زیارت
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۷ اردیبهشت ۱۴۰۳ توسط کاربر:H.ahmadi برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
.jpg)
زیارت عملی عبادی به معنای حضور در پیشگاه پیشوایان دینی یا نزد قبور آنان یا دیدار از مکانی مقدس یا محترم برای اظهار ارادت و احترام و کسب فیض معنوی است. زیارت از اعمال پسندیده اسلام بوده و در طول تاریخ، مسلمانان به آن عنایت و اهتمام داشته‌اند. این عمل عبادی، نزد شیعیان جایگاهی ویژه و اثرات معنوی و ثواب بسیاری دارد. به دلیل جایگاه مهم زیارت در فرهنگ شیعه، این عمل، از ویژگی‌ها و نمادهای شیعیان به شمار می‌رود.
برخلاف اکثر مسلمانان، گروه اندکی با تمسک به حدیث شدّ رحال، مسافرت به قصد زیارت قبور پیامبران، امامان و اولیا را حرام دانسته‌اند و شبهه‌هایی را درباره این موضوع مطرح ساخته‌اند. این شبهات باعث شده است تا علمای شیعه و اهل سنت به پاسخگویی و دفاع از مشروعیت زیارت برآیند.
مفهوم‌شناسی
زیارت اصطلاحی دینی به معنای حاضر شدن در کنار قبور اموات و به‌ویژه قبور پیامبران، امامان و امامزادگان با مناسکی مخصوص و همچنین قبور مؤمنان و انسان‌های صالح است.[۱] زیارت در لغت به معنای «قصد کردن» است و گفته می‌شود در عرف به‌معنای قصد کردن زیارت‌شونده در جهت احترام، بزرگداشت و انس‌گرفتن با وی است.[۲] زیارت همچنین درباره دیدار و ملاقات با افراد زنده در جهت احترام و نکوداشت آنان نیز صدق میکند.[۳] برای نمونه در متون روایی بر رفتن به زیارت عالمان دین و نیز مؤمنان و برادران دینی در زمان حیات‌شان، توصیه شده است.[۴]
جایگاه
گفته می‌شود احترام به قبور درگذشتگان، به‌ویژه قبور بزرگان، سابقه‌ای طولانی دارد و مردم جهان از گذشته‌های بسیار دور اموات‌شان را گرامی می‌داشتند و به زیارت قبور آنان می‌رفتند.[۵] در فرهنگ اسلامی نیز زیارت قبر پیامبر(ص)، اهل‌بیت او و قبور مؤمنان یکی از اصول و باورهای اسلامی است.[۶] به نقل از ملاعلی القاری (درگذشت: ۱۰۱۴ق)، فقیه و محدث حنفی، برخی بر این نظرند که زیارت به مثابه ضروری دین است و انکارکننده آن محکوم به کفر است؛ چرا که تحریم چیزی که عالمان مسلمان بر استحباب و مشروعیت آن اجماع دارند، خودش کفر است.[۷]
ابن‌ضیاء مکی (متوفای: ۸۵۴ق)، در کتاب «تاریخ المکة المشرفة و المسجد الحرام»، نقل کرده است که وقتی حاجیان اعمال حج را تمام می‌کردند به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) که از بافضیلت‌ترین مستحبات است، می‌رفتند.[۸] شوکانی در کتاب «نیل الاوطار» گفته است دأب و روش مسلمانانی که به سفر حج می‌رفتند بر این بوده است که وقتی به مدینه می‌رسیدند به زیارت قبر پیامبر(ص) می‌شتافتند و آن را از برترین اعمال می‌شماردند.[۹] عبدالرحمن جزیری، فقیه مصری و مؤلف کتاب «الفقه علی المذاهب الاربعة»، نیز با توجه به احادیث، زیارت قبر پیامبر(ص) را از برترین اعمال صالح دانسته است.[۱۰] شمس‌الدین ذهبی (درگذشت: ۷۴۸ق)، تاریخ‌نگار و محدث شافعی، نیز زیارت قبر پیامبر(ص) و سفر کردن برای زیارت قبور انبیاء و اولیای الهی را از بالاترین چیزهایی دانسته است که موجب تقرب انسان به خدا می‌شود.[۱۱]
مخالفت ابن‌تیمیه و وهابیون با زیارت قبور
به نقل از محمد عبدالحی لکنوی (درگذشت: ۱۳۰۴ق)، فقیه و محدث حنفی اهل هند، در کتابش با عنوان «ابراز الغی الواقع فی شفاء العی»، هیچ‌یک از فقیهان چهارگانه اهل سنت و عالمان مسلمان، غیر از ابن‌تیمیه، به حرمت و عدم مشروعیت زیارت قبور مؤمنان؛ به‌ویژه قبر پیامبر(ص) و بار سفر بستن (شدُّ الرحال) برای انجام آن، قائل نشده‌اند، بلکه همه آنان اتفاق نظر دارند که زیارت قبر پیامبر(ص) از برترین عبادات و رفیع‌ترین طاعات است؛ به‌گونه‌ای که در استحباب یا واجب بودن این عمل اختلاف نظر پیدا کردهاند، بسیاری از این عالمان گفته‌اند مستحب است و برخی از مالکیه و ظاهریه گفته‌اند واجب است. بیشتر عالمان حنفی نیز گفته‌اند که نزدیک به واجب است.[۱۲] لکنوی بر این باور است که ابن‌تیمیه نخستین کسی بود که به مخالفت با این اجماع پرداخت و در مشروعیت زیارت قبور تشکیک کرد.[۱۳] محمدزاهد کوثری نیز گفته است اتفاق عملی امت بر مشروعیت زیارت قبر پیامبر(ص) بود تا این که ابن‌تیمیه انکار آن را بدعت گذاشت.[۱۴]
دیدگاه ابن‌تیمیه درباره عدم مشروعیت زیارت، مورد مخالفت عالمان مسلمان قرار گرفت و در مخالفت با دیدگاه وی آثاری نیز تألیف گردید.[۱۵] برای نمونه تقی‌الدین سُبکی (درگذشت: ۷۵۶ق)، عالم شافی اهل مصر، کتابی تألیف نمود و در آن با استناد به روایات نقل‌شده از منابع معتبر حدیثی نزد اهل سنت، سیره گذشتگان و اجماع عالمان، به نقد دیدگاه ابن‌تیمیه و اثبات مشروعیت زیارت؛ به‌ویژه زیارت قبر پیامبر(ص) پرداخت.[۱۶] او کتابش را با عنوان شِفاءُ السَّقام فی زیارَةِ خَیرِ الأنام (شفای بیماری‌ها در زیارت بهترین انسان‌ها)، نام نهاد.[۱۷] سُبکی در مقدمه کتابش، هدف اصلی از تألیف این کتاب را ردّ دیدگاه کسانی همچون ابن‌تیمیه معرفی کرده است که روایات درباره مشروعیت زیارت و توصیه عمل به آن را جعلی و سفر برای زیارت را بدعت دانسته‌اند.[۱۸]
چند قرن پس از ابن‌تیمیه، محمد بن عبدالوهاب در قرن دوازدهم به مخالفت با مشروعیت زیارت پرداخت و امروزه (قرن پانزدهم هجری) به پیروی از وی، وهابیون این عمل را حرام پنداشته و مسلمانان را از انجام آن باز می‌دارند؛[۱۹] از همین رو سخن از مشروعیت زیارت در شریعت اسلام از مسائلی است که دوباره مورد بحث عالمان مسلمان واقع شده و عالمان شیعه و اهل سنت به دفاع از مشروعیت و جواز آن، آثاری نگاشته‌اند.
