کاربر:Sultanmoradi/صفحه تمرین
| زمان | سال ۱۲۱۶ق |
|---|---|
| مکان | کربلا |
| علت | شرک دانستن بنای بر قبور و زیارت قبور |
| عاملان | وهابیها |
| پیامدها | کشتار شیعیان، محاصرۀ نجف، فراهم شدن مقدمات حمله به کربلا (۱۲۱۶ق) |
| واکنش‌ها | قتل عبدالعزیز بن محمد |
| مرتبط | حمله وهابیها به کربلا (۱۲۲۳ق) |
حملات وهابیان به نجف در ابتدای قرن نوزدهم و بیستم میلادی (۱۳ و ۱۴ قمری) طی دو مرحله صرت پذیرفت. وهابیان در اواخر قرن هجدهم با سرکوب قبایل حجاز به قدرت رسیدند. در سال ۱۸۰۱ طاعون در عراق شایع شد و عثمانی‌ها را درگیر کرد. سعود بن عبدالعزیز از این فرصت استفاده کرد و به نجف حمله کرد. در سال ۱۸۰۱ سعود به نجف حمله کرد و آن را غارت کرد. مردم نجف با بسیج شیخ جعفر کاشف‌الغطاء شهر را محاصره کردند. وهابیان پس از چند روز محاصره و نبرد، عقب‌نشینی کردند. حملات وهابیان تا سال ۱۸۱۰ به صورت متناوب ادامه داشت. در این حملات نجف چندین بار محاصره شد، اما وهابیان نتوانستند آن را تصرف کنند. وهابیان محلی به نام رحبه را در نزدیکی نجف پایگاه خود قرار داده بودند و به طور مداوم به اطراف نجف حمله می‌کردند. همچنین درگیری‌های داخلی بین گروه‌های مختلف در نجف، وهابیان را به ادامه حملات ترغیب می‌کرد. حملات وهابیان باعث شد تا علمای شیعه فعالیت تبلیغی خود را افزایش دهند و کمک‌های مالی به عتبات عالیات بیشتر شود. همچنین عثمانی برای افزایش امنیت منطقه، عشایر سنی را در اطراف نجف و کربلا سکنی داد که به گسترش تشیع در عراق کمک کرد. در سال ۱۹۲۴ گروهی از وهابیان به رهبری فیصل بن دویش به نجف حمله کردند. این حمله با اعتراض انگلستان و اقدامات نظامی آنها ناکام ماند.
معرفی
بنا به گزارش تاریخنگاران شبه جزیرۀ عربستان وهابیان با سرکوب اقوام و قبایل حجاز در پایان قرن هجدهم به قدرتی نسبی در این منطقه دست پیدا کردند و ارتشی بالغ بر ۵۰ هزار نفر تشکیل دادند.[۱] در سال ۱۸۰۱م (۱۲۱۵ تا ۱۲۱۶ق) طاعون در بغداد و برخی از شهرهای عراق شایع شد و کارگزاران عثمانی در این منطقه را درگیر خود کرد.[۲] در این اثنا سُعُود بن عبدالعزیز از ضعف دولت عثمانی استفاده کرد و در سال ۱۲۱۵ق لشکری فراهم آورد تا به نجف حمله کند؛ اما در میانۀ راه با اهالی شهر بصره درگیر شدند و با دادن تلفاتی به نجد بازگشتند.[۳] با این حال، سعود بن عبدالعزیز در سال ۱۲۱۶ق دوباره به عراق حمله کرد و در روز عید غدیر به کربلا را غارت نمود.[۴] وهابیان سپس به نجف اشرف حمله و قلعه نجف را محاصره کردند.[۵][یادداشت ۱] این حملات تا سال ۱۲۲۵ق[۷] یا ۱۲۲۶ق[۸] ادامه داشت.
