینیه آقا شیخ علی در بهشهر [[مازندران]] و حسینیه مشیر.<ref>رک. همایونی، همانجا؛ ستوده، | بیشتر حسینیه‌ها معماری ساده‌ای دارند و فضایی سرپوشیده برای تجمع‌اند ولی بعضی از آنها از لحاظ تزیینات داخلی و بیرونی دارای اهمیت‌اند، مانند حسینیه شیخ محمدتقی فرحی و حسینیه آقا شیخ علی در بهشهر [[مازندران]] و حسینیه مشیر.<ref>رک. همایونی، همانجا؛ ستوده، ج۴، بخش ۱، ص۶۹۰ـ۶۹۱</ref> [[حسینیه ارشاد]] نیز که با اهداف فرهنگی و اجتماعی در حدود سال ۱۳۴۵ش در [[تهران]] تأسیس شده، از معماری مدرن و تالار برگزاری سخنرانی برخوردار است. | ||
حسینیه‌ها معمولاً بناهایی منفردند ولی گاهی در مجموعه‌ای شامل باغ، [[مسجد]]، ایوان، حمام و بازارچه و... نیز بنا می‌شوند، مانند حسینیه مشیر در شیراز<ref>ر ک. همایونی، | حسینیه‌ها معمولاً بناهایی منفردند ولی گاهی در مجموعه‌ای شامل باغ، [[مسجد]]، ایوان، حمام و بازارچه و... نیز بنا می‌شوند، مانند حسینیه مشیر در شیراز<ref>ر ک. همایونی، ص۱۰ـ۱۴؛ دایرةالمعارف تشیع، ذیل «حسینیه مشیر» </ref>و حسینیه امیر سلیمانی در [[تهران]].<ref>ر ک. تابنده، ص۲۴۹ـ۲۵۵؛ دایرةالمعارف تشیع، ذیل «حسینیه امیرسلیمانی» </ref> | ||
===نقش حسینیه در معماری شهری=== | ===نقش حسینیه در معماری شهری=== | ||
در بسیاری موارد از لحاظ موقعیت در بافتِ شهری (مثلاً در شهرهای نائین، زواره، تفت و میبد)، حسینیه‌ها نقطه ارتباط اصلی میان خیابانها هستند و بخش مهمی از | در بسیاری موارد از لحاظ موقعیت در بافتِ شهری (مثلاً در شهرهای نائین، زواره، تفت و میبد)، حسینیه‌ها نقطه ارتباط اصلی میان خیابانها هستند و بخش مهمی از کالبد معماری شهر را تشکیل می‌دهند و مهم‌ترین فضای سرپوشیده هر محله تلقی می‌شوند.<ref>سلطان زاده، ۱۳۷۴ش، ص۱۳۱</ref> | ||
==تطور تاریخی و جغرافیایی واژه حسینیه== | ==تطور تاریخی و جغرافیایی واژه حسینیه== | ||
نام‌گذاری | نام‌گذاری مکانهای ویژه عزاداری حسینی، در مناطق گوناگون شیعه نشین تابع مناسبات و ادبیات محلی بوده است؛ مثلاً در [[ایران]] و [[عراق]]، بیشتر از واژه [[تکیه]] استفاده می‌شده و در روندی رو به رشد، حسینیه در کنار واژه هایی چون میدان و چهارسوق به کار می‌رفته است. در ایران معاصر، بیشترِ مکان‌هایی که برای برگزاری مراسم عزاداری حسینی بنا می‌شوند حسینیه نامیده می‌شوند<ref>ر ک. معتمدی، ج۱، ص۱۴۵ـ ۳۵۱</ref>و تقریباً دیگر هیچ مکان نوساخته‌ای را با این کاربرد، تکیه نمی‌نامند و حتی در بازسازیها، نام تکیه‌ها را به حسینیه یا [[مسجد]] برمی گردانند.<ref>ر ک.همان، ج۱، ص۵۱۰؛ شاطری، ص۳۳</ref> | ||