ادله مشروعیت
عالمان مسلمان برای اثبات مشروعیت زیارت قبور پیامبر(ص) و مؤمنان به ادله زیر استناد کردهاند:
قرآن
آیه ۸۴ سوره توبه به ماجرای منع و نهی پیامبر(ص) از نمازگزاردن بر جنازه منافقان و دعا کردن برای آنها و ایستادن در کنار قبرهایشان اشاره دارد.[۲۰] بنا به نظر مفسران این نهی از نمازگزاردن بر جنازه منافقان و ایستادن در کنار قبر آنان دلالت میکند بر این که ایستادن کنار قبر و دعاخواندن، عبادتی مشروع است وگرنه خداوند، تنها از انجام آن در کنار قبر منافقان نهی نمی‌کرد.[۲۱] آلوسی از مفسران اهل سنت نیز در تفسیر «روح المعانی» از این آیه برای اثبات جواز زیارت قبور مؤمنان، استفاده کرده است.[۲۲]
سنت پیامبر(ص)
زیارت قبور از همان صدر اسلام عملی مشروع و رایج بوده است. به‌گزارش ابن‌شَبَّه در کتاب «تاریخ المدینة المنورة»، پیامبر(ص) زمانی که از فتح مکه به سمت مدینه بازمی‌گشت، به زیارت قبر مادرش آمنه رفت و گفت: «این قبر مادر من است، از خداوند زیارت او را خواسته بودم و او اجازه این کار را به من داد». همچنین نقل شده که وی به زیارت قبور شهدای جنگ احد[۲۳] و زیارت قبور مؤمنان به قبرستان بقیع می‌رفت.[۲۴] همچنین در منابع روایی اهل سنت از پیامبر(ص) نقل شده است که «مَنْ زَارَ قَبْرِي وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی؛ هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعتم در قیامت نصیب او می‌شود».[۲۵] تقی‌الدین سُبْکی در کتاب شفاء السقام طریق‌های مختلفی که این حدیث نقل شده را بیان کرده[۲۶] و معتقد است که از نظر دلالت واضح و روشن و از جهت سند نیز معتبر است.[۲۷] روایات دیگری نیز در باب فضیلت و آثار زیارت قبر پیامبر(ص) و سایر مؤمنان در منابع معتبر حدیثی اهل سنت نقل شده است.[۲۸]
روایات و سیره امامان معصوم(ع)
در منابع روایی شیعه، احادیث فراوانی در فضیلت و استحباب زیارت قبور پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) و قبور مؤمنان وارد شده است. کلینی در کتاب الکافی بابی را با عنوان «بَابُ فَضْلِ الزِّيَارَاتِ وَ ثَوَابِهَا؛ باب فضیلت زیارت‌ها و ثواب آن»، تنظیم کرده و احادیثی در این زمینه گردآوری کرده است.[۲۹] حر عاملی نیز در وسائل الشیعه بابی را با عنوان «أبواب المزار و ما يناسبه» به روایات زیارت اختصاص داده[۳۰] و در ذیل آن روایاتی در فضیلت و ثواب قبور پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) و انبیای الهی، زیارت قبور امامزاد‌ه‌هایی همچون: حضرت معصومه(س) و حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، زیارت قبور شهداء و مؤمنان، زیارت برادر مؤمن چه در حال صحت و چه بیماری و...را در ۱۰۶ باب مختلف گردآوری کرده است.[۳۱]
عمل صحابه و تابعین و اجماع عالمان
سبکی در کتاب شفاء السقام، به چندین روایت از منابع مختلف روایی اهل سنت[۳۲] استناد کرده است که برپایه این روایات برخی از صحابه و تابعین به زیارت قبر پیامبر(ص) و مؤمنان می‌رفتند و به اهل قبور سلام می‌فرستادند.[۳۳] مشروعیت زیارت قبر پیامبر(ص) همچنین مورد اجماع عالمان مسلمان است.[۳۴] قاضی عیاض (درگذشت: ۵۴۴ق)، عالم و فقیه مالکی، در کتابی با عنوان «الشفاء بتعریف حقوق المصطفی»، فوایدی برای زیارت قبور مؤمنان ذکر کرده و گفته است زیارت قبر پیامبر(ص) یکی از فضایل و سنتی از سنت‌های اسلامی است که همه مسلمانان بر مشروعیت آن اجماع کردهاند.[۳۵]
سیره مسلمانان
سیره مسلمانان از همان زمان پیامبر(ص) بر این بود که به زیارت قبور مؤمنان می‌رفتند و برای آنان دعا می‌کردند.[۳۶] ابوبکر کاشانی در کتاب بدائع الصنائع با استناد به این حدیث از پیامبر(ص)، «نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبورِ فَزُوروهَا؛ پیش از این شما را از زیارت قبور نهی کرده بودم، اما حالا زیارت کنید.»[۳۷] گفته است پس از آن که پیامبر(ص) به زیارت قبور اذن داد، مسلمانان آن را مشروع دانسته و از همان زمان تا به امروز به آن اهتمام داشته‌اند.[۳۸]
دیدگاه ابن‌تیمیه و وهابیون
