حدیث ریان بن شبیب

از ویکی شیعه
حدیث ریان بن شبیب
حدیث ریان بن شبیب
اطلاعات روایت
موضوعگریه و عزاداری امام حسین(ع)
صادره ازامام رضا(ع)
راوی اصلیرَیّان بن شَبیب
راویانمحمد بن علی ماجیلَوَیْه، علی بن ابراهیم قمی، ابراهیم بن هاشم
اعتبار سندحسن یا صحیح
منابع شیعهعیون اخبار الرضا(ع)،‌ الامالی شیخ صدوق
احادیث مشهور
حدیث سلسلةالذهبحدیث ثقلینحدیث کساءمقبوله عمر بن حنظلةحدیث قرب نوافلحدیث معراجحدیث ولایتحدیث وصایتحدیث جنود عقل و جهلحدیث شجره


حدیث رَیّان بن شَبِیب حدیثی مشهور از امام رضا(ع) به نقل ریان بن شبیب که درباره ماه محرم، شهادت امام حسین(ع) و گریه و عزاداری برای آن حضرت روایت شده است.

در این حدیث به اعمال روز اول محرم، شکستن حرمت محرم با شهادت امام حسین(ع) در آن ماه، سفارش به گریه برای امام حسین و زیارت آن حضرت، لعن قاتلان امام حسین و شاد بودن در شادی اهل‌بیت(ع) و اندوهگین بودن در غم ایشان و پذیرش ولایت آنان اشاره شده است. در فرازی از حدیث، امام رضا(ع) به ریّان سفارش می‌کند که اگر خواستی برای چیزی گریه کنی، برای حسین بن علی(ع) گریه کن که او را مانند گوسفند ذبح کردند. در این حدیث، بخشیدن شدن همه گناهان، ثواب گریه بر امام حسین(ع) و زیارت آن حضرت بیان شده است.

این روایت در عیون اخبار الرضا(ع) و الامالی اثر شیخ صدوق آمده و کتاب‌های دیگر مانند الاقبال، وسایل الشیعه و بحار الانوار از آن دو کتاب نقل کرده‌اند.

عالمان شیعه همچون محمدتقی مجلسی، صاحب حدائق و سید محمدسعید حکیم و حسین وحید خراسانی این روایت را حسن یا صحیح دانسته‌اند.

محتوای حدیث

امام رضا(ع)

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ‏ءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ
اى پسر شبیب! اگر می‌خواهى گریه کنى، بر حسین بن علی(ع) گریه کن؛ به راستی او را همچون گوسفند ذبح کردند.

حدیث ریان بن شبیب، که آن را از مشهورترین احادیث درباره عزاداری دانسته‌اند،[۱] حدیثی نسبتاً طولانی درباره ماه محرم و واقعه عاشورا و ثوابِ گریه و عزاداری برای امام حسین(ع) است. موضوعاتی که در این حدیث مطرح شده است[۲] عبارتند از:

  • اعمال روز اول محرم: در این حدیث به روزه اول محرم و استجابت دعا مانند اجابت دعای زکریا(ع)[یادداشت ۱] در این روز اشاره شده است.[۳] سید بن طاووس با استناد به این روایت و روایات دیگر، روزه را از اعمال روز اول محرم و این روز را از ایام اجابت دعا دانسته است.[۴]
  • شکسته شدن حرمت محرم و شهادت امام حسین(ع): امام رضا(ع) در این حدیث با اشاره به حفظ حرمت ماه محرم در جاهلیت و پرهیز از ظلم و جنگ و کشتار، می‌فرماید: این امت حرمت این ماه و پیامبر(ص) را حفظ نکردند و ذریه او را کشتند و زنانشان را اسیر کردند.[۵]
  • دستور به گریه و عزاداری برای امام حسین(ع): در فرازی از حدیث خطاب به ریّان آمده است اگر خواستی برای چیزی گریه کنی، برای حسین بن علی(ع) گریه کن که او را مانند گوسفند ذبح کردند. همچنین برای شهادت او، آسمان‌ها و زمین‌ها گریه کردند و آسمان خون و خاک سرخ بارید.[۶]
  • ثواب و فضیلت گریه و عزاداری برای امام حسین(ع): در این حدیث، بخشیدن شدن همه گناهان، ثواب گریه و جاری شدن اشک بر گونه در عزای امام حسین(ع) ذکر شده است.[۷]
امام رضا(ع)

يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ سَرَّكَ أَنْ يَكُونَ لَكَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فَقُلْ مَتَى ذَكَرْتَهُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً
اى پسر شبيب! اگر دوست دارى ثوابى مانند ثواب كسانى كه همراه حسين بن علىّ(ع) شهيد شدند، داشته باشى، هر گاه به ياد او افتادى بگو: «اى كاش با آنان می‌بودم و به فوز عظيم می‌رسیدم».

