ویکی شیعه:ارجاع‌پذیری
 | این صفحه یکی از سیاست‌ها و رهنمودهای ویکی‌شیعه است. کاربران بر محتوای این صفحه تفاهم دارند و همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آن هستند. قبل از انجام هرگونه تغییری در این صفحه باید بر روی آن اجماع شده باشد. |
ارجاع‌پذیری یعنی مطالب باید برگرفته از منبعی چاپ‌شده یا منتشر شده باشند. در این مورد اطمینان‌پذیر بودن و ارجاع داشتن مهم است، نه حقانیت و صدق و کذب مطالب. به عبارت دیگر محک مطالب این است که خوانندگان بتوانند مطالب را در منابع معتبر بررسی کنند، نه اینکه به حقیقت آنها معتقد باشند.
بنابراین ایده‌ها، نظرات، تجربیات یا استدلال‌های شخصی را ـ حتی در صورت صحت ادعا ـ نمی‌توان در سایت نوشت.
در ویکی‌شیعه هر ادعا نیازمند یک مبنع است. بنابراین نباید برای چند ادعا یک منبع آورد و باید پس از هر ادعا یک منبع آورد. اگر برای موضوع مقاله‌ای منبع قابل‌اطمینانی یافت نمی‌شود، ویکی‌شیعه نباید راجع به آن مطلب مقاله‌ای داشته باشد.
سه سیاست محتوایی اصلی ویکی‌شیعه ویکی‌شیعه:دیدگاه بی‌طرف، ویکی‌شیعه:تحقیق دست‌اول ممنوع و ویکی‌شیعه:اثبات‌پذیری با ارجاع‌پذیری ارتباط وثیقی دارند.
اصول کلیدی
ویکی‌شیعه تحقیق دست‌اول و افکار بدیع را انتشار نمی‌دهد.
تحقیق دست اول اشاره به مطالبی می‌کند که قابل ارجاع به منبعی قابل اطمینان و چاپ‌شده نباشد. این شامل واقعیت‌ها، استدلالات، نظریات، گزاره‌ها و اصطلاح‌سازی‌های چاپ‌نشده و همچنین هرگونه تحلیل یا ترکیب مطالب چاپ‌شده به نحوی که به نظر آید که در راستای پیشبرد موضع خاصی‌است، می‌شود. مطالبی که به مقاله‌ها افزوده می‌شود باید مستقیماً و واضحاً توسط مراجع یاد شده در مقاله تأیید شود.
مقاله‌های ویکی‌شیعه باید بر اساس منابع اطمینان‌پذیر باشد
منابع اطمینان‌پذیر منابع معتبر چاپ‌شده‌ای‌اند که فرایند قابل‌اطمینانی را برای چاپ طی کرده‌اند. معمولاً نویسندگانشان معتمد تلقی می‌شوند و در زمینهٔ مورد بحث صاحب‌صلاحیت‌اند.
میزان اطمینان‌پذیری یک منبع بستگی به شرایط دارد. آنچه در مبحثی قابل اطمینان است ممکن است در مبحثی دیگر چنین نباشد. به طور کلی معتمدترین منابع کتاب‌ها و ژورنال‌های چاپ دانشگاهها، روزنامه‌های معروف کثیرالانتشار، مجله‌ها و ژورنال‌های چاپ ناشران معتبرند. چیزی که میان همهٔ اینها مشترک است فرایندی است که مطلب از زمان نوشته‌شدن تا تأیید برای چاپ طی می‌کند. به عنوان یک قاعدهٔ سرانگشتی هرچقدر تعداد افرادی که در بررسی واقعیت‌ها و امور حقوقی و قضایی و تدقیق در نوشتارها دخیل‌اند بیشتر باشد منبع معتبرتر است. مطالبی که خودچاپ‌کرده‌اند معمولاً قابل‌اطمینان به حساب نمی‌آیند. لیکن استثناءهایی هم وجود دارد که در زیر به آنها می‌پردازیم. هر مطلب بدون منبعی را می‌توان حذف کرد و در زندگی‌نامه‌های زندگان هر مطلب ستیزه‌جویانهٔ بی‌منبع یا با ارجاع ضعیف باید بلافاصله حذف شود.
منابع موثق
منابع اولیه و ثانویه
ویرایش‌هایی که تنها بر منابع اولیه تکیه می‌کنند باید تنها دعاوی توصیفی‌ای کنند که هر غیرمتخصصی بتواند صحت آنها را بررسی کند.