زیارت از نظر ابن‌تیمیه به دو قسم است: یک قسم آن سلام فرستادن و دعا برای صاحبان قبور، یعنی همان کسانی است که مردم به زیارت قبرشان می‌روند و این زیارت شرعی است و قسم دیگر طلب حاجت از آنان و باور به این عقیده است که واسطه قرار دادن آنان و خداوند را به آنان قسم‌دادن برای طلب حاجت، عملی مشروع است.[۳۹] او این نوع زیارت را بدعت و شرک دانسته است.[۴۰] ابن‌تیمیه همچنین سفر کسانی را که به قصد زیارت مشاهد و اماکن زیارتی به آنجا سفر می‌کنند و همچنین سفر حاجیانی که به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) سفر می‌کنند را سفر معصیت دانسته و بر این نظر است که نماز این افراد باید کامل خوانده شود.[۴۱] او معتقد است سفر برای زیارت قبور انبیاء و بندگان صالح خداوند به واسطه نذر واجب نمی‌گردد.[۴۲] ابن‌تیمیه همچنین با استناد به حدیث شد رحال گفته است اگر کسی برای خدا و به هدف عبادت او به مسجدی غیر از مساجد سه‌گانه مسجدالنبی، مسجد الاقصی و مسجد الحرام سفر کند، گنهکار است و به خدا شرک ورزیده است.[۴۳] او روایاتی که در کتب روایی معتبر نزد اهل سنت درباره مشروعیت و فضیلت قبر پیامبر(ص) نقل شده را ضعیف و جعلی دانسته است.[۴۴] ابن‌تیمیه در جایی دیگر، یعنی در کتابی با عنوان الإخنائیة، گفته است زیارتی که پیامبر(ص) آن را تشریع کرد، چیزی از جنس نمازگذاردن بر جنازه میت مسلمان است.[۴۵] او کسانی که به زیارت قبور انبیاء الهی و بندگان صالح می‌روند تا آنان را بخوانند و از آنان طلب حاجت کنند را مشرک خوانده است.[۴۶]
عبدالعزیز ابن باز، مفتی وهابی، نیز روایات نقل‌شده درباره فضیلت زیارت قبر پیامبر(ص) را ضعیف دانسته[۴۷] و با استناد به حدیث شد الرحال گفته است: بار سفر بستن به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) جایز نیست؛ ولی برای رفتن به مسجد پیامبر(ص) جایز است و پس از وارد شدن به مسجد می‌تواند قبر را نیز زیارت کند.[۴۸] او بر این نظر است که زیارت قبر پیامبر(ص) تنها برای کسی مستحب است که به قصد زیارت مسجد پیامبر آمده و یا در نزدیکی آن است.[۴۹]
نقد دیدگاه ابن‌تیمیه و وهابیون از سوی عالمان مسلمان
برخی عالمان اهل سنت همچون: نووی[۵۰] ابن حجر عسقلانی،[۵۱] غزالی،[۵۲] ملا علی قاری حنفی،[۵۳] شمس‌الدین ذهبی،[۵۴] جصاص،[۵۵] ابن‌عابدین، فقیه حنفی،[۵۶] زرقانی، فقیه مالکی[۵۷]و ابن‌قدامه حنبلی[۵۸] بر این باورند که حدیث شد رحال در مقام نهی از زیارت قبور، به‌ویژه قبر پیامبر(ص) نیست؛ بلکه در مقام بیان فضیلت مساجد سه‌گانه مسجد الحرام، مسجد النبی و مسجد الاقصی است.
غزالی در کتاب إحیاء علوم الدین گفته است برخی عالمان با استناد به حدیث شد رحال بر این باورند که سفر کردن برای زیارت قبور انبیای الهی، بندگان صالح خداوند و عالمان جایز نیست و این برداشت از روایت بسیار غیر ممکن به نظر می‌رسد.[۵۹] ابن‌ضیاء مکی حنفی نیز استدلال به حدیث شد الرحال برای رد مشروعیت زیارت را ناتمام دانسته و بر این باور است که این حدیث بر نهی از زیارت قبور به‌ویژه زیارت قبر پیامبر(ص) دلالت ندارد؛ بلکه به دو وجه بر استحباب زیارت قبر پیامبر(ص) دلالت میکند: ۱-از آنجا که پیامبر(ص) افضل مخلوقات زمین نزد خداوند است، تربت وی نیز از بافضیلت‌ترین مکان‌ها در زمین است، پس بار سفر بستن برای زیارت آن مستحب است؛ ۲-تفکیک قصد برای زیارت مسجد پیامبر از قصد زیارت قبر وی برای مؤمنان قابل تصور نیست؛ ضمن آنکه وقتی روایاتی در فضیلت زیارت قبر برادران مؤمن وارد شده و همچنین بار سفر بستن برای سفرهایی همچون تجارت و تحصیل مصالح دنیوی مجاز است، به طریق اولی زیارت قبر پیامبر(ص) و بار سفر بستن به قصد آن که از برترین مصالح اخروی است مجاز بوده و مستحب است.[۶۰]
همچنین گفته‌اند زیارت قبور و توسل جستن به صاحبان آنها، بدین معنا نیست که آنان مستقل از اذن و رحمت الهی، حاجات زیارت‌کنندگان یا توسل‌کنندگان را برآورده می‌کنند تا شرک پیش بیاید؛ بلکه بدین معنا است که به جهت مقام و منزلتی که نزد خداوند دارند، واسطه دیگر بندگان با خداوند برای برآوردن حاجات قرار داده می‌شوند.[۶۱] تقی‌الدین سُبْکی در کتاب «سیف الصیقل فی رد علی ابن زفیل» گفته است: چگونه تصور شرک به سبب زیارت قبر پیامبر(ص) و توسل به او درباره مسلمانان می‌رود؛ در حالی که آنان معتقدند که پیامبر(ص) بنده و رسول خدا است و این مطلب را روزی حداقل بیست‌بار در نمازشان تکرار می‌کنند.[۶۲]
زیارت‌های سفارش‌شده
برخی زیارت‌های سفارش‌شده براساس قرآن، سنت و روایات پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع)، عبارتند از:
- زیارت خانه خدا: براساس آیه حج،[۶۳] آیه ۱۹۶ سوره بقره[۶۴] و برخی روایات[۶۵] بر هر مسلمانی که اسطاعت داشته باشد، حج و زیارت خانه خدا واجب است.[۶۶]
- زیارت قبر پیامبر(ص): روایات متواتری در منابع روایی شیعه و اهل سنت درباره اهمیت و فضیلت زیارت قبر پیامبر(ص) وارد شده و پذیرش مشروعیت زیارت قبر وی مورد پذیرش مسلمانان است.[۶۷]
- زیارت قبر امامان شیعه(ع):
- زیارت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در نجف؛ که در روایات ثواب بسیار زیادی بران آن بیان شده است. از جمله امام حسین(ع) از پیامبر نقل کرده است که فرمود هر کس من (پیامبر(ص)) و یا امام علی(ع) را زیارت کند در روز قیامت به زیارت او می‌روم و او را از گناهانش رهایی می‌بخشم.[۶۸] بنا بر احادیث امیرالمؤمنین از تمام امامان دیگر برتر است و احادیث زیارت ایشان نیز فراوان است.[۶۹]
