زیارت

اعتقادات شیعه

‌خداشناسی
توحید	اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل
فروع	توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه
عدل الهی
حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین
نبوت
عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • اصالت قرآن
امامت
باورها	عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت • امامت تنصیصی
امامان	امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی
معاد
برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان
مسائل برجسته
اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره

همه مسلمانان بر فضیلت زیارت قبر پیامبر اسلام(ص) اتفاق نظر دارند.

زیارت عملی عبادی به معنای حضور در پیشگاه پیشوایان دینی یا نزد قبور آنان یا دیدار از مکانی مقدس یا محترم برای اظهار ارادت و احترام و کسب فیض معنوی است. زیارت از اعمال پسندیده اسلام بوده و در طول تاریخ، مسلمانان به آن عنایت و اهتمام داشته‌اند. این عمل عبادی، نزد شیعیان جایگاهی ویژه و اثرات معنوی و ثواب بسیاری دارد. به دلیل جایگاه مهم زیارت در فرهنگ شیعه، این عمل، از ویژگی‌ها و نمادهای شیعیان به شمار می‌رود.
برخلاف اکثر مسلمانان، گروه‌ اندکی با تمسک به حدیث شدّ رحال، مسافرت به قصد زیارت قبور پیامبران، امامان و اولیا را حرام دانسته‌اند و شبهه‌هایی را درباره این موضوع مطرح ساخته‌اند. این شبهات باعث شده است تا علمای شیعه و اهل سنت به پاسخگویی و دفاع از مشروعیت زیارت برآیند.

مفهوم‌شناسی

زیارت اصطلاحی دینی به معنای حاضر شدن در کنار قبور اموات و به‌ویژه قبور پیامبران، امامان و امامزادگان با مناسکی مخصوص و همچنین قبور مؤمنان و انسان‌های صالح است. زیارت در لغت به معنای «قصد کردن» است و گفته می‌شود در عرف به‌معنای قصد کردن زیارت‌شونده در جهت احترام، بزرگداشت و انس‌گرفتن با وی است. زیارت همچنین درباره دیدار و ملاقات با افراد زنده در جهت احترام و نکوداشت آنان نیز صدق می‌کند. برای نمونه در متون روایی بر رفتن به زیارت عالمان دین و نیز مؤمنان و برادران دینی در زمان حیات‌شان، توصیه شده است.

جایگاه و اهمیت

گفته می‌شود احترام به قبور درگذشتگان، به‌ویژه قبور بزرگان، سابقه‌ای طولانی دارد و مردم جهان از گذشته‌های بسیار دور اموات‌شان را گرامی می‌داشتند و به زیارت قبور آنان می‌رفتند. در فرهنگ اسلامی نیز زیارت قبر پیامبر(ص)، اهل‌بیت او و قبور مؤمنان یکی از اصول و باورهای اسلامی است. به نقل از ملاعلی القاری (درگذشت: ۱۰۱۴ق)، فقیه و محدث حنفی، برخی بر این نظرند که زیارت به مثابه ضروری دین است و انکارکننده آن محکوم به کفر است؛ چرا که تحریم چیزی که عالمان مسلمان بر استحباب و مشروعیت آن اجماع دارند، خودش کفر است.

ابن‌ضیاء مکی (متوفای: ۸۵۴ق)، در کتاب «تاریخ المکة المشرفة و المسجد الحرام»، نقل کرده است که وقتی حاجیان اعمال حج را تمام می‌کردند به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) که از بافضیلت‌ترین مستحبات است، می‌رفتند. شوکانی در کتاب «نیل الاوطار» گفته است دأب و روش مسلمانانی که به سفر حج می‌رفتند بر این بوده است که وقتی به مدینه می‌رسیدند به زیارت قبر پیامبر(ص) می‌شتافتند و آن را از برترین اعمال می‌شماردند. عبدالرحمن جزیری، فقیه مصری و مؤلف کتاب «الفقه علی المذاهب الاربعة»، نیز با توجه به احادیث، زیارت قبر پیامبر(ص) را از برترین اعمال صالح دانسته است. شمس‌الدین ذهبی (درگذشت: ۷۴۸ق)، تاریخ‌نگار و محدث شافعی، نیز زیارت قبر پیامبر(ص) و سفر کردن برای زیارت قبور انبیاء و اولیای الهی را از بالاترین چیزهایی دانسته است که موجب تقرب انسان به خدا می‌شود.

