حفص بن سلیمان اسدی
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام کامل | حَفْص بن سلیمان بن مغیره اسدی |
| نام مستعار | حُفَیص |
| لقب/کنیه | ابوعمر |
| خویشاوندان سرشناس | عاصم بن ابی‌النجود |
| زادروز | ۹۰ق |
| محل زندگی | کوفه، بغداد، مکه |
| وفات | ۱۸۰ق |
| محل دفن | مکه |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | عاصم بن ابی‌النجود |
| اطلاعات دیگر | |
| تخصص | عالم قرائت قرآن |
| پیشه | پارچه‌فروش |
| فعالیت‌ها | تعلیم قرائت |
حَفْص بن سلیمان بن مغیره اسدی (۹۰–۱۸۰ق)، «مُقری» (قرائت‌دان) و مشهورترین راوی قرائت عاصم بن ابی‌النَجود از قاریان هفت‌گانه قرآن بود. او علم قرائت را از عاصم آموخت. برخی او را داناترین فرد روزگارش به علم قرائت دانسته‌اند. حفص قرائت منسوب به امام علی(ع) را در کوفه، بغداد و مکه نشر داد. اکنون در بیشتر سرزمین‌های اسلامی، قرآن مطابق با قرائت حفص از عاصم چاپ و تلاوت می‌شود.
شیخ طوسی حفص را در شمار اصحاب امام صادق(ع) آورده است. شرح‌حال‌نگاران با وجود پذیرش جایگاهش در علم قرائت، او را متروک‌الحدیث و ضعیف شمرده‌اند. طبق برخی پژوهش‌ها، تضعیف حفص در روایت، به جهت اشتراک و تشابه اسمی او با راویان دیگر است.
جایگاه حفص در علم قرائت
حَفْص بن سلیمان بن مُغیره اسدی، اهل کوفه و فرزند همسر عاصم بن ابی‌النَّجود از قاریان هفت‌گانه قرآن بود.[۱] او را داناترین فرد روزگارش به علم قرائت دانسته‌اند.[۲]
وی قرائت منسوب به امام علی(ع) را در سرزمین‌های اسلامی از جمله کوفه، بغداد و مکه نشر داد.[۳] قرائت او از عاصم را متواتر و پذیرفتهٔ همه مسلمانان می‌دانند.[۴] در بیشتر سرزمین‌های اسلامی، قرآن مطابق با همین قرائت چاپ و تلاوت می‌شود.[۵] بنا به گزارش بسیاری از رجال‌شناسان، حفص در قرائت، ثقه و در حفظ و ضبط قرائت عاصم، دقیق و متقن بود.[۶]
حَفص در سال ۹۰ق به دنیا آمد.[۷] شرح‌حال‌نگاران می‌گویند لقب او حُفَیْص و کنیه‌اش ابوعمر بوده است.[۸] گفته‌اند شغلش پارچه‌فروشی بود.[۹] درباره زمان درگذشتش نظرات متفاوتی وجود دارد؛[۱۰] ولی برخی پژوهشگران می‌گویند بنا بر نظر صحیح و گزارش بسیاری از تاریخ‌نگاران، در سال ۱۸۰ق، در مکه از دنیا رفته است.[۱۱]
تعلیم و ترویج قرائت حفص از عاصم
حفص یکی از دو راوی مشهور عاصم است. برخی دانشمندان علوم قرآنی، او را در علم قرائت بر ابوبکر بن عیاش، دیگر راوی قرائت عاصم ترجیح داده[۱۲] و در میان شاگردان عاصم، داناترین فرد دانسته‌اند.[۱۳]
ابن‌جزری، محدث شافعی، از حفص نقل کرده که استادش عاصم به وی گفته است همان قرائتی را به او آموخته که از ابوعبدالرحمن سُلَّمی اخذ کرده و سلَّمی عیناً از امام علی(ع) فراگرفته است.[۱۴]
طبق گزارشی، او از کودکی آیات قرآن را پنج‌آیه‌پنج‌آیه از عاصم آموخت.[۱۵] برخی این‌گونه یادگیری را دلیل بر اتقان بیشتر قرائت او نسبت به سایرین دانسته‌اند.[۱۶] وی قرائت را در کوفه، به مردم آموخت. سپس به بغداد رفت و مدتی آنجا به این کار مشغول شد.[۱۷] در دوران هارون‌الرشید هم به مکه رفت و تا پایان عمر به تعلیم قرآن و آموزش قرائت پرداخت.[۱۸]
شاگردان
حفص شاگردانی را در علم قرائت تربیت کرد. برخی، از شهرهای دیگر به مکه می‌آمدند تا از او قرائت بیاموزند که از جمله آنها فضل بن یحیی انباری است.[۱۹] از دیگر شاگردانش عمرو بن صباح است که قرائت او را در کتابی گردآوری کرد.[۲۰] برخی دیگر از شاگردان حفص عبارت‌اند از: عثمان بن یمان، عبید بین صباح، ابوشعیف قواس، حسین بن محمد مَرْوزی و هبیرة بن حفص.[۲۱]
جایگاه حدیثی
شیخ طوسی نام حفص را با عنوان «حفص بن سليمان ابوعمر اسدی»، در شمار اصحاب امام صادق(ع) ذکر کرده است.[۲۲] همچنین در رجال طوسی، فردی با عنوان «حفص بن سليمان»، در اصحاب امام کاظم(ع) ذکر شده است.[۲۳] سید ابوالقاسم خویی با توجه به اینکه در رجال برقی، حفص بن سليمان بن صدقه از اصحاب امام کاظم(ع) شمرده شده، این دو نفر را با هم یکی ندانسته است.[۲۴]
طبق گزارش شاه‌پسند، در سلسله‌سند احادیث، نام او گاه به صورت حفص بن ابی‌داود و گاه به صورت ابوعمر بَزّاز آمده‌است.[۲۵]
با وجود دقت بسیار و ثقه‌بودن حفص در حفظ و ضبط قرائت عاصم،[۲۶] او را در نقل حدیث، ضعیف و متروک‌الحدیث معرفی کرده[۲۷] و ثقه ندانسته‌اند.[۲۸] ابن‌حِبّان او را کسی معرفی کرده که در سند احادیث دست می‌برده و ابن‌خراش او را دروغ‌گو و جعل‌کننده حدیث شناسانده است.[۲۹]
در مقابل، برخی از پژوهشگران علت تضعیف حفص را اشتراک اسمی او با چند تَن دیگر، از جمله حفص بن سليمان بن صدقه بیان کردند.[۳۰]
پانویس
- ↑ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۶؛ معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴؛ ابن‌جزری، النشر فی القرائات العشر، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۱۵۶؛ معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۶؛ باز، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، ۱۴۲۵ق، ص۸۱.