موج بعدی حمله در
وقایع اولین حمله (۱۲۱۶ق)
سعود بن عبدالعزیز در روز عید غدیرسال ۱۲۱۶ق به کربلا حمله و آن را غارت نمود.[۴] مردم نجف که متوجه عدم حمایت دولت عثمانی از عتبات عالیات شدند، خزانه امیرمؤمنان علی(ع) را به بغداد منتقل ساختند تا در صورتِ حملۀ وهابیان مانند خزانه حرم نبوی و کربلا به غارت نرود.[۹] سپس دروازه‌های شهر را بستند و پشتش را با صخره ها و سنگ های بزرگ محکم کردند.[۱۰] عده ای به بارگاه علوی پناه برده بودند. شیخ جعفر کاشف‌الغطاء مردم نجف را بسیج و شروع به جمع آوری اسلحه کرد.[۱۱]
بنا به منابع تاریخی، لشکر وهابیان به طرف نجف اشرف حرکت و قلعه نجف را محاصره کرد.[۵] تعداد سپاهیان وهابیان را ۱۵۰۰۰ یا ۱۲۰۰۰ تن ذکر کرده‌اند.[۱۲] زمانی که سعود بن عبدالعزیز به پشت دیوارهای نجف رسید، شروع به تیراندازی به داخل شهر کرد که باعث کشته شدن پنج نفر شد.[۱۳] طبق برخی از گزارشها، وهابیان یک شب در بیرون از حصار نجف باقی ماندند و فردای آن شب پراکنده شدند.[۱۴] طبق نقلی دیگر در آن شب میان مهاجمان و هابی و مدافعان نجف نبردی در گرفت که باعث کشته شدن حدود ۱۰نفر از اهل نجف[۱۵] و ۷۰۰ نفر از مهاجمان شد.[۱۲]
تداوم حملات به نجف تا ۱۲۲۶ق
دانشنامۀ ایرانیکا حمله را به سه مرحله تقسیم کرده است. نخست وهابیان در سال ۱۸۰۱م/۱۲۱۶ق به نجف حمله کردند و شهر را بیش از یک سال در محاصره نگه داشتند. مرحلۀ دوم حمله در سال ۱۸۰۶م/۱۲۲۰ یا ۱۲۲۱ق و مرحلۀ سوم نیز در سال ۱۸۱۰م/۱۲۲۵ق رخ داد.[۱۶] با این حال منابع و خاطرات باقی مانده، همچون یادداشت‌های سید محمدجواد حسینی عاملی که به هنگام نوشتن مفتاح الکرامه در شهر نجف بوده و برخی از وقایع را در انتهای برخی ابواب کتابش نقل کرده است، وقایع بعد از حملۀ ۱۲۱۶ق به نجف را ذیل سالهای ۱۲۱۸ق[۱۷] ۱۲۲۱ق،[۱۸] ۱۲۲۳ق،[۱۹] و ۱۲۲۵ق[۲۰] ذکر کرده‌اند.
طبق این خاطرات، در شب نهم ماه صفر ۱۲۲۱ق، ساعتی پیش از صبح، نیروهای وهابی حمله‌ای غافگیرانه به نجف ترتیب دادند و توانستند بعضی لشکریانش خود را به بالای دیوار شهر برسانند. عاملی تصرف نشدن شهر در آن تاریخ را «یکی معجزات بزرگ امام علی(ع)» برمی‌شمارد.[۲۱] بنا به نقلی، در سال ۱۲۲۳ق سعود بن عبدالعزیز یک بار دیگر به نجف حمله کرد؛ اما چون آمادگی دفاعی مردم آن شهر را دید، به سمت حله رفت. طبق این نقل سعود بن عبدالعزیز در حله نیز موفقیتی کسب نکرد و به سوی کربلا رفت.[۲۲] عاملی در نهم رمضان سال ۱۲۲۵ق می‌نویسد که وهابیان نجف اشرف و حرم امام حسین(ع) را محاصره کرده، راه ها را بسته و ۱۵۰ نفر از اهالی نجف را که به مناسبت نیمۀ شعبان به کربلا رفته بودند، در راه بازگشت کشته‌اند. عده ای از زائران نیز به حلّه و حسکه رفته‌اند و همانجا روزه میگیرند. طبق گزارش او وهابیان از کوفه تا دو فرسنگی کربلا را در دست دارند.[۲۳]
بنا بر نقل تاریخ‌نگارن، حملات وهابیان تا ۱۲۲۵ق ادامه داشت[۷] اما به دلیل آمادگی دفاعی شهرهای عراق به نجد بازگشتند.[۲۴] با این حال، عاملی در آخرین گزارش خود (در هفدهم ماه جمادی الاولی سال ۱۲۲۶ق) از حملات متمادی واهبیان خبر میدهد و اعلام می‌کند که نجف همچنان در محاصره است.[۸]