عالمان مسلمان با توجه به منابع روایی، آثار و فوایدی برای زیارت قبور، به‌ویژه قبور پیامبران، اولیای الهی و مؤمنان ذکر کرده‌اند که برخی از آن‌ها عبارتند از: یاد مرگ و آخرت، تقرب به خداوند، آمرزیده شدن گناهان، شفاعت در روز قیامت، استجابت دعا و رقت و نرمی قلب‌ها.

مخالفت ابن‌تیمیه و وهابیون با زیارت قبور

به نقل از محمد عبدالحی لکنوی (درگذشت: ۱۳۰۴ق)، فقیه و محدث حنفی اهل هند، در کتابش با عنوان «ابراز الغی الواقع فی شفاء العی»، هیچ‌یک از فقیهان چهارگانه اهل سنت و عالمان مسلمان، غیر از ابن‌تیمیه، به حرمت و عدم مشروعیت زیارت قبور مؤمنان؛ به‌ویژه قبر پیامبر(ص) و بار سفر بستن (شدُّ الرحال) برای انجام آن، قائل نشده‌اند، بلکه همه آنان اتفاق نظر دارند که زیارت قبر پیامبر(ص) از برترین عبادات و رفیع‌ترین طاعات است؛ به‌گونه‌ای که در استحباب یا واجب بودن این عمل اختلاف نظر پیدا کرده‌اند، بسیاری از این عالمان گفته‌اند مستحب است و برخی از مالکیه و ظاهریه گفته‌اند واجب است. بیشتر عالمان حنفی نیز گفته‌اند که نزدیک به واجب است. لکنوی بر این باور است که ابن‌تیمیه نخستین کسی بود که به مخالفت با این اجماع پرداخت و در مشروعیت زیارت قبور تشکیک کرد. محمدزاهد کوثری نیز گفته است اتفاق عملی امت بر مشروعیت زیارت قبر پیامبر(ص) بود تا این که ابن‌تیمیه انکار آن را بدعت گذاشت.

دیدگاه ابن‌تیمیه درباره عدم مشروعیت زیارت، مورد مخالفت عالمان مسلمان قرار گرفت و در مخالفت با دیدگاه وی آثاری نیز تألیف گردید. برای نمونه تقی‌الدین سُبکی (درگذشت: ۷۵۶ق)، عالم شافی اهل مصر، کتابی تألیف نمود و در آن با استناد به روایات نقل‌شده از منابع معتبر حدیثی نزد اهل سنت، سیره گذشتگان و اجماع عالمان، به نقد دیدگاه ابن‌تیمیه و اثبات مشروعیت زیارت؛ به‌ویژه زیارت قبر پیامبر(ص) پرداخت. او کتابش را با عنوان شِفاءُ السَّقام فی زیارَةِ خَیرِ الأنام (شفای بیماری‌ها در زیارت بهترین انسان‌ها)، نام نهاد. سُبکی در مقدمه کتابش، هدف اصلی از تألیف این کتاب را ردّ دیدگاه کسانی همچون ابن‌تیمیه معرفی کرده است که روایات درباره مشروعیت زیارت و توصیه عمل به آن را جعلی و سفر برای زیارت را بدعت دانسته‌اند.

چند قرن پس از ابن‌تیمیه، محمد بن عبدالوهاب در قرن دوازدهم به مخالفت با مشروعیت زیارت پرداخت و امروزه (قرن پانزدهم هجری) به پیروی از وی، وهابیون این عمل را حرام پنداشته و مسلمانان را از انجام آن باز می‌دارند؛ از همین رو سخن از مشروعیت زیارت در شریعت اسلام از مسائلی است که دوباره مورد بحث عالمان مسلمان واقع شده و عالمان شیعه و اهل سنت به دفاع از مشروعیت و جواز آن، آثاری نگاشته‌اند.

جایگاه ویژه زیارت نزد شیعیان

زیارت نزد شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد و آنان به پیروی از