- ↑ حبش، القراءات المتواترة و اثرها فی الرسم القرآنی و الاحکام الشرعیة، ۱۴۱۹ق، ص۶۶؛ اسماعیل محمد المشهدانی، القیمة الدلالیة لقرائة عاصم بروایة حفص، ۱۴۳۰ق، ص۲۶.
- ↑ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۵۵۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۶۴.
- ↑ حموی، معجم الأدباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۱۸۰؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۸۵؛ ابن‌جزری، النشر فی القراءات العشر، مصر، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۸۵؛ الدانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ۱۹۳۰م، ص۶.
- ↑ الدانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ۱۹۳۰م، ص۶؛ ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۲، ص۳۶۴.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۴.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۴؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۸۶؛ حموی، معجم الأدباء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۱۸۰.
- ↑ الدانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ۱۹۳۰م، ص۶؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۸۶.
- ↑ ابن‌جزری، النشر فی القراءات العشر، مصر، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ ابن‌جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۳۴۸.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۷.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۷.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۸.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۸.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۸.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۸.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۸.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۲۷ق، ص۱۸۹.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۴۲۷ق، ص۳۳۵.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۳۷۲ش. ج۷، ص۱۴۹.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۴۸؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۵۵۸؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۶۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ذهبی، میزان الاعتدال، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۵۵۸؛ ذهبی، معرفة القراء الکبار، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۸۴؛ ابن‌جزری، غایة النهایة فی الطبقات القراء، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۲۵۴؛ الدانی، التیسیر فی القرائات السبع، ۱۴۰۴ق، ص۶؛ ابن‌الباذش، الاقناع فی القرائات السبع، دار الصحابة للتراث، ص۳۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۶۴؛ خویی، البیان فی تفسیر القرآن، دار الزهراء، ص۱۳۱.
- ↑ حلبی، الکشف الحثیث عَمّن رُمی بوضع الحدیث، ۱۹۸۴م، ص۱۵۴.
- ↑ شاه‌پسند، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، ص۱۲۲.
یادداشت
منابع
- ابن‌الباذش، احمد بن علی، الاقناع فی القرائات السبع، بی‌جا، دار الصحابة للتراث، بی‌تا.
- ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر فی القرائات العشر، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، بی‌جا، مكتبة ابن‌تیمیة، ۱۳۵۱ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، کتاب تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، ۱۳۲۵ق.
- اسماعیل محمد المشهدانی، محمد، القیمة الدلالیة لقرائة عاصم بروایة حفص، عراق، مرکز البحوث و الدراسات الاسلامیة، ۱۴۳۰ق.
- الدانی، عثمان بن سعید، التیسیر فی القرائات السبع، بیروت، دار الكتاب العربی، ۱۴۰۴ق.
- باز، محمد بن عباس، مباحث فی علم القرائات مع بیان اصول روایة حفص، مصر، دار الکلمة، ۱۴۲۵ق.
- حبش، محمد، القراءات المتواترة و اثرها فی الرسم القرآنی و الاحکام الشرعیة، بیروت، ۱۴۱۹ق.
- حلبی، برهان‌الدین، الکشف الحثیث عَمّن رُمی بوضع الحدیث، محقق: صبحی سامرائی، بغداد، ۱۹۸۴م.
- حموی، شهاب‌الدین یاقوت بن عبدالله، معجم الأدباء، محقق: إحسان عباس، بیروت، دارالغرب الإسلامی، ۱۴۱۴ق.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الزهراء، بی‌تا.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مؤسسة الخوئی الاسلامیة، ۱۳۷۲ش.
- دارقطنی، علی بن عمر، کتاب الضُعفاء و المتروکین، بیروت ۱۴۰۶ق.
- ذهبی، شمس الدین ابوعبدالله، معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الاعصار، بیروت، دار الكتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
- ذهبی، شمس الدین ابوعبدالله، میزان الاعتدال، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، ۱۳۸۲ق.
- شاه‌پسند، الهه، «پژوهشی درباره وضعیت حفص بن سلیمان قاری»، فصلنامه علوم حدیث، دوره ۲۱، شماره ۱، ۱۳۹۵ش.
- شیخ طوسی، محمدبن حسن، رجال الطوسی، ، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۷ق.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، ۱۴۲۸ق.