  • سفارش به زیارت کربلا: امام رضا(ع) به ریّان سفارش کرد که اگر دوست دارد پاک و بدون گناه خدا را ملاقات کند، به زیارت امام حسین(ع) برود.[۸]
  • لعن قاتلان حسین(ع): در حدیث آمده است ای پسر شبیب! اگر دوست داری در غرفه‌های بهشت همراه پیامبر(ص) باشی، قاتلان حسین(ع) را لعن کن.[۹]
  • به یاری آمدن چهار هزار فرشته: طبق حدیث، چهار هزار فرشته برای یاری امام حسین(ع) به زمین آمدند؛ اما به آنها اذن داده نشد. پس آنان پریشان و غبارآلود تا قیام امام زمان(ع) نزد قبرش هستند و با شعار «یا لثارات الحسین» جزو یاوران او خواهند بود.[۱۰]
  • سفارش به شادی و غم در شادی و غم اهل‌بیت(ع): در فرازهای پایانی حدیث نقل شده که ای فرزند شبیب! اگر دوست داری در درجات عالی بهشت همراه با اهل‌بیت(ع) باشی، در غم و اندوه ما اهل‌بیت، اندوهگین و در شادی ما شاد باش و ولایت ما را بپذیر؛ زیرا در قیامت کسی که سنگی را دوست داشته باشد، با آن محشور می‌شود.[۱۱]

حدیث ریّان را موجب امیدواری معتقدان به ولایت اهل‌بیت(ع) و نشان از لطف خداوند نسبت به شیعیان و محبان اهل‌بیت(ع) به سبب عطای ثواب و اجر فراوان در ازای اعمال و عبادات جزیی (گریه و عزاداری بر امام حسین) دانسته‌اند.[۱۲] گفته شده از آنجا که اعطای ثواب از فضل و رحمت بی‌انتهای الهی است، بُعدی ندارد که خداوند برای عمل کم (گریه و جاری شدن اشک) ثواب بسیار (بخشیدن شدن همه گناهان) دهد.[۱۳]

منابع و اعتبار

بخشی از حدیث ریان بن شبیب بر روی پرچم نصب شده در حرم امام رضا(ع).

شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا(ع)[۱۴] و الامالی[۱۵] این حدیث را از محمد بن علی ماجیلَوَیْه از علی بن ابراهیم قمی از پدرش ابراهیم بن هاشم از رَیّان بن شَبیب از امام رضا(ع) نقل کرده است. کتاب‌های دیگر مانند الاقبال اثر سید بن طاووس،[۱۶] وسایل الشیعه اثر شیخ حر عاملی[۱۷] و بحار الانوار اثر علامه مجلسی[۱۸] و عوالم العلوم و المعارف اثر عبدالله بحرانی اصفهانی (درگذشت ۱۱۴۸ق)[۱۹] از عیون و الامالی نقل قول کرده‌اند.

محمدتقی مجلسی[۲۰] این روایت را حسن همانند صحیح و عالمانی چون صاحب حدائق[۲۱] و سید محمدسعید حکیم[۲۲] آن را صحیح دانسته‌اند. در کتاب «موسوعة احادیث اهل‌بیت» نیز روایت، معتبرة‌ الاِسْناد (رویاتی که سندش معتبر است) خوانده شده است.[۲۳] آیت‌الله وحید خراسانی[۲۴] و برخی از محققان،[۲۵] راویان حدیث را ثقه و شیعه امامی دانسته و ازاین‌رو، حدیث را معتبر شمرده‌اند.

از دیگر دلایل اعتبار این حدیث،‌ وجود آن در کتاب النوادر اثر ابراهیم بن هاشم دانسته شده است؛ زیرا این کتاب از کتاب‌های مورد اعتماد علمای شیعه به شمار می‌رفت و وجود حدیث در کتاب‌های معتبر، دلیلی بر اعتبار آن حدیث محسوب می‌شد.[۲۶]

تک‌نگاری و اشعار

کتابی با عنوان «فابک للحسین: تحلیلی کوتاه از سفارشات امام رضا علیه‌السلام به ریان بن شبیب» از سید محمدباقر هاشمی شاهرودی از سوی انتشارات بنیاد فقه و معارف اهل‌بیت(ع) در سال ۱۳۹۷ش منتشر شده است.

در هر مصیبت و محنی فَابکِ لِلحُسَین
در هر عزای دل‌شکنی فَابکِ لِلحُسَین
در خیمهٔ مراثی و اندوه اهل‌بیت
قبل از شروع هر سخنی فَابکِ لِلحُسَین
در مکتب ارادت اِبن‌شبیب‌ها
هم‌ناله با اَباالحسنی فَابکِ لِلحُسَین
إن کُنتَ باکیاً لِمُصابٍ کَأنبیاء
فِی الإبتلاءِ و الحَزنِ فابکِ لِلحُسَین[۲۷]


یابن شبیب گریه کن از غربت حسین
در کربلا شکسته شده حرمت حسین
...
....
یابن شبیب نیزه به حلقوم دیده شد
چون گوسفند سر ز تن او بریده شد[۲۸]