علت تکرار حملات
گفته شده است که وهابیان محلی به نام «رحبه» را در نزدیکی نجف پایگاه خود قرار داده بودند. هنگامی که سعود از رحبه به قصد حمله به نجف حرکت می کرد، مردم شهر با خبر می شدند و دروازه ها را می بستند وهابیها در اطراف حصار شهر حرکت می کردند و اگر کسی را می یافتند به قتل می رسانیدند و سرش را به داخل حصار می انداختند، و عقب نشینی می کردند و کاری از پیش نمی بردند.[۲۵]
در میان قبایل عراق نیز وضع آشفته ای حاکم است. خزعل ها با هم ناسازگار و آل بعیج و آل جشعم با هم در جنگند. والی معزول بغداد نیز با والی جدید درگیر اختلاف و مشاجره است. به سبب بسته بودن راه ها، خبرها چنان که باید، به ما نمی‌رسد. این مشکلات باعث شده که این منحرف، به ماندن در عراق طمع نماید.[۲۶] در همان زمان، خصومت داخلی بین گروه های مختلف در نجف که برای به دست گرفتن کنترل شهر با هم رقابت می کردند، باعث ناآرامی های بیشتر شد.[۲۷]
در سال ۱۸۰۶ وهابیان سعی کردند نجف را تصرف کنند، اما ناکام ماندند. آنها نه در سامرا و نه در الزبیر موفق نبودند. در سال ۱۸۰۸، سعود به اطراف کربلا رسید، اما شهر به خوبی محافظت می‌شد و غیرقابل نفوذ بود. او به سمت جنوب برگشت، به منتفق حمله کرد، اطراف بصره و الزبیر را غارت کرد و بدون دستاورد مهمی به الدرعیه بازگشت. تمام حملات بیشتر به عراق، که تا سال ۱۸۱۰ ادامه داشت، به غارت شهرهای غیرمحافظت شده محدود شد. در اواخر ۱۸۰۹، پاشای بغداد یک ارتش منظم و عشایر عراقی را علیه وهابیان به کار گرفت؛ وهابیان به مدت کوتاهی به صحرای بیابان فرار کردند، اما توسط عنازه و زفیر شکست خوردند. وهابیان موفقیتی در تصرف کربلا به دست نیاوردند، با اینکه عراق درگیر مشکلات داخلی بود. فشار آنها بر عراق تا پایان دهه ۱۸۱۰ کاهش یافت.[۲۸]
تأثیر موج نخست حملات بر تشیع و وهابیت
طبق تحلیلِ تاریخ‌پژوهان، حملات وهابی‌های عربستان به کربلا و نجف در ابتدای قرن نوزدهم میلادی، باعث شد تا علمای این دو شهر فعالیت تبلیغی‌شان را تشدید کنند تا به جمعیت شیعیان عراق افزوده شود.[۲۹] تحلیل‌گران معتقدند که این حملات حتی باعث افزایش کمک‌های شیعیان به عتبات شد، به طوری که برای مثال هزینۀ ساخت کانال هندیۀ نجف در سال ۱۸۰۳م/۱۲۱۸ق میلادی از سوی خاندان سلطنتی اَوَد پرداخت شد و منبع آب ثابتی برای شهر فراهم کرد و به سرعت جمعیت نجف را دو برابر کرد.[۳۰] در دهۀ بعد از این حملات عثمانی تلاش کرد با اسکان دادنِ عشایر سنی عراق و ترغیب آنان به یکجانشینی و کشاورزی، امنیت این منطقه را افزایش دهد.[۳۱] به گفتۀ تاریخنگاران، سکونت این قبایل در اطراف نجف و کربلا و تعامل آنان با این دومرکز شیعی عملاً منجر به گسترش تشیع در عراق شد.[۳۲]
