تکیه معاون‌الملک
 درب ورودی تکیه معاون‌الملک | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | ۱۳۲۰ق |
| کاربری | تکیه |
| مکان | کرمانشاه، ایران |
| مشخصات | |
| مساحت | ۲٫۰۰۰ مترمربع |
| وضعیت | فعال |
| شماره ثبت | ۹۴۵ |
| معماری | |
| سبک | هندی، ایرانی |
| بازسازی | در ۱۳۰۷ش |
تکیه مُعاون‌ُالمُلْک یک بنای تاریخی متعلق به دوران قاجار در کرمانشاه که در سال ۱۳۲۰ق بنا شده است. این تکیه، بعدها به‌دست حسن‌خان مشهور به معاون‌الملک ترمیم شد و از این رو به آن، تکیه معاون‌الملک گفته می‌شود.
کاشی‌کاری‌های این حسینیه، به‌جهت استفاده از مفاهیم شیعی، مورد توجه هنرپژوهان قرار گرفته است و یکی از مهم‌ترین تکیه‌ها در ایران به‌شمار می‌آید. تکیه معاون‌الملک به‌عنوان میراث ملی در ایران به ثبت رسیده است. امروزه این بنا، کاربرد گردشگری دارد و در ایام عزاداری محرم، محل عزاداری اهالی شهر کرمانشاه است.
اهمیت و موقعیت
تکیه معاون‌الملک از قدیمی‌ترین تکیه‌های تأسیس‌شده در کرمانشاه است که در آبشوران کرمانشاه قرار دارد.[۱] هدف از ساخت این تکیه، برگزاری مراسم عزاداری و به‌گفته برخی، محلی برای رفع اختلافات قومی و اجتماعی بود. تکیه معاون‌الملک از سه بخش حسینیه، زینبیه و عباسیه ساخته شده است. بخش حسینیه، مربوط به عزاداری و بخش عباسیه برای تحصیلات اسلامی اختصاص یافته بود.[۲] بر اساس گزارش‌ها، زینبیه به‌عنوان بخش مورد استفاده زنان در این تکیه کاربرد داشته است.[۳]
هنر به‌کار رفته در کاشی‌کاری‌های این تکیه از جهت به‌کار بردن مفاهیم شیعی در آنها، مورد نظر هنرپژوهان شیعه است.[۴] بیشتر نقوش بر روی کاشی‌کاری‌های این تکیه، از مفاهیم دینی اقتباس شده‌اند. مضامین این نقوش معراج پیامبر، ماجرای غدیر خم، جنگ‌های امام علی(ع) و واقعه کربلا است. از زندگانی پیامبرانی چون یوسف، عیسی و سلیمان نیز در میان نقوش این کاشی‌ها وجود دارد.[۵] تکیه معاون‌الملک در سال ۱۳۵۲ش به‌عنوان میراث ملی در ایران به ثبت رسید.[۶] وسعت این تکیه بیشتر از دو هزار مترمربع دانسته شده است. تمام دیواره‌های آن، آینه‌کاری شده‌اند و گوی‌های بلورینی از سقف آن آویزان بودند.[۷] در محوطه تکیه معاون‌الملک از هنر کاشی‌کاری استفاده شده است و از جهت وسعت و هنر معماری، به عنوان تکایای ممتاز منطقه و ایران شناخته می‌شد.[۸]
تاریخچه
حسین‌خان معین‌الرعایا در سال ۱۳۲۰ق[۹] بانی ساخت تکیه‌ای در کرمانشاه شد و بعدها به نام تکیه معاون‌الملک شهرت یافت.[۱۰] با توجه به مشروطه‌خواهی خاندان معین‌الرعایا (متولیان تکیه)، این تکیه در سال ۱۳۲۷ق در حوادث مشروطه‌خواهی در کرمانشاه، توسط مخالفان مشروطه‌خواهی به آتش کشیده شد[۱۱] و به‌طور کامل تخریب گردید. از همین رو در همان سال مجدد تجدید بنا شد. در تجدید بنای این تکیه، از صنعت گچ‌بری استفاده شد.[۱۲] سال تکمیل تجدید بنای تکیه معاون‌الملک بنابر شعری که سید محمد معاون آن را سروده است، سال ۱۳۳۶ق دانسته شده است.[۱۳] در سال ۱۳۴۶ق حسن‌خان معین‌الرعایا اقدام به مرمت مجدد آن کرد[۱۴] و به‌جای گچ، از کاشی برای تزئین تکیه استفاده کرد.[۱۵]