- همچنین در باب زیارت فاطمه زهرا(س) که محل قبر ایشان معلوم نیست می‌توان ایشان را از راه دور زیارت کرد.[۷۰]
- زیارت امام حسین(ع) در کربلا؛ که متناسب با معرفت و کیفیت زیارت پاداش‌های متفاوت و فوق‌العاده زیادی برای آن بیان شده است. امام باقر(ع) فرمود: اگر مردم فضیلت زیارت قبر حسین علیه‌السلام را می‌دانستند از شوق جان می‌دادند.[۷۱][یادداشت ۱]
- زیارت سایر امامان شیعه(ع)؛ از امام صادق(ع) روایت شده است که زیارت هر یک از امامان ثوابی معادل زیارت پیامبر دارد.[۷۲]
- زیارت معصومان از راه دور؛ اگر کسی قادر به زیارت پیامبر، امامان یا حضرت زهرا(س) نباشد می‌تواند از دور آنان را زیارت نماید.[۷۳][یادداشت ۲]
- زیارت فاطمه معصومه(س)، دختر گرامی امام کاظم(ع) در قم؛ احادیث در فضیلت ایشان فراوان است و از امام رضا(ع) نقل است که پاداش زیارت حضرت معصومه(س) بهشت است.[۷۴][یادداشت ۳]
- زیارت عبدالعظیم حسنی در شهر ری؛ ایشان از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و از بزرگان اصحاب ائمه بوده است. در روایتی از امام هادی(ع) برای زیارت ایشان ثوابی معادل زیارت امام حسین(ع) علیه‌السلام بیان شده است.[۷۵]
- زیارت انسان‌های مؤمن و صالح: در روایات زیادی آمده است که هر کس برادر مؤمن خود را برای خدا زیارت نماید اجر زیادی خواهد داشت.[۷۶]
- زیارت قبور مؤمنان: استحباب زیارت قبور مؤمنان و دعا کردن برای آنان در احادیث زیادی سفارش شده است. از جمله در حدیثی از امیرالمؤمنین این مضمون آمده است که مردگان خود را زیارت کنید چرا که آنها از زیارت شما خوشحال می‌شوند، و حاجت خود را نزد قبر پدر و مادر طلب نمایید.[۷۷] بهترین زمان این زیارت، بین الطلوعین جمعه، صبح شنبه و دوشنبه و عصر پنجشنبه است.[۷۸]
آثار و فواید زیارت
عالمان مسلمان با توجه روایات، آثار و فوایدی برای زیارت قبور، به‌ویژه قبور پیامبران، اولیای الهی و مؤمنان ذکر کردهاند که برخی از آنها عبارتند از:
آداب زیارت
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان براساس روایات نقل‌شده از امامان شیعه(ع) برای زیارت آدابی ذکر کرده که برخی از آنها به بیان زیر است:
- انجام غسل زیارت؛
- پوشیدن لباس‌های پاک و پاکیزه؛
- مشغول ساختن زبان به ذکر خداوند؛
- وضو داشتن و طهارت بدن؛
- بجا آوردن نماز زیارت؛
- تلاوت قرآن نزد قبور؛
- توبه و استغفار کردن از گناهان؛
- ترک کلام بیهوده؛
- بلند نکردن صدای خود در هنگام زیارت.[۸۵]
آداب زیارت
تک‌نگاری
- کتاب المزار: تألیف شیخ مفید.
- فقه المزار فی احادیث الائمة الاطهار: نوشته جعفر سبحانی.
جایگاه زیارت در فرهنگ اسلامی
از برخی آیات قرآن برداشت می‌شود که زیارت قبور در زمان پیامبر(ص) کاری مرسوم میان مسلمانان بوده است. در آیه ۸۴ سوره توبه به ماجرای منع نمازگزاردن پیامبر(ص) بر جنازه منافقان و دعا کردن برای آنها و ایستادن در کنار قبرهایشان اشاره شده است: «وَ لاتُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لاتَقُمْ عَلی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِالله وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُون.» (بر مرده هیچ یک از آنان، نماز مخوان و بر کنار قبرشان، نایست زیرا آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حالی که فاسق بودند از دنیا رفتند.)
بنابر منابع تفسیری، خداوند در این آیه پیامبر را از اینکه بر جنازه منافقان نماز بگزارد یا کنار قبر آنان بایستد و دعایشان کند نهی کرده است.[۸۶] طبرسی در مجمع البیان تصریح کرده این نهی دلالت میکند که ایستادن کنار قبر و دعاخواندن، عبادتی مشروع است وگرنه خداوند، تنها از انجام آن در کنار قبر منافقان نهی نمی‌کرد.[۸۷]آلوسی از مفسران اهل سنت نیز در تفسیر روح المعانی از این آیه جواز زیارت قبور مؤمنان را استفاده کرده است. [۸۸]
در سیره پیامبر(ص) مواردی از زیارت قبور گزارش شده است؛ از جمله ابن شَبَّه در کتاب تاریخ المدینة المنورة نقل کرده است که پیامبر اکرم(ص) زمانی که از فتح مکه به سمت مدینه بازمی‌گشتند، به زیارت قبر مادرشان آمنه رفتند و فرمودند:
- «این قبر مادر من است، از خداوند زیارت او را خواسته بودم و او اجازه این کار را به من داد.»[۸۹]
- گزارشات منابع تاریخی نیز نشان از آن دارند که مسلمانان همواره به زیارت قبور بزرگان دینی می‌رفته‌اند. مرقد پیامبر اکرم(ص) از همان زمان تاکنون زیارتگاه مسلمانان بوده است.