- منابع اولیه به اسناد یا اشخاص نزدیک به ماجرایی که پیرامون آن می‌نویسید اطلاق می‌شود. مثلاً گزارش شاهد عینی یک تصادف و همچنین خلاصهٔ سخنرانی رهبری جمهوری اسلامی که توسط بیت رهبری منتشر می‌شود منبع‌های اولیه‌اند. مطالب منبع‌های اولیه‌ای که توسط منابع موثق چاپ می‌شوند توانند که در ویکی‌شیعه مورد ارجاع قرار گیرند ولیکن باید با احتیاط باشد چرا که سوءاستفاده از منابع اولیه آسان است. مثلاً اینکه کسی آیه‌ای از قرآن را که حکم به قتل منکران پیغمبری محمد می‌دهد دستمایه قرار دهد و به عنوان دلیلی برای موجه دانستن کشتن مردمان اروپا استعمال کند دست به تحقیق دست‌اول زده‌است. چرا که نظر اسلام‌شناسان راجع به تفسیر این آیه تفاوت می‌کند. ویرایش‌هایی که مبتنی بر منابع دست‌اول‌اند باید به دعاوی توصیفی‌ای که هر کسی بدون داشتن دانش تخصصی می‌تواند بررسی کند بسنده کنند.
هر جا که ممکن است باید مقاله‌های ویکی‌شیعه بر منابع ثانویهٔ چاپ‌شده تکیه کنند
- منابع ثانیه اسناد یا کسانی هستند که به تلخیص، تحلیل و تفسیر مطالب دیگر از جمله آنِ منابع اولیه می‌پردازند. اینها دانشگاهیان، روزنامه‌نگاران و محققان دیگر، و مقاله‌ها و کتاب‌هایی‌اند که تولید می‌کنند. توصیف یک روزنامه‌نگار از تصادف اتومبیلی که خود ندیده‌است یا تحلیل و تفسیر وی از سخنرانی رهبری منابع ثانویه‌اند. هرجا که ممکن است مقاله‌های ویکی‌شیعه باید بر منابع موثق چاپ‌شده تکیه کنند. این یعنی ما باید نظر نویسندگان موثق را بیاوریم و نه نظر ویکی‌نویسانی که خود منابع اولیه را خوانده‌اند و دست به تفسیر زده‌اند.
استفاده از منابع مشکوک و خودچاپ‌کرده
منابع مشکوک منابعی‌اند که فرایند بازرسی ویراستارانه یا بررسی واقعیات نداشته یا شهرت خوبی در بررسی واقعیات ندارند. این منابع شامل وب‌گاهها یا نشریاتی می‌شود که نزد اکثر افراد، حاشیه‌ای، تندرو یا ماهیتاً تبلیغی تلقی می‌شوند یا اینکه بیش از حد به شایعات یا نظرات شخصی می‌پردازند. از منابع مشکوک تنها می‌توان در مقاله‌های مربوط به خودشان استفاده کرد.
منبع خودچاپ‌کرده مطلبی‌است که توسط خود نویسنده انتشار یافته‌است یا اینکه ناشرش در قبال دریافت وجهی از افراد آثارشان را چاپ می‌کند یعنی به جای تکیه بر فروش کتاب اکثر هزینهٔ چاپ توسط نویسنده تقبل می‌شود. همچنین‌اند مطالبی که توسط یک میزبان‌وب در اینترنت قرار گرفته‌اند یا توسط هر سازمان دیگری که بازرسی ویراستارانه بر مطالب اعمال نمی‌کند. وب‌گاههای شخصی و همچنین پیغام‌های انجمن‌های اینترنتی همه خودچاپ‌کرده محسوب می‌شوند. در مطلب خودچاپ‌کرده هیچ واسطه‌ای میان نویسنده و مطلب چاپ‌شده وجود ندارد و مطلب به هیج گونه‌ای مورد بررسی واقعیات، تدقیق قانونی یا بازبینی همالان قرار نمی‌گیرد. هرکسی با پرداخت وجهی نقد می‌تواند برای خود وب‌گاهی دست و پا کند یا کتابی به چاپ رساند و سپس خود را متخصص در امری به‌خصوص خواند. بازدید از وب‌گاه یک غریبه هم‌ارز است با خواندن یک آگهی بی‌نام و نشان بر تیر چراغ برق خیابان. از این روست که مطالب خودچاپ‌کرده اغلب مقبول نیستند.
دو استثناء هست:
- منابع مشکوک و خودچاپ‌کرده در مقاله‌هایی پیرامون خودشان
- از منابع مشکوک و خود چاپ‌کرده می‌توان در مقاله‌هایی پیرامون خودشان استفاده کرد تا آنجا که
- با سرشناسی آنان مربوط باشد
- ستیزه‌جویانه نباشد
- به طرزی ناروا خودستایانه یا در جهت منافع شخصی نباشد
- حاوی دعاوی‌ای راجع به افراد ثالث یا وقایعی که مستقیماً به موضوع مربوط نیست نباشد.