شیعیان [[عمان]] و [[بحرین]] درباره این | شیعیان [[عمان]] و [[بحرین]] درباره این مکانها از واژه مَأتم، شیعیان شبه قاره و [[پاکستان]] از امام بارا/ امامباره، عاشورخانه و عزاخانه، و در [[افغانستان]] از واژه منبر استفاده می‌کرده‌اند.<ref>ر.ک توسلی، ص۸۲؛ جانب اللهی، ص۱۵ـ۲۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل"Imam-bara"؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل «اِمامْ باره »؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل واژه؛ تاسی، ۵۳؛ فرهنگ، ص۳۰۸ـ۳۱۸؛ ولی، ص۱۲۵ـ۱۲۶</ref> | ||
==نام‌گذاری حسینیه‌ها== | |||
گاه، نام واقف یا بانی را بر روی حسینیه می‌گذارند، مثل حسینیه سیدمحمد صالح در [[کربلا]]، حسینیه اصطهباناتی در [[نجف]] و حسینیه مؤمن علی یزدی در [[کاظمین]]<ref>ر ک. انصاری قمی، وقف، سال ۲، ش ۱، ص۷۷، ش ۳، ص۸۴، سال ۳، ش ۱، ص۱۰۱</ref>یا آنها را به نام اصناف می‌خوانند، مانند حسینیه خیاطها، حسینیه دباغها، حسینیه صباغها، هر سه در [[بیرجند]]<ref>رضائی، ص۱۲۶ـ۱۲۷</ref> یا حسینیه خرازها، حسینیه نجارها، حسینیه قنادها و حسینیه بزازها، همگی در [[سبزوار]].<ref>محمدی، ص۲۶۱</ref> حسینیه‌هایی که اهالی برخی شهرها در شهرهای دیگر بنا می‌کنند، به نام گروه مهاجران یا زائران خوانده می‌شوند، مانند حسینیه اصفهانیها، حسینیه تهرانیها، حسینیه قمیها، و حسینیه آذربایجانیها، همگی در کربلا<ref>انصاری قمی، وقف، سال ۲، ش ۳، ص۸۳ـ۸۴</ref>. برخی حسینیه‌ها نیز به نام محله‌ای که در آن واقع شده‌اند خوانده می‌شوند، از جمله در نائین، ابیانه و کاشان.<ref>ر ک. سلطان زاده، ۱۳۷۴ش، ص۱۳۰؛ بلوکباشی، ص۵۹، ۶۱؛ مشهدی نوش آبادی، ص۱۰</ref> نام گذاری حسینیه‌ها به نام [[امامان]] و معصومان و فرزندان آنها نیز مرسوم است<ref>ر ک. معتمدی، ج۱، ص۱۵۱، ۱۶۵، ۱۶۸، ۱۸۰ و جاهای دیگر</ref> | |||
==هزینه‌ها و درآمدها== | |||
تأمین هزینه‌های احداث، نگهداری و برگزاری مراسم در حسینیه‌ها را برخی بانیانِ متمول برعهده می‌گیرند و معمولاً درآمدها یا املاکی را به این منظور وقف می‌کنند.گاه این هزینه‌ها را مردم به صورت دسته جمعی برعهده می‌گیرند. برخی نیز منزل خود را به طور دائم یا موقت به صورت حسینیه درمی آورند. غیر از انگیزه عمومی مذهبی، نذر برای شفای بیماران یا حصول موفقیت در کاری مهم نیز از انگیزههای احداث حسینیه‌های دائم یا موقت است.<ref>ر ک. انصاری قمی، همانجا؛ شهری باف، ج۲، ص۳۶۰؛ طعمه، ص۱۸۰ـ۱۸۱؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، همانجا.</ref> | |||
تأمین هزینه‌های احداث، نگهداری و برگزاری مراسم در حسینیه‌ها را برخی بانیانِ متمول برعهده می‌گیرند و معمولاً درآمدها یا | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۳: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس|اندازه=ریز|3}} | |||