اهل سنت
بررسی روایات و داستان‌های متعدد از زیارت صحابه در کتب اهل سنت نشان می‌دهد که زیارت در میان اهل سنت نیز عمل مقبول و مورد سفارش است. در کتب متعدد مانند صحیح مسلم و سنن ابی داود از پیامبر اکرم(ص) روایت نقل شده است که: من در گذشته شما را از زیارت قبور نهی می‌کردم، اکنون آنها را زیارت کنید (چون آنها آخرت را یاد آورتان می‌شوند و زیارت آنها خیر شما را زیاد میکند، پس هر کس خواست آنها را زیارت کند ولی سخن بیهوده و باطل نگویید)[۹۰]
برخی علمای اهل‌سنت نیز به سنت زیارت پایبند بوده‌اند؛ از جمله اینکه ابن‌حِبّان (فقیه شافعی درگذشت: ۳۵۴ق) بار‌ها به زیارت امام رضا(ع) می‌رفت و به گفته خود در آنجا حاجات خود را از خداوند درخواست می‌کرد و حاجاتش برآورده می‌شد.[۹۱] همچنین خطیب بغدادی (درگذشت: ۴۶۳ق) از ابو‌علی خَلّال(حسن بن ابراهیم از بزرگان حنابله درگذشت:) نقل کرده که او در مشکلات خود به زیارت قبر امام کاظم(ع) می‌رفت و خداوند مشکلاتش را برطرف می‌کرد.[۹۲]
زیارت‌های سفارش‌شده
در روایات اهل بیت بر زیارت‌های متعددی تاکید شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- زیارت خانه خدا؛ که عبارت از به جا آوردن حج، عمره، و یا طواف خانه خداست.[۹۳]استحباب زیارت خانه خدا و وجوب حج از مسلمات مورد توافق بین همه مسلمانان است.[۹۴] همچنین بنا بر روایات، خانه خدا مورد توجه تمامی پیامبران گذشته نیز بوده است.[۹۵]
- زیارت پیامبر(ص) ؛ که هم در زمان حیات ایشان دارای اجر است و هم بعد از رحلت ایشان.[۹۶] مشروعیت و استحباب زیارت آن حضرت مورد قبول شیعه و سنی است و احادیث فراوانی در این زمینه نقل شده است. امام صادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل میکند: هر کس به زیارت من بیاید من روز قیامت شفیع او هستم.[۹۷] در حدیث دیگر نقل شده که: زیارت قبر رسول الله و زیارت قبور شهداجنگ اُحُد
[۹۸] و قبر امام حسین(ع)، برابر با انجام حج است با رسول خدا.[۹۹]
- زیارت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در نجف؛ که در روایات ثواب بسیار زیادی بران آن بیان شده است. از جمله امام حسین(ع) از پیامبر نقل کرده است که فرمود هر کس من (پیامبر(ص)) و یا امام علی(ع) را زیارت کند در روز قیامت به زیارت او می‌روم و او را از گناهانش رهایی می‌بخشم.[۱۰۰] بنا بر احادیث امیرالمؤمنین از تمام امامان دیگر برتر است و احادیث زیارت ایشان نیز فراوان است.[۱۰۱]
- همچنین در باب زیارت فاطمه زهرا(س) که محل قبر ایشان معلوم نیست می‌توان ایشان را از راه دور زیارت کرد.[۱۰۲]
- زیارت امام حسین(ع) در کربلا؛ که متناسب با معرفت و کیفیت زیارت پاداش‌های متفاوت و فوق‌العاده زیادی برای آن بیان شده است. امام باقر(ع) فرمود: اگر مردم فضیلت زیارت قبر حسین علیه‌السلام را می‌دانستند از شوق جان می‌دادند.[۱۰۳][یادداشت ۴]
- زیارت سایر امامان شیعه(ع)؛ از امام صادق(ع) روایت شده است که زیارت هر یک از امامان ثوابی معادل زیارت پیامبر دارد.[۱۰۴]
- زیارت معصومان از راه دور؛ اگر کسی قادر به زیارت پیامبر، امامان یا حضرت زهرا(س) نباشد می‌تواند از دور آنان را زیارت نماید.[۱۰۵][یادداشت ۵]
- زیارت فاطمه معصومه(س)، دختر گرامی امام کاظم(ع) در قم؛ احادیث در فضیلت ایشان فراوان است و از امام رضا(ع) نقل است که پاداش زیارت حضرت معصومه(س) بهشت است.[۱۰۶][یادداشت ۶]
- زیارت عبدالعظیم حسنی در شهر ری؛ ایشان از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و از بزرگان اصحاب ائمه بوده است. در روایتی از امام هادی(ع) برای زیارت ایشان ثوابی معادل زیارت امام حسین(ع) علیه‌السلام بیان شده است.[۱۰۷]
- زیارت انسان‌های مؤمن و صالح: در روایات زیادی آمده است که هر کس برادر مؤمن خود را برای خدا زیارت نماید اجر زیادی خواهد داشت.[۱۰۸]
- زیارت قبور مؤمنان: استحباب زیارت قبور مؤمنان و دعا کردن برای آنان در احادیث زیادی سفارش شده است. از جمله در حدیثی از امیرالمؤمنین این مضمون آمده است که مردگان خود را زیارت کنید چرا که آنها از زیارت شما خوشحال می‌شوند، و حاجت خود را نزد قبر پدر و مادر طلب نمایید.[۱۰۹] بهترین زمان این زیارت، بین الطلوعین جمعه، صبح شنبه و دوشنبه و عصر پنجشنبه است.[۱۱۰]
فوائد و آثار زیارت
زیارت اقسام متفاوتی دارد که هر کدام از آنها فوائد منحصر به فردی دارد. مثلا زیارت خانه خدا فلسفه و آداب ویژه‌ای دارد که در کتاب‌های مربوط به آن مفصلا بیان شده است؛[۱۱۱]
زیارت مؤمنان و قبور آنان هم رابطه‌ای دو سویه است که هم برای زائر و هم برای شخص زیارت شونده دارای برکات و فوائدی است. علاوه بر ثواب زیاد دیدار مؤمن، در روایات مختلف تأکید شده که صاحب قبر متوجه حضور زائرانش شده و از حضور آنان خشنود می‌گردد.[۱۱۲] از فوائد دیگر زیارت قبور مؤمنان می‌توان به یاد مرگ افتادن، عبرت گرفتن و آماده اصلاح گذشته شدن اشاره کرد.[یادداشت ۷]
فضیلت زیارت امامان معصوم(ع)
پیامبر(ص) و ائمه اطهار ، انسان‌های کامل و محبوب‌ترین بندگان نزد خدا هستند که در اوج تقوا و قرب به حضرت حق قرار دارند و خداوند آنان را از هر گناه و اشتباهی پاک نگاه داشته است. محبت ورزیدن به اهل بیت نیز دستور الهی است و دشمنی با آنان به منزله دشمنی با خداوند است.[۱۱۳]رسیدن به مقامات قرب الهی بدون دوست داشتن اهل بیت و پذیرفتن ولایت آنان امکان پذیر نیست.
از این بیان می‌توان فضیلت زیارت را دریافت؛ چرا که زیارت از بهترین راه‌های ارتباط با پیشوایان معصوم است که موجب توفیق و جلب معنویت خواهد شد. همچنین تکریم امامان، ارتباط قلبی بین زائر و امام را تحکیم می‌بخشد و در حقیقت موجب استمرار راه و مسیر معنوی آنان خواهد شد.
آمرزش گناهان، بهره‌مندی از شفاعت ائمه اطهار و برآورده شدن حاجات از دیگر نتایج معنوی است که زیارت امامان در پی دارد.
