آیه ۵۳ سوره احزاب
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | احزاب |
| شماره آیه | ۵۳ |
| جزء | ۲۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | نشستن طولانی برخی از صحابه پس از مراسم ازدواج پیامبر با زینب دختر جحش و آزردگی پیامبر |
| مکان نزول | مدینه |
| درباره | حفظ حریم خصوصی پیامبر(ص) و احترام همسرانش |
| آیات مرتبط | آیه ۵۵ سوره احزاب |
آیه ۵۳ سوره احزاب یا آیه حجاب دستوراتی درباره رعایت حریم خصوصی پیامبر(ص) و احترام به همسران او ارائه میدهد و آداب رفتوآمد به خانه پیامبر و نحوه ارتباط متعارف با همسرانش را بیان میکند.
بخش دیگری از آیه نیز آزار پیامبر(ص) و ازدواج با همسران او پس از رحلتش را ممنوع اعلام میکند؛ حکمی که مفسران آن را از احکام اختصاصی پیامبر شمردهاند و شهید ثانی آن را شامل همسرانِ جداشده نیز میداند.
برای این آیه شأن نزولهای متعددی گزارش شده است. یکی از آنها به ماجرای درنگ و گفتوگوی طولانی چند تن از صحابه در مراسم ولیمه ازدواج پیامبر با زینب بنت جَحْش بازمیگردد که موجب آزردگی پیامبر(ص) شد.
در این آیه واژه حجاب به معنای حائل به کار رفته است و ناظر به ایجاد پرده یا فاصله در گفتوگو با همسران پیامبر است، با این حال برخی پژوهشگران آن را مقدمهای برای تشریع حکم پوشش اسلامی میدانند.
آداب حضور در خانه پیامبر
آیه ۵۳ سوره احزاب در میان مفسران به آیه حجاب شناخته میشود؛ هرچند واژه حجاب در این آیه به معنای حائل است و با پوشش اسلامی و مفهوم سَتر در فقه تفاوت دارد.[۱] با این حال، عبدالکریم بهجتپور، مؤلف تفسیر همگام با وحی، آن را مقدمهای برای تشریع حکم پوشش در اسلام میداند.[۲]
در بخش نخست آیه، برخی آداب معاشرت با پیامبر بیان شده است. مسلمانان از ورود بدون اجازه به منزل پیامبر، حضور زودتر از موعد و انتظار پختهشدن غذا در مهمانی نهی شده و به پراکندهشدن فوری و عدم تشکیل مجلس گفتوگو پس از صرف غذا دستور داده شده است.[۳] سپس آیه میگوید که این گفتوگو و دورهمی طولانی پیامبر را آزار میداد، اما او بهخاطر شرم از شما تقاضای خروج نمیکرد؛ با این حال خدا در بیان حق، شرم ندارد.[۴]
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا ٥٣﴾ [احزاب:53]
﴿ای کسانی که ایمان آوردهاید داخل اتاقهای پیامبر مشوید مگر آنکه برای [خوردن] طعامی به شما اجازه داده شود [آن هم] بیآنکه در انتظار پختهشدن آن باشید ولی هنگامی که دعوت شدید داخل گردید و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید بیآنکه سرگرم سخنی گردید این [رفتار] شما پیامبر را میرنجاند و[لی] از شما شرم میدارد و حال آنکه خدا از حق[گویی] شرم نمیکند و چون از زنان [پیامبر] چیزی خواستید از پشت پرده از آنان بخواهید این برای دلهای شما و دلهای آنان پاکیزهتر است و شما حق ندارید رسول خدا را برنجانید و مطلقاً [نباید] زنانش را پس از [مرگ] او به نکاح خود درآورید چرا که این [کار] نزد خدا همواره [گناهی] بزرگ است ٥٣﴾
احکام مرتبط با همسران پیامبر
آیه دو نکته را درباره حفظ حرمت همسران پیامبر(ص) بیان میکند:
- مسلمانان هنگام سخنگفتن با همسران پیامبر[۵] یا عاریهگرفتن وسیلهای[۶] باید از پشت حایلی مانند پرده،[۷] در یا دیوار[۸] آن را دریافت کنند. مصلحت این حکم در حفظ پاکی دلهای مسلمانان و همسران پیامبر از آلودگی جنسی و هوس بیان شده است.[۹] به گفته تفسیر نمونه این دستور اختصاص به همسران پیامبر(ص) داشت و درباره دیگر زنان مسلمان، تنها حفظ پوشش اسلامی کافی است.[۱۰] آیه ۵۵ همین سوره به گروههایی را معرفی میکند که نیازی به رعایت حائل هنگام سخن گفتن با همسران پیامبر ندارند.[۱۱]
- ازدواج با زنان پیامبر پس از رحلت او حرام ابدی است.[۱۲] با توجه به شرایط و شأن نزول آیه، این حکم را از احکام اختصاصی پیامبر شمردهاند.[۱۳] شهید ثانی، فقیه شیعی با استناد به عمومیت نهی در آیه، حرمت ازدواجِ دیگران با زنان پیامبر را حتی شامل زنانی دانسته که با طلاق یا فسخ جدا شدهاند.[۱۴]
شأن نزول