در مقابل، هدف سیاسی وهابیان از حمله به عتبات عالیات را تسلط بر بغداد و در نتیجه کل عراق دانسته‌اند و هدف اقتصادی آن را رسیدن به گنجینه‌هایی برشمرده‌اند که گفته می‌شد شاهان ایرانی در بارگاه امامان شیعه مدفون کرده‌اند.[۳۳] همچنین بیان شده وهابیها پس از حمله به شهرهای گوناگون از جمله کربلا، به ضعف دولت عثمانی پی بردند و در نتیجه بعد از حمله به کربلا توسعه قدرت خود بر حجاز را با عزم و پافشاری بیشتری آغاز کردند.[۳۴] به نقل برخی منابع، همین حملات باعث تشدید خصومت دولت عثمانی با وهابیان، افزایش مبارزه علیه آنان و در نهایت پایان یافتن اولین امارت وهابیان در ۱۲۳۳ق شد.[۳۵]
موج دوم حمله (دهۀ ۱۳۴۰ق)
بر اساس اخبار روزنامه‌های سال ۱۳۴۰ق/۱۳۰۱ش، گروهی از وهابیان به سرکردگی فیصل بن دُوَیش (رهبر نظامیان سلفیِ اخوان در عربستان، ۱۸۸۲-۱۹۳۱م) پس از درگیری‌هایی در مناطق مختلف عراق، در حال نزدیک شدن به شهر نجف برای تخریب بارگاه امام علی(ع) بودند.[۳۶] در زمان این خبر، فاصله آنها با نجف حدود یازده فرسخ بوده است[۳۷] و صدای انفجار توپ در این شهر به گوش رسیده است.[۳۸] بنا بر این گزارشها، علمای کربلا پس از شنیدن این خبربه طرف نجف حرکت کردند[۳۹] و انگلستان به دولت سعودی اعتراض کرد وعبدالعزیز ابن سعود در پاسخ به انگلستان از هجوم وهابیها اظهار تاسف کرد.[۴۰] به نوشته روزنامه ایران در ۲۱ اردیبهشت همان سال، وزارت امور خارجه ایران با لندن و بغداد مکاتبه کرد و نیروهای انگلیسی مستقر در عراق برای پیش‌گیری از این تعرض وهابیان به نجف اقداماتی انجام دادند و موضوع خاتمه یافت.[۴۱]
در منابع دیگر، حملۀ ابن دویش به شهرهای عراق را مربوط به سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶ق دانسته‌اند[۴۲] و ممکن است این حمله‌ای دیگر از سوی او بوده باشد. مقامات عراق به دولت انگلستان اعتراض و آنها را در صورت عدم واکنش، به قیام مسلحانه تهدید نمودند.[۴۳] انگلستان نیز در رمضان ۱۳۴۶ق/ ۱۹۲۸م با هواپیماهای خود و نیروهای ارتش عراق به وهابیان حمله کرد و آنان را عقب راند.[۴۴]
یادداشت
پانویس
- ↑ Vassiliev, The History of Saudi Arabia, p .80.
- ↑ الطائی، الوهابیون خوارج ام سنة، 1426ق، ص244.
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، 1406ق، ج1، ص326.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ طعمه، تراث کربلاء، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۶.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ سپهر، ناسخ التواریخ، ۱۳۵۳ش، ج ۱، ص ۱19.
- ↑ فرمانیان، فرق تسنن، ۱۳۸۶ش، ص۶۴۲.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «بنیانگذاران عقائد وهابیت: سیری در تاریخ وهابیان»، درسهایی از مکتب اسلام.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ عاملی، مفتاح الکرامه، 1419، ج22، ص263.
- ↑ الطائی، الوهابیون خوارج ام سنة، ۱۴۲۶ق، ص۲۴۴.
- ↑ براقی، «حملۀ وهابیها به نجف»، ص۱۲۳.
- ↑ براقی، «حملۀ وهابیها به نجف»، ص۱۲۳.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ سپهر، ناسخ التواریخ، ۱۳۵۳ش، ج ۱، ص ۱19؛ ؟؟؟
- ↑ آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ «بنیانگذاران عقائد وهابیت: حمله وهابیها به نجف اشرف»، ص50.
- ↑ براقی، «حملۀ وهابیها به نجف»، ص124.
- ↑ Najaf, Iranica.
- ↑ باسورث، سلسله‌های اسلامی جدید،1381ش، ص 232.
- ↑ عاملی، مفتاح الکرامه، 1419، ج17، ص188.
- ↑ براقی، «حملۀ وهابیها به نجف»، ص125.
- ↑ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، 1419ق، ج21، ص409.
- ↑ عاملی، مفتاح الکرامه، 1419، ج17، ص188.
- ↑ براقی، «حملۀ وهابیها به نجف»، ص125.
- ↑ عاملی، مفتاح الکرامه، 1419، ج21، ص409.
- ↑ بهبودی و سپهر، ناسخ التواریخ، 1353ش، ج 1، ص 119.
- ↑ «حمله وهابیها به نجف اشرف»
- ↑ عاملی، مفتاح الکرامه، 1419، ج21، ص409.
- ↑ Najaf, Iranica.
- ↑ Vassiliev, The History of Saudi Arabia, p.81.
- ↑ Nakash,The Shi'is of Iraq, 2003, p. 28
- ↑ Najaf, Iranica.
- ↑ Nakash,The Shi'is of Iraq, 2003, p. 27–28
- ↑ Nakash,The Shi'is of Iraq, 2003, p. 31–36
- ↑ محمدحسینی، «نخستین گزارشهای غربیان از یورش آل سعود و وهابیان به کربلا(۱۲۱۶ق)»، ص74.
- ↑ محمدحسینی، «نخستین گزارشهای غربیان از یورش آل سعود و وهابیان به کربلا(۱۲۱۶ق)»، ص۸۲.
- ↑ باسورث، سلسله‌های اسلامی جدید،1381ش، ص 232.
- ↑ روز شمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۸۵.
- ↑ روز شمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص۸۵.
- ↑ روز شمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۱۰۸.
- ↑ روز شمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۸۵.
- ↑ روز شمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۹۰.
- ↑ روز شمار تاریخ معاصر ایران، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۱۰۸.
- ↑ امین، تاریخچه، نقد و بررسی عقاید و اعمال وهابیها، ۱۳۹۰ش، ص۷۵.
- ↑ امین، تاریخچه، نقد و بررسی عقاید و اعمال وهابیها، ۱۳۹۰ش، ص۷۵.
- ↑ سجادی، «آل سعود»، دایرة‌‍المعارف بزرگ اسلامی
منابع
- آل‌محبوبه، جعفر بن با‌قر. ۱۴۰۶–۱۹۸۶. ماضي النجف و حاضرها. ۳ ج. بیروت - لبنان: دار الأضواء.
- بهبودی، محمدباقر؛ سپهر، محمدتقی بن محمدعلی. ناسخ التواریخ، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۳.
- باسورث، کلیفورد ادموند. سلسله‌های اسلامی جدید: راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، مرکز بازشناسی اسلام و ايران، ۱۳۸۱ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خالصی، محمدباقر، و حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد. ۱۴۱۹. مفتاح الکرامة في شرح قواعد العلامة (ط. الحدیثة). ۲۶ ج. قم - ایران: جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامي.
- فرمانیان، مهدی. ۱۳۸۶. فرق تسنن. ۱ ج. قم - ایران: نشر اديان.
- طایی، نجاح. ۱۴۲۶–۲۰۰۵. الوهابیون خوارج أم سنة. ۱ ج. بی‌جا: دار المیزاان
- طعمه، سلمان‌هادی، تراث کربلاء، تهران، مشعر، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- براقی، سیدحسین ؛ کرمانی، مهدی، «حمله وهابیها به نجف»، فرهنگ زیارت، شماره ۵ زمستان ۱۳۸۹.
- محمدحسینی, کامران. نخستین گزارشهای غربیان از یورش آل‌سعود و وهابیان به کربلا (۱۲۱۶ق.). میقات حج, شماره ۱۱۰، ۱۳۹۸ش.
- Najaf, Iranica.
- Vassiliev, Alexei,The History of Saudi Arabia, Saqi, 2013.