به عنوان نمونه تنها به برخی روایات فضیلت زیارت اشاره می‌کنیم:
- امام رضا(ع) فرمود: هر امامی پیمانی بر گردن اولیا و شیعیانش دارد، وفای به این پیمان وقتی تمام و کامل است که قبرهایشان زیارت شود. پس کسی که امامان را مشتاقانه زیارت کند و به آن چه مورد خواست و رغبت آنان بوده تصدیق داشته باشد، امامانش در روز رستاخیز شفیع او خواهند بود.[۱۱۴]
- امام صادق(ع) فرمود: «هر کس قبر امام حسین(ع) را به خاطر خداوند و در راه خدا زیارت نماید، خداوند او را از آتش دوزخ آزاد ساخته و در روز قیامت ایمن می‌دارد. از خداوند نیز هیچ حاجتی از حوائج دنیا و آخرت طلب نمی‌کند مگر آنکه به او عطا می‌نماید»[۱۱۵]
- امام رضا(ع) فرمود: «هر کس مرا در این شهر غریب [مشهد] زیارت کند، من روز قیامت در سه جا نزد او خواهم آمد و او را از ترس رهائی می‌بخشم: وقتی نامه اعمال را به دستش می‌دهند؛ هنگام عبور از صراط؛ و هنگامی که اعمال را در ترازوی اعمال قرار می‌دهند.» [یادداشت ۸]
کارکردهای تربیتی
فرهنگ زیارت، علاوه بر ثواب‌هایی که در احادیث برای زائران ائمه بیان شده، کارکردها و آثار تربیتی نیز به همراه دارد. از جمله فوائد تربیتی زیارت می‌توان به این مسائل اشاره کرد:
- افزایش معرفت زائر و آموختن معارف دینی از خلال زیارتنامه ها
- آشنایی با مقام امامان و تحکیم رابطه ولایی بین انسان با اولیای خدا
- ارائه الگویی مناسب به جامعه
- زمینه سازی فضای مذهبی حرم‌های امامان و مزارها برای ترک گناهان و کسب فضائل.[۱۱۶]
کارکردهای اجتماعی و سیاسی
شیعه از ابتدای پیدایش و در اغلب دوران‌ها، اقلیتی مخالف حکومت و مورد خشم و ستم قدرتهای سیاسی مختلف بوده است، به همین دلیل مسایل سیاسی و اجتماعی با روح و اعتقادات این گروه در هم آمیخته است.
در طول تاریخ شیعه، حرم‌های شریف امامان معصوم، مراکز علم، تبلیغ و ترویج دین، مبدأ قیام‌ها و نهضت‌ها، محل پیمان بستن و هم قسم شدن برای انقلاب‌ها و جنبش‌های اجتماعی و... بوده است. بزرگترین حوزه‌های علمیه شیعی نیز در نجف، قم و مشهد شکل گرفته است.
به طور خلاصه با توجه به مشکلات سیاسی و اجتماعی، چند نقش عمده زیارت را می‌توان اینگونه برشمرد:
- زنده نگه داشتن و تقویت روح جمعی و هویت شیعی و نیز استمرار مبارزات ائمه اطهار(ع) در میان امت
- امید و امیدواری در شرایط سخت و طاقت فرسای بحرانی در میان شیعیان
- زنده نگه داشتن روحیات حماسی و دلاوری و شجاعت در افراد و رواج و ادامه آن
- ترویج روحیه حق طلبی و عدالت‌خواهی و تأکید بر احقاق حق و اجرای عدالت به عنوان مهم‌ترین آرمان شیعه؛ این کارکرد را از خلال مضمون زیارتنامهها به روشنی می‌توان دریافت
- احیای روحیه انتقام از ستمکاران با تبیین ظلم‌هایی که بر ائمه شیعه و پیروان آنها در طول تاریخ رفته است
- توجه به جامعه و حکومت آرمانی، که امام زمان(عج) پس از ظهور خود آن را تشکیل خواهد داد
زیارتنامهها
در احادیث و روایات شیعی، علاوه بر آموزش آداب زیارت، متونی نیز بیان شده است تا هنگامی که فرد به زیارت مزار ائمه (ع) می‌رود، آن متون را بخواند. زیارتنامه‌های رسیده از اهل بیت عمدتا دارای محتوایی غنی از معارف و عقائد صحیح اسلامی هستند. بعضی از این زیارتنامهها به دلیل سند یا محتوای خاص خود اهمیت و شهرت بیشتری دارند؛ مانند زیارت عاشورا، زیارت جامعه کبیره، زیارت امین الله، زیارت وارث، زیارت آل یس.
اهمیت زیارت و گستردگی آداب آن موجب شده است تا بحث زیارات یا «مَزار» به عنوان یکی از مباحث مهم مذهبی، موضوع تألیف آثار زیادی باشد.[۱۱۷] کتاب کامل الزیارات ابن قولویه قمی از معتبرترین این کتاب‌هاست. همچنین است کتاب المزار شیخ مفید، مصباح المتهجد شیخ طوسی، مهج الدعوات سید بن طاووس، المزار الکبیر ابن مشهدی، تحفة الزائر علامه مجلسی و نیز مفاتیح الجنان.
شبهات مخالفان زیارت
فرقه وهابیت با تفسیر‌های ظاهر گرایانه از آیات قرآن و احادیث، با استناد به حدیث شدّ رحال، مسافرت به قصد زیارت قبور پیامبران، امامان و اولیا را حرام و شرک دانسته‌اند. بسیاری از علمای سنی و شیعه، دیدگاه وهابیت را در این زمینه رد کردهاند.
تک نگاری
- کتاب شناسی زیارت نوشته رضا باقریان موحد، نشر مشعر ۱۳۸۷ش.مجموعه حاضر، کتابشناسی توصیفی زیارت است که در آن مهم‌ترین کتاب‌های زیارتی فارسی یا عربی که در ایران، چاپ یا پخش شده، به صورت الفبایی، معرفی توصیفی شده است.[۱۱۸]
- فلسفه زیارت و آیین آن، تألیف: مرتضی جوادی، نشر اسرا، این کتاب در دو بخش و شش فصل به فلسفه زیارت، معنا و مفهوم زیارت، ضرورت و اهمیت زیارت، قرآن و ارتباط با اهل بیت (علیهم‌السلام)، اهداف زیارت، ویژگی‌های سفر زیارتی، آداب زیارت و… می‌پردازد.[۱۱۹]
- کتاب فرصت زیبای زیارت نوشته محمد باقر پور امینی، انتشارات زایر رضوی، کتاب فرصت زیبای زیارت در ۱۰ فصل شامل حکمت‌های زیارت، پیشگامان زیارت، دفاع از زیارت، پاداش زیارت، اماکن زیارت، زمان های زیارت، راه و رسم زیارت، متون زیارت، نمازهای زیارت و پس از زیارت نگارش شده است.[۱۲۰]
- زیارت(آثار، آسیب ها و شبهات) نوشته محمدرضا احمدی ندوشن، نشر مشعر ۱۳۹۱ش. این کتاب شامل دیباچه، مقدمه و چهار فصل می باشد؛ در فصل اول کلیات زیارت را بیان می دارد و در فصل دوم به آثار زیارت می پردازد و در فصل سوم آسیب های زیارت را بررسی می کند و در پایان شبهات زیارت را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.[۱۲۱]
پانویس
- ↑ کیانی فرید، «زیارت»، ص۸۴۷.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ذیل واژه «زور».
