آیه ۷۵ سوره نساء
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره نساء |
| شماره آیه | ۷۵ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | جهاد در راه خدا و برای نجات مظلومان |
آیه ۷۵ سوره نساء مسلمانان را خطاب قرار داده و آنان را ترغیب میکند تا برای خدا و نجات کسانی که گرفتار ظلم و ستماند، وارد جهاد با ظالمان شوند. در این آیه، دعای مظلومانی نقل شده که از خدا درخواست راهی برای رهایی دارند. این آیه در نکوهش کسانی است که جهاد برای نجات ستمدیدگان را رها کردهاند. منظور از «مستضعفین» در این آیه، کسانی دانسته شدهاند که در مکه به اسلام گرویده بودند، اما مشرکان مانع هجرت آنان به مدینه شده و آزارشان میدادند. بر اساس تفاسیر، خداوند با فتح مکه دعای آنان را اجابت کرد.
از این آیه، وجوب یاریرسانی به مظلومان برداشت شده است.
بیان آیه
در آیه ۷۵ سوره نساء، خطاب به مسلمانان آمده است که چرا در راه خدا و برای نجات مردان، زنان و کودکان مستضعفی که گرفتار ستمگراناند، جهاد نمیکنند.[۱] در این آیه بیان شده که آن مظلومان در دعا، از خدا درخواست میکنند از محیط ظلم و ستم رهایی یابند.[۲] همچنین از خدا تقاضا دارند تا سرپرست و یاوری برای حمایتشان بفرستد.[۳]
این آیه نکوهشی است بر کسانی که جهاد برای آزادی ستمدیدگان را ترک کردهاند.[۴] صاحب المیزان در تفسیر این آیه آورده که خداوند برای تهییج مؤمنان، صرفاً از جهاد در راه خدا سخن گفته، ولی در مورد کسانی که ایمانشان ناقص و ناخالص است، به مظلومیت کودکان و زنان اشاره شده تا احساس غیرت و عاطفهشان برانگیخته شود.[۵] گفته شده در آیه قبل از این آیه، مؤمنان به جهاد دعوت شدهاند، اما تأکید بر ایمان به خدا و قیامت است؛ در حالی که در این آیه، دعوت به جهاد از طریق تحریک عواطف انسانی صورت گرفته است.[۶]
مقصود از مستضعفین، مسلمانانی دانسته شدهاند که در مکه ایمان آورده بودند، ولی مشرکان مانع هجرتشان به مدینه شده و آنان را مورد آزار و اذیت قرار میدادند؛ از اینرو با دعا از خدا خواستار یاری و نجات از دست مشرکان بودند.[۷] «مستضعف» به کسی اطلاق میشود که در اثر ظلم ستمگران به ضعف کشیده شده باشد؛ برخلاف «ضعیف» که ذاتاً ناتوان است.[۸]
متن و ترجمه آیه
﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيرًا ٧٥﴾ [نساء:75]﴿و چرا شما در راه خدا [و در راه نجات] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمیجنگید همانان که میگویند پروردگارا ما را از این شهری که مردمش ستمپیشه اند بیرون ببر و از جانب خود برای ما سرپرستی قرار ده و از نزد خویش یاوری برای ما تعیین فرما ٧٥﴾
نکات آیه
مفسران در تفسیر آیه ۷۵ سوره نساء نکاتی را بیان کردهاند؛ از جمله:
- جهاد در اسلام، ابزاری برای کسب مال، مقام یا منابع طبیعی و یا تحمیل عقاید نیست، بلکه هدف آن نشر اصول ایمان و دفاع از ستمدیدگان است.[۹]
- جهاد، دو هدف اساسی دارد: یکی «هدف الهی» و دیگری «هدف انسانی» که در واقع، این دو از یکدیگر جدا نیستند و هر دو به یک حقیقت مشترک بازمیگردند.[۱۰]
- از آنجا که مستضعفان در دعاهایشان ابتدا تقاضای «ولی» و سپس «نصیر» کردهاند، نتیجه گرفته شده که وجود رهبر و سرپرست شایسته، مقدم بر وجود یاور است؛ زیرا وجود یاور فراوان بدون رهبری صحیح، بینتیجه خواهد بود.[۱۱]
- یکی از اهداف اصلی جهاد اسلامی، رهایی مستضعفان از سلطه ستمگران است.[۱۲]
- مؤمنان همه چیز را از خداوند میطلبند و دست نیاز به سوی غیر او دراز نمیکنند؛ حتی اگر خواهان ولی و یاور باشند، آن را از خدا درخواست میکنند.[۱۳]
- جهاد در این آیه، جهادی ایثارگرانه دانسته شده، چرا که انسان جان خود را فدا میسازد تا دیگری زندگی کند.[۱۴]
- این آیه، جایگاه دعا را روشن میسازد؛ زیرا هم نقل دعای مستضعفان آمده و هم وعدهی استجابت آن توسط خداوند بیان شده است.[۱۵]
- هدف آیه، ترغیب مؤمنان به جهاد در راه خدا، نجات بیچارگان، و استقرار حکومت عدل است.[۱۶]
وجوب دفاع از مظلوم
از آیه ۷۵ سوره نساء، دو حکم استخراج شده است: نخست، وجوب هجرت از سرزمین شرک برای کسانی که توانایی آن را دارند و دوم، وجوب یاریرسانی به مسلمانان مظلومی که از دفع ظلم ناتواناند.[۱۷] برخی مفسران بر این باورند که ظاهر آیه نشان میدهد در وجوب حمایت، تفاوتی میان مسلمانان و غیرمسلمانان وجود ندارد؛ بلکه معیار، مظلوم بودن افراد است.[۱۸]
در منابع تفسیری، تأکید شده است که حمایت از مظلومان، از اصول برجستهی مورد نظر اسلام بوده و دین بر آن اهتمام ویژه دارد.[۱۹] همچنین جهاد مطرحشده در این آیه، از منظر ظاهری، جهاد ابتدایی تلقی میشود، اما در حقیقت، نوعی جهاد دفاعی و آزادیبخش است؛ زیرا هدف آن دفاع از حقوق پایمالشده و نجات مظلومان از بند ستمگران است.[۲۰]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۹.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۰۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۰.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۰۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۴۱۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۹.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۱۷؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۱۴، ص۳۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۱.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۱۰۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۱۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، قم، ج۱۴، ص۳۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۱۷.
- ↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۴۰۳.
- ↑ شهابی، ادوار فقه، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۶۹؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۴۱۹؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۴۰۳.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۳۸۱.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۸، ص۳۸۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، قم، ج۱۴، ص۲۲.
منابع
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، بیتا.
- شهابی، محمود، ادوار فقه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرشی بنابی، علیاکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۵ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- ميبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، اميركبير، ۱۳۷۱ش.