- شکی قابل اعتنا پیرامون هویت نویسنده نباشد.
- مقاله به طور اعظم مبتنی بر چنین منابعی نباشد.
- از منابع مشکوک و خود چاپ‌کرده می‌توان در مقاله‌هایی پیرامون خودشان استفاده کرد تا آنجا که
- منابع خودچاپ‌کردهٔ حرفه‌ای
- هنگامی که یک محقق حرفه‌ای مشهور در رشتهٔ تخصصی‌اش مطلبی خودچاپ‌کرده ایجاد کرده‌است آنگاه ممکن است که مطلبش به عنوان منبع قابل قبول باشد. البته با این شرط که تحقیقش پیشتر توسط انتشارات ثالث معتمدی چاپ شده باشد. ویراستاران به دو دلیل باید احتیاط به خرج دهند: نخست اینکه اگر اطلاعاتی که این محقق حرفه‌ای در وب‌نوشتش (یا معادل خودچاپ‌کردهٔ دیگری) چاپ کرده‌است واقعاً شایستهٔ ذکر باشد به احتمال زیاد یک منبع معتمد آن را پوشش داده‌است. دوم اینکه این اطلاعات خودچاپ‌کرده است و این بدان معنی‌است به طور مستقل مورد بررسی واقعیات قرار نگرفته‌است. منابع خودچاپ‌کرده از قبیل وب‌نوشت‌ها و وب‌گاههای شخصی هرگز نباید به عنوان منبع ثالث پیرامون افراد زنده به کار روند حتی اگر نویسندهٔ آنها محقق حرفه‌ای یا نویسندهٔ معروفی باشد. (وپ:زندگان را مطالعه کنید). اگر یک منبع ثالث مطالب یکسان یا سخت شبیه آنِ یک منبع خودچاپ‌کرده را آورده‌است آنگاه منبع ثالث بر منبع خودچاپ‌کرده ارجحیت دارد.
دعاوی استثنایی نیازمند منابع استثنایی‌است
- همچنین رجوع کنید به ویکی‌شیعه:نظریه‌های در حاشیه
مواردی هستند که مشاهدهٔ آنها باید زنگ خطر باشد و ویراستاران را به بررسی منابع ادعای آورده‌شده برگمارند:
- دعاوی تعجب‌برانگیز و ظاهراً مهم که چندان شناخته نیستند.
- گزارش‌های تعجب‌برانگیز و ظاهراً مهم از وقایعی که توسط رسانه‌های خبری موثق پوشش داده نشده‌اند.
- گزارش‌هایی از سخنان کسی به طوری که برازندهٔ شخصیت وی نباشد یا آبرو ریزانه، جنجالی یا علیه مواضعی باشد که شخص پیشتر از آن دفاع می‌کرده‌است.
- دعاوی‌ای که علیه نظر غالب اجتماع دانشگاهی باشند یا توسط آن تأیید نشوند. به طور خاص حواستان را در موادی که صاحبان آن دعوای ادعا می‌کنند توطئه‌ای برای خاموش کردن ایشان در جریان است، جمع کنید.
دعاوی استثنایی باید توسط بهترین منابع و ترجیحاً چندین منبع معتمد تأیید شوند خصوصاً دعاوی‌ای که پیرامون وقایع تاریخی‌اند یا بار سیاسی می‌دارند یا مربوط با زندگی‌نامهٔ زندگان‌اند.
ارجاع به خودتان
شما می‌توانید به مطالب چاپ‌شدهٔ خود همانطور که به دیگر مطالب چاپ‌شده استناد می‌کنید، استناد کنید؛ ولی دقت کنید که این مطالب مرتبط با موضوع مقاله باشد و شما هم در آن زمینه برای مقاصد ویکی‌شیعهیی منبعی موثق محسوب شوید. لطفاً احتیاط کنید که به طور مفرط به خویشتن ارجاع ندهید چرا که این کار ممکن است تبلیغی یا مصداقی از تعارض منافع به حساب آید. هروقت شک داشتید در صفحهٔ بحث مطرح کنید.
زبان
منابع تا جای ممکن باید به زبان فارسی باشند چرا که اینجا ویکی‌شیعهی فارسی‌است. اگر منبعی فارسی یافت نشد منابعی به زبان دیگر قابل‌قبول‌اند. ترجمه‌های چاپ‌شده بر ترجمهٔ ویراستاران (ویکی‌نویسان) برتری دارند؛ اگر ویراستاران خود دست به ترجمه می‌زنند مطلبِ به زبان اصلی باید ذکر شود —ترجیحاً در پاورقی— تا خوانندگان بتوانند ترجمه را بررسی کنند.