حسن‌خان معین‌الرعایا، مشهور به معاون‌الملک،[۱۶] از رجال سیاسی و متمولان کرمانشاه معرفی شده[۱۷] و از اعضای برجسته حزب اعتدالیون در کرمانشاه بود. او از منتقدان مجلس در دوره قاجار بود و پس از مرگ در همین تکیه دفن شد.[۱۸]
گزارش کرده‌اند که تا دهه ۱۳۷۰ش، شب‌های جمعه در این تکیه، مراسم قرآن‌خوانی برگزار می‌شد و به‌جهت اینکه جزو میراث فرهنگی به‌شمار می‌رفت، شور و شکوه عزاداری سابق در آن وجود نداشت.[۱۹] پس از آنکه این بنا به ثبت ملی رسید، بیشتر کاربرد آن در حوزه گردشگری قرار گرفت و تنها در ماه محرم، مراسم عزاداری در آن اجرا می‌شود.[۲۰]
پانویس
- ↑ سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ۱۳۷۰ش، ص۲۱۰.
- ↑ پنجه‌باشی و فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۴ش، ص۱۷.
- ↑ «شور و حال محرم در بزرگ‌ترین تکیه مینیاتوری جهان»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ پرویزی، «تجلیات هنر شیعی در کاشی‌کاری بناهای ایرانی اسلامیدر مطالعه موردی تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۷ش، ص۳۱۰.
- ↑ پنجه‌باشی و فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۴ش، ص۱۹–۲۰.
- ↑ پنجه‌باشی و فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۴ش، ص۱۷.
- ↑ سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ۱۳۷۰ش، ص۲۱۰.
- ↑ سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ۱۳۷۰ش، ص۲۱۰.
- ↑ پنجه‌باشی و فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۴ش، ص۱۷.
- ↑ سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ۱۳۷۰ش، ص۲۱۰.
- ↑ فراهانی، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ پنجه‌باشی و فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۴ش، ص۱۷.
- ↑ سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ۱۳۷۰ش، ص۲۱۰.
- ↑ فراهانی، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ پنجه‌باشی و فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، ۱۳۹۴ش، ص۱۷.
- ↑ فراهانی، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ تقوی قزوینی، سفرنامه عتبات، هند و حج، ۱۳۹۴ش، ص۷۴.
- ↑ فراهانی، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج۴، ص۱۹۳.
- ↑ سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ۱۳۷۰ش، ص۲۱۱.
- ↑ «شور و حال محرم در بزرگ‌ترین تکیه مینیاتوری جهان»، خبرگزاری ایسنا.
منابع
- سلطانی، محمدعلی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، تهران، مؤلف، ۱۳۷۰ش.
- تقوی قزوینی، محمد، سفرنامه عتبات، هند و حج. تهران، مشعر، ۱۳۹۴ش.
- پرویزی، اکبر، «تجلیات هنر شیعی در کاشی‌کاری بناهای ایرانی اسلامیدر مطالعه موردی تکیه معاون‌الملک»، مجموعه مقالات. قم، امام علی علیه‌السلام، ۱۳۹۷ش.
- فراهانی، حسن، روزشمار تاریخ معاصر ایران، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ۱۳۸۵ش.
- پنجه‌باشی، الهه و فرنیا فرهد، «مطالعه نقوش مذهبی در کاشی‌های تکیه معاون‌الملک»، در فصلنامه نگارینه هنر اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- «شور و حال محرم در بزرگ‌ترین تکیه مینیاتوری جهان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۲ش.