کاربر:H.shayegh/صفحه تمرین
بسم الله الرحمان الرحیم اللهم صلی علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم عقاب بلابیان https://eshia.ir/feqh/archive/text/shobeiry_mohammad/osool/95/950822#_ftn3
مفهوم‌شناسی
مجازات مُکلَّفی که از طرف شارع بیانی بر تکلیف، به وی نرسیده، در نزد عقل زشت و ناپسند است.
ادله حجیت قاعده قبح عقاب بلا بیان
قلمروی قاعده قبح عقاب بلا بیان
جاری در شبهات حکمیه نه شبهات موضوعیه
مقصود از شبهه حکمیه آن است که مُکلَّف در حکم کلی شرعی عملی، از میان یکی از احکام پنج‌گانه شرعی شک و تردید کند مانند اینکه نداند حکم سیگار کشیدن نزد شارع حرام است یا مباح. (مشکینی، اصطلاحات الاصول، ۱۳۷۱ش، ص۱۴۷.) مقصود از شبهه موضوعیه آن است که مُکلَّف حکم عملی را می‌داند (حکم حرام بودن عملی) ولی جهل به موضوع حکم دارد نظیر اینکه می‌داند نوشیدن شراب در اسلام حرام است ولی بنا به علتی مثلا تاریکی هوا، نمی‌داند مایع داخل لیوان شراب است و به گمان اینکه آب است بنوشد.(مشکینی، اصطلاحات الاصول، ۱۳۷۱ش، ص۱۴۷.)
فیش‌نویسی
- به اعتقاد حائری یزدی قاعده‌ی قبح عقاب بلابیان از قواعد مسلّم نزد فقها و اصولیین به شمار می‌رود.[۱]
- این قاعده مورد توجه علم کلام،[۲] اصولیون، فقیهان، حقوق دانان واقع شده است تا آنجا که بسیاری از مواد قانون ایران و حتی بنابر تحقیق بعضی از حقوق دانان برخی از مواد اعلامیه حقوق بشر، مجمع عمومی سازمان ملل را برگرفته از قاعده قبح عقاب بلابیان است. [۳]
- تعبیر اصولییون از قبح عقاب بلابیان گوناگون است و مفهوم آن را در ضمن مسائلی مانند: قبح تکلیف بلابیان،[۴] اصل اباحه [۵] و اصالت حظر[۶] بیان نموده‌اند.
- به اعتقاد محقق داماد مفاد قاعده قبح عقاب بلابیان نخستین بار در کتاب التبیان فی تفسیر القرآن شیخ طوسی ذیل آیه ۱۵ سوره اسراء مطرح شده است [۷]
- محمدباقر صدر در بیان سیر تاریخی این قاعده بیان می‌کند وحید بهبهانی اولین کسی بود بود که قبح عقاب بلابیان را به صورت یک قاعده مطرح کرد. [۸]
- گفته شده دلیل برائت، قاعده قبح عقاب بلابیان است.[۹]
- عمل به این قاعده، در جایی است که یا اصلا بیانی از طرف شارع به مکلف صادر نشده است و یا اگر صادر شده است به وی نرسیده است و مکلف در نرسیدن آن حکم، مقصر نیست.
- گفته شده میان قاعده دفع ضرر محتمل و قبح عقاب بلابیان تعارضی وجود ندارد یعنی قاعده دفع ضرر جلوی قاعده قبح عقاب بلابیان را نمی‌گیرد. زیرا قاعده قبح عقاب بلابیان در جایی جاری می‌شود که مکلف به وظیفه خود عمل نموده و با جستجو درباره حکم عمل دست نیافته است. این در حالی است که در قاعده دفع ضرر محتمل حتی در جایی که مکلف به وظیفه خود عمل کرده و جستجو هم نموده، جاری است.[۱۰]
- قاعده قبح عقاب بلابیان، قاعده عقلیه مستقله است و دلیل بر این قاعده وجدان است و این قاعده بر قاعده دفع ضرر محتمل
در زمان تنافی مقدم است.[۱۱]
پانویس
- ↑ حائری یزدی، درر الفوائد، ۱۴۱۸، ج۲، ص۹۰.
- ↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۳.
- ↑ ناصرزاده، اعلامیه‌های حقوق بشر، ۱۳۷۲ش، ص۱۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعه، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۱۸۹؛ علامه حلی، مبادی الوصول، دار الاضواء، ص۹۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۴؛ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۴۳؛ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۷۰.
- ↑ سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعه، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۸۰۵.
- ↑ محقق داماد، قواعد فقه، ج۴، ص۱۴.
- ↑ صدر، مباحث الاصول، ۱۳۸۰ش، ج۳، ص۶۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: میرزای قمی، القوانین المحکمه فی الاصول، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۴۷.
- ↑ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۳.
- ↑ آخوند خراسانی، کفایة الاصول، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۳.
یادداشت
منابع
- آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد، تحقیق: محمد مؤمن قمی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۸ق.
- صدر، محمدباقر، مباحث الاصول، تحریر: سید کاظم حسینی حائری، قم، نشر سید کاظم حسینی حائری، ۱۳۸۰ش.
- ناصرزاده، هوشنگ، اعلامیه‌های حقوق بشر، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، اعتقادات، قم، کنگرهٔ شیخ مفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، جامعه مدرسین حوزه، ۱۴۰۷ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیه، تحقیق: حسین درگاهی، قم، کنگرهٔ شیخ مفید، ۱۴۱۴ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الذریعة الی الاصول الشریعة، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مبادی الوصول الی علم الاصول، تحقیق: عبد الحسین محمدعلی البقال، قم، نشر دار الاضواء، بی‌تا.
- میرزای قمی، ابوالقاسم، القوانین المحکمة فی الاصول، تحقیق: رضاحسین صبح، قم، انتشارات احیاء الکتب الاسلامیة، ۱۴۳۰ق.
- مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم، نشر الهادی(ع)، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.