ویکی شیعه:Featured articles/2023/30
عاشوراپژوهی دسته‌ای از پژوهش‌های ناظر به واقعه کربلا در روز عاشورا است که از منظرهای مختلفِ تاریخی-روایی، فرهنگی، جامعه‌شناختی و سیاسی انجام می‌شود. در همه سده‌های پس از واقعه عاشورا، آثار فراوانی در این باره انتشار یافته و علاوه بر عالمان و پژوهشگران مسلمان، اسلام‌شناسان غیرمسلمان و ایران‌شناسان نیز آثاری در این باره تألیف کرده‌اند که بنابر یک تخمین، تا سال ۱۳۸۰ش حدود پنج هزار کتاب بوده است. بخشی از آثار عاشوراپژوهی، پژوهش‌های تاریخی است که عبارتند از مقتل‌نگاری، شخصیت‌نگاری و تحریف‌شناسی. مقتل‌ها با هدف نقل وقایع کربلا، بیشترین حجم آثار را به خود اختصاص داده‌اند که یا در ضمن آثار تاریخی آمده‌اند و یا به‌طور مستقل تألیف شده‌اند؛ مانند مقتل ابی‌مخنف. شخصیت‌نگاری‌ها با رساله کوتاه تسمیة من قتل مع الحسین، از قرن دوم هجری آغاز شد و تحریف‌شناسی از جمله رویکردهای نوظهور در این باره است که لؤلؤ و مرجان پیشگام آن شناخته شده است. معجم یا دانشنامه‌نگاری در قالب گردآوری احادیث امام حسین(ع) یا روایات درباره وی، گویا از سوی ابن‌عساکر (درگذشته ۵۷۱ق) و در کتاب ترجمة الحسین آغاز شده و مجموعه ۲۴ جلدی تاریخ امام حسین(ع) کامل‌ترین اثر در این زمینه معرفی شده است. بخش دیگری از آثار عاشوراپژوهی، بررسی نتایج و آثار فرهنگی و تمدنی فرهنگ عاشورا، از جمله ادبیات عاشورایی و آیین‌های سوگواری است؛ از این جمله دائرةالمعارف الحسینیه در ۵۰ جلد به معرفی شعرها و شاعران عاشورایی در زبان‌های مختلف عربی، فارسی، اردو، پشتو و انگلیسی پرداخته است. محسن‌حسام مظاهری در کتاب تراژدی جهان اسلام، ۲۱۲ اثر ترجمه‌شده از نویسندگان غیرایرانی درباره عزاداری را معرفی کرده است. همچنین تاریخ عزاداری در دوره‌ای خاص یا منطقه‌ای خاص، بخش دیگری از این آیین‌نگاری‌هاست. پاره‌ای از آثار عاشوراپژوهی، ناظر به معرفی و کتاب‌شناسی منابع مرتبط با واقعه عاشورا و امام حسین(ع) است که گویا بیش از ۴۰ اثر در این باره انتشار یافته است. تصحیح، تحقیق، ترجمه و بازنویسی منابع کهن نیز از سوی عاشوراپژوهان به انجام رسیده است. بخش دیگری از آثار در زمینه عاشوراپژوهی با رویکردی تحلیلی به بازخوانی قیام امام حسین(ع) پرداخته‌اند که از جمله آنها کتاب شهید جاوید یا حماسه حسینی است. اسلام‌شناسان غیرمسلمان مانند هاینریش وستنفلد، اگست مولر و یولیوس ولهاوزن، آثاری درباره حادثه عاشورا نگاشته‌اند که با بحثی در کتاب «مذهب شیعهٔ» دوایت دونالدسون آغاز شد، از ۱۹۵۰م با مطالعات میان‌رشته‌ای و تحلیل‌های جامعه‌شناختی و علوم سیاسی تداوم یافت و موضوعاتی از جمله ابعاد نمایشی و ادبی عاشورا مورد بررسی گرفت. با این حال به‌باور برخی پژوهشگران، آشنایی آنان با شیعه از دریچه آثار اهل‌سنت موجب بروز آسیب‌هایی در این آثار شده است.