برای آیه ۵۳ احزاب چندین شأن نزول گزارش کردهاند. به گفته طبرسی، پس از مراسم ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جَحْش و پایان ضیافت، چند نفر از صحابه در اتاق پیامبر ماندند و به گفتگو پرداختند؛ طولانی شدن این حضور موجب ناراحتی پیامبر شد و آیه نازل گردید.[۱۵]
به گفته مکارم شیرازی، گاه همسایگان و دیگران برای عاریه گرفتن اشیاء به برخی زنان پیامبر مراجعه میکردند. این آیه برای حفظ جایگاه و حیثیت همسران پیامبر نازل شد و مؤمنان را دستور داد هرگاه میخواهند چیزی از آنها بگیرند، از پشت پرده دریافت کنند.[۱۶] همچنین در نقلی دیگر، دو نفر از اصحاب درباره ازدواج پیامبر با برخی زنان بیوه اظهار تعجب کردند و گفتند: «پس از وفات او ما با همسرانش ازدواج خواهیم کرد.» این سخن نیز زمینه نزول آیه و اعلام حرمت ازدواج با همسران پیامبر پس از رحلت او شد.[۱۷]
ارتباط با آیه ۶۱ سوره نور
مفسران شیعه آیه ۵۳ سوره احزاب را ناسخ آیه ۶۱ سوره نور ندانستهاند.[۱۸] با این حال، جُبّائی، مفسر معتزلی، معتقد است که حکم جواز خوردن غذا بدون اجازه در برخی خانهها در آیه ۶۱ نور، با نزول آیه ۵۳ احزاب و نهی از ورود بیاجازه به خانه پیامبر(ص) نسخ شده است.[۱۹] بر اساس این دیدگاه، حتی همسران پیامبر برای ورود به منزل پیامبر باید اجازه بگیرند، در حالی که آیه سوره نور ورود و صرف غذا در خانه فرزندان، برادران و خواهران را بدون مانع میداند.
مکارم شیرازی با استناد به آیه ۲۷ سوره نور میگوید نباید بدون اجازه وارد هیچ خانهای شد و این حکم اختصاص به خانه پیامبر(ص) ندارد.[۲۰]
پانویس
- ↑ مطهری، مجموعه آثار(فقه و حقوق)، قم، ج۱۹، ص۴۹۸ ـ ۴۹۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۶۷ش، ج۸، ص۵۷۴؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۳۶۹ش، ج۸، ص۸۴.
- ↑ عبدالکریم بهجتپور، سیر فرهنگسازی پوشش اسلامی، ۱۳۹۶ش، ص۴۱.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۸، ص۳۵۶ـ۳۵۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۹ـ۴۰۰؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۶، ص۳۳۷.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۶، ص۳۳۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۰.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۵۲ش، ج۱۶، ص۳۳۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۶۷ش، ج۸، ص۵۷۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۱.
- ↑ سیفی مازندرانی، دلیل تحریر الوسیلة، ۱۴۱۷ق، ص۱۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۶۷ش، ج۸، ص۵۷۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۴۰۱.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۸، ص۳۵۸.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۰، ص۳۷۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۶۷ش، ج۸، ص۵۷۶ ـ ۵۷۷.
- ↑ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۰، ص۳۷۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۷۹ ـ ۸۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۶۷ش، ج۸، ص۵۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص ۳۹۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۶۷ش، ج۸، ص۵۷۴.
- ↑ فاضل کاظمی، مسالک الافهام، بیتا، ج۳، ص۲۶.
- ↑ قطب راوندی، فقه القرآن، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۹۹.
منابع
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۳۶۹ش/۱۹۹۰م.
- سیفی مازندرانی، علیاکبر، دلیل تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القران، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۶۷ش.
- فاضل کاظمی، محمد، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، مقدمه آیت الله مرعشی نجفی، تهران، مرتضوی، بیتا.
- قطب راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، انتشارات کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، تهران، دار محبیالحسین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار(فقه و حقوق)، قم، انتشارات صدرا، چاپ اول، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.