متن حدیث

پانویس

  1. عمرانی، «بررسی سندی و دلایلی حدیث ریان بن شبیب پیرامون عزاداری»، ص۹۵.
  2. نگاه کنید به: «بیان جامع امام رضا(ع) در گرامی‌داشت ایام محرم، عزاداری، ثواب گریه بر امام حسین(ع)»، وبگاه مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی‌عصر.
  3. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲،‌ ص۵۵۳.
  4. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲،‌ ص۵۵۳.
  5. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۹.
  6. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۹و۳۰۰.
  7. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۳۰۰.
  8. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۳۰۰.
  9. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۳۰۰.
  10. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۹.
  11. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۳۰۰.
  12. میرجهانی طباطبایی، البکاء للحسین علیه‌السلام، ص۷۲.
  13. میرجهانی طباطبایی، البکاء للحسین علیه‌السلام، ص۷۴.
  14. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۹و۳۰۰.
  15. شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۹ و ۱۳۰.
  16. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۴۵.
  17. حرعاملی، وسایل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۴۶۹، ج۱۴،‌ ص۵۰۲.
  18. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۲۸۵ و ج۹۸، ص۱۰۲.
  19. بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف، ۱۴۱۳ق، ج۱۷، ص۵۳۸.
  20. مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۵،‌ ص۳۸۳.
  21. بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۳۷۶.
  22. حکیم، مصباح المنهاج، ۱۴۲۵ق، ص۴۰۶.
  23. نجفی، موسوعة احادیث اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۷۸.
  24. «در عظمت مصیبت واقعه عاشورا»، سایت رسمی دفتر آیت‌الله العظمی وحید خراسانی.
  25. خدامیان، الصحیح فی بکاء الحسینی، ۱۴۳۲ق، ص۵۴-۵۹؛ خدامیان، الصحیح فی فضل الزیارة الحسینیة، ۱۴۳۲ق، ص۱۴۸ و ۱۴۹؛عمرانی، «بررسی سندی و دلایلی حدیث ریان بن شبیب پیرامون عزاداری»، ص۸۳ و ۸۴.
  26. خدامیان، الصحیح فی بکاء الحسینی، ۱۴۳۲ق، ص۵۹ و ۶۰.
  27. «فابکِ لِلحُسَین»، وبگاه شعر هیأت.
  28. «ترکیب بند یابن شبیب. جلوه اول/یابن الشبیب گریه کن از غربت حسین»، وبگاه امام هشت.
  29. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۹و۳۰۰؛ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۹ و ۱۳۰.
  30. شیخ صدوق، متن و ترجمه عيون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۲ش، ج‏۱، ص۶۰۴ - ۶۰۶.

یادداشت

  1. مراد دعای زکریا برای فرزنددار شدن است که خداوند دعای او را مستجاب کرد و به ملائكه دستور داد او را به يحيى مژده دهند.(شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا عليه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۹)

منابع

  • بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال (مستدرك سيدة النساء إلى الإمام الجواد)، قم، مؤسسة الإمام المهدى‏(عج)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، تحقیق محمدتقی ایروانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۵ق.
  • «ترکیب بند یابن شبیب. جلوه اول/یابن الشبیب گریه کن از غربت حسین»، وبگاه امام هشت، تاریخ درج مطلب ۸ مرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • حکیم، سید محمدسعید، مصباح المنهاج (کتاب الصوم)، قم، دار الهلال، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
  • خدامیان آرانی، مهدی، الصحیح فی فضل الزیارة الحسینیة، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۳۲ق/۱۳۸۹ش.
  • خدامیان آرانی، مهدی، الصحیح فی بکاء الحسینی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۳۲ق/۱۳۸۹ش.
  • «در عظمت مصیبت واقعه عاشورا»، سایت رسمی دفتر آیت‌الله العظمی وحید خراسانی، تاریخ درج مطلب: ۳ دی ۱۳۸۷ش، تاریخ بازدید: ۲۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیه،‌ چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون أخبار الرضا عليه السلام، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ۱۳۷۸ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، متن و ترجمه عيون أخبار الرضا عليه السلام، ترجمه حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
  • عمرانی، سید مسعود، «بررسی سندی و دلایلی حدیث ریان بن شبیب پیرامون عزاداری»، فصلنامه آیت بوستان (پژوهش‌نامه معارف حسینی)، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۵ش.
  • «فابکِ لِلحُسَین»، وبگاه شعر هیأت، تاریخ بازدید: ۲۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار( ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه‏، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، ۱۴۰۶ق.
  • میرجهانی طباطبایی، سید حسن، البکاء للحسین علیه‌السلام؛ در ثواب گریستن و عزاداری بر حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام و وظائف تعزیه‌داری، تحقیق حامد فدوی اردستانی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  • نجفی، هادی، موسوعة احادیث اهل‌بیت(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲م.