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ذیل واژه «زور».
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۷۵-۱۷۹.
- ↑ مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌گوید، ص۸۹.
- ↑ سبحانی، منشور عقاید امامیه، ۱۳۷۶ش، ص۲۵۴.
- ↑ القاری، شرح الشفاء، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ مکی، تاریخ المکة المشرفة و المسجد الحرام، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۴.
- ↑ شوکانی، نیل الاوطار، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۱۰.
- ↑ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۹۴۶.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۸۴.
- ↑ لکنوی، ابراز الغی الواقع فی شفاء العی، ص۳۷.
- ↑ لکنوی، ابراز الغی الواقع فی شفاء العی، ص۳۷.
- ↑ کوثری، محق التقول فی مسألة التوسل، ص۲۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سبکی، شفاء السقام، ص۵۹-۶۰.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۵۹.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۵۹.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۶۰.
- ↑ رضوانی، سلسله مباحث وهابیت‌شناسی (زیارت پیامبر و اولیاء)، ص۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۳۶۰؛ سوره توبه، آیه ۸۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۰۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۹، ص۳۶۰.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ج۵، ص۳۴۲-۳۴۳.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۱۲.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ج۳، ص۷۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به دار قطنی، سنن الدار قطنی، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۳۴.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۶۵-۷۰.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۷۷-۸۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به دارقطنی، سنن الدارقطنی، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۳۳؛ بیهقی، السسن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۰۳؛ سبکی، شفاء السقام، ص۱۸۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۷۹.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۱۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۱۹-۶۰۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به مالک بن انس، الموطأ، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۱۶۶؛ صنعانی، مصنف، ج۳، ص۵۷۰-۵۷۶.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۱۶۶-۱۶۸.
- ↑ سبکی، شفاء السقام، ص۱۸۴.
- ↑ عیاض، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، ج۲، ص۱۹۴.
- ↑ زارعی سبزواری، زیارت در نگاه شریعت، ص۲۱.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، ج۲، ص۶۷۲.
- ↑ کاشانی، بدائع الصنائع، ج۱، ص۳۲۰.
- ↑ ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، ص۱۵۱؛ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۴.
- ↑ ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، ص۱۵۱؛ ابن‌تیمیه، منهاج السنة النبویة، ج۲، ص۴۳۸ و ۴۴۴.
- ↑ ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ج۲، ص۴۴۱.
- ↑ ابن‌تیمیه، قاعدة جلیلة فی التوسل و الوسیلة، ص۱۴۸.
- ↑ ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ج۲، ص۴۴۰.
- ↑ ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ج۲، ص۴۴۱.
- ↑ ابن‌تیمیه، الإخنائیة، ص۶۰.
- ↑ ابن‌تیمیه، الإخنائیة، ص۶۰.
- ↑ ابن‌باز، التحقیق و الایضاح، ص۱۰۳.
- ↑ ابن‌باز، التحقیق و الایضاح، ص۱۰۱-۱۰۲.
- ↑ ابن‌باز، التحقیق و الایضاح، ص۱۰۱.
- ↑ نووی، صحیح مسلم مع شرح الامام النووی، ۱۳۹۲ق، ج۹، ص۱۶۷-۱۶۸.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۶۵.
- ↑ غزالی، إحیاء علوم الدین، دار المعرفة، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ محمد قاری، مرقات المفاتیح، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸۹.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۶۸.
- ↑ جصاص، احکام القرآن، ۱۳۰۰ق، ج۱، ص۲۹۵.
- ↑ ابن‌عابدین، رد المختار، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۲۷.
- ↑ زرقانی، شرح الزرقانی، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۷.
- ↑ ابن‌قدامه، المغنی، ۱۳۸۸ق، ج۲، ص۱۹۵.
- ↑ غزالی، إحیاء علوم الدین، دار المعرفة، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ مکی، تاریخ مكة المشرفة و المسجد الحرام، ۱۴۲۴ق، ص۳۳۷.
- ↑ سبحانی، آیین وهابیت، ص۲۹۹-۳۰۰.
- ↑ سبکی، سیف الصیقل فی رد علی ابن زفیل، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۹.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۹۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۷-۸.
- ↑ سبزواری، مهذب الاحکام، دار التفسیر، ج۱۲، ص۱۱؛ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۸۱۳-۸۱۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۴۸؛ الدارقطنی، سنن الدارقطنی، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۳۴؛ بیهقی، سنن الکبری، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۰۳؛ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۲، ص۹۴۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.
- ↑ «مقام زائر یا زیارت»، وب سایت گلستان کشمیری.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۳.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، المطبعة المبارکة المرتضویة، ص۱۴۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۲.
- ↑ کلینی، الکافی،۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۸۷.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، المطبعة المبارکة المرتضویة، ص۳۲۴.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، المطبعة المبارکة المرتضویة، ص۳۲۴.
- ↑ برای مثال رجوع کنید به: کلینی، الکافی، کتاب الایمان و الکفر، ج۲، ص۱۷۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، جامعه مدرسین، ج۴، ص۱۶۹-۱۷۰.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، ج۲، ص۶۷۱؛ الدارقطنی، سنن الدارقطنی، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۶۷.
- ↑ سید بن طاووس، فرحة الغری، ص۱۰۴-۱۰۵؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۸۵؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۴۱۰.
- ↑ الدارقنطی، سنن الدارقطنی، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۳۳۴.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۴۲۳.
- ↑ متقی هندی، کنزل الاعمال، ج۱۵، ص۶۴۶.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ص۳۰۶-۳۱۳.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۳۲۷ق، ج۱۰، ص۱۴۱؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۹، ص۳۶۰؛ قمی، کنز الدقائق و بحر الغرائب، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۵۱۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۸۷.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ج۵، صص۳۴۲-۳۴۳.
- ↑ ابن شبّه، تاریخ المدینة المنورة، ۱۳۹۹ق، ص۱۱۸.
- ↑ مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۶۷۲؛ ابو داوود، سنن ابی داود، مکتبة العصریة، ج۳، ص۳۳۲.
- ↑ ابن‌حبّان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۸، ص۴۵۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۴۲؛ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۹ ص۸۸.
- ↑ کلینی، فروع کافی، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۴۱۷؛ ج۳، ص۴۲۳؛ ج۳، ص۴۲۸.
- ↑ اشتهاردی، مجموعه مقالات هم‌اندیشی حج.بخش دوم، ص۳۰۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۲۱۲؛ ج۴، ص۲۱۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، تصحیح و تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، پاوررقی ج۴، ص۵۴۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۴۸.
- ↑ «مقام زائر یا زیارت»، وب سایت گلستان کشمیری.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۳.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، المطبعة المبارکة المرتضویة، ص۱۴۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۴۵۲.
- ↑ کلینی، الکافی،۱۳۶۳ش، ج۴، ص۵۸۷.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، المطبعة المبارکة المرتضویة، ص۳۲۴.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، المطبعة المبارکة المرتضویة، ص۳۲۴.
- ↑ برای مثال رجوع کنید به: کلینی، الکافی، کتاب الایمان و الکفر، ج۲، ص۱۷۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضره، جامعه مدرسین، ج۴، ص۱۶۹-۱۷۰.
- ↑ رجوع کنید به حر عاملی، وسائل الشیعه، کتاب الحج.
- ↑ علامه مجلسی،بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۶، ص۲۵۶
- ↑ مفاتیح الجنان، فرازی از زیارت جامعه کبیره
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۳۲۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۳۲۴.
- ↑ «ابعاد و آثار تربیتی زیارت مأثور أهل بیت(علیهم السلام)». وبگاه فصلنامه میقات حج.
- ↑ برای فهرستی از این آثار، نک: آقابزرگ، الذریعة، ج۱۲، ص۷۷-۸۰.
- ↑ https://hadith.net/post/70215/%da%a9%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d8%b2%db%8c%d8%a7%d8%b1%d8%aa/
- ↑ https://ketabja.ir/product/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%88-%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%86/
- ↑ https://taaghche.com/book/72438/فرصت-زیبای-زیارت
- ↑ https://www.iranketab.ir/book/103912-ziyarat
یادداشت
- ↑ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: لَوْ یعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی زِیارَةِ قَبْرِ الْحُسَینِ(ع) مِنَ الْفَضْلِ لَمَاتُوا شَوْقاً وَ تَقَطَّعَتْ أَنْفُسُهُمْ عَلَیهِ حَسَرَات.
- ↑ امام صادق فرمود هرگاه منزل شما آنقدر دور بود که زیارت از نزدیک برایتان مشقت داشت بر بلندی منزل خود رفته و پس از دو رکعت نماز، با سلام به قبور ما اشاره کنید که این سلام به ما می‌رسد.
- ↑ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَن أَبَي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَال: سَألتُه عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ.
- ↑ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) قَالَ: لَوْ یعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی زِیارَةِ قَبْرِ الْحُسَینِ(ع) مِنَ الْفَضْلِ لَمَاتُوا شَوْقاً وَ تَقَطَّعَتْ أَنْفُسُهُمْ عَلَیهِ حَسَرَات.
- ↑ امام صادق فرمود هرگاه منزل شما آنقدر دور بود که زیارت از نزدیک برایتان مشقت داشت بر بلندی منزل خود رفته و پس از دو رکعت نماز، با سلام به قبور ما اشاره کنید که این سلام به ما می‌رسد.
- ↑ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَن أَبَي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَال: سَألتُه عَنْ زِيَارَةِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع فَقَالَ مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ.
- ↑ پیامبر اکرم می‌فرماید: زُورُوا قُبُورَ مَوْتَاکمْ وَ سَلِّمُوا عَلَیهِمْ فَإِنَّ لَکمْ فِیهِمْ عِبْرَة.(ترجمه: قبرهای مردگانتان را زیارت کنید که این کار برای شما مایه عبرت است.)علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۹، ص۶۴.
- ↑ عن الرضا - علیه السلام - أنه قال: «من زارنی علی بُعد داری، أتیته یوم القیامة فی ثلثة مواطن، حتی أُخلّصه من أهوالها، اذا تطایرت الکتب یمیناً و شمالاً و عند الصراط و المیزان.» صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج ۲، ص۵۸۴؛ طوسی، تهذیب، ۱۳۶۵ش، ج ۶، ص۸۵: صدوق، خصال، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۸. کامل الزیارات، الناشر مكتبة الصدوق، ص۳۰۴و۳۱۹. بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۴۰
منابع
- آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، الطبعة الثانیة، بی تا.
- ابن شبّه، تاریخ المدینة المنورّة، تحقیق فهیم محمد شلتوت، جدّة، بی نا، ۱۳۹۹ق.
- ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، بی تا.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، الطبعة الثالثة، ۱۴۱۴ق.
- ابو داود، سلیمان بن الاشعث، سنن أبی داود، تحقیق محمد محی الدین، بیروت، مکتبة العصریة، بی تا.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۶ق.
- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، المحقق: عبد السلام محمد هارون، الناشر: دار الفكر، ۱۳۹۹ق، ۱۹۷۹م، بی جا.
- ابن‌حبّان، محمد، الثقات، حیدرآباد، دار المعارف العثمانیة، ۱۳۹۳ق.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت،دار الشامیه، ۱۴۱۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، المحقق: الدكتور بشار عواد معروف، الناشر: دار الغرب الإسلامي - بيروت، چاپ اول۱۴۲۲ق، ۲۰۰۲م.
- مطهری، مرتضی، خاتمیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۷۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، بیروت،دار المعرفه، ۱۳۲۷ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۱ق.
- سبکی، علی بن عبدالکافی، شفاء السقام فی زیارة خیر الانام، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۴۱۹ق.
- فلاح زاده، محمد حسین، احکام فقهی سفر زیارتی عتبات، تهران، مرکز تحقیقات حج، بی تا.
- قمی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۶۵ش.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ۱۴۱۶ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۱۵ق.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره، قم، جامعه مدرسین، بی تا.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- «مقام زائر یا زیارت»، وب سایت گلستان کشمیری، تاریخ بازدید: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، مدرسة الامام علی بن أبی طالب، ۱۳۸۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، فروع کافی، قم، انتشارات قدس، ۱۳۸۸ش.
- «ابعاد و آثار تربیتی زیارت مأثور أهل بیت(علیهم السلام)». وبگاه فصلنامه میقات حج.
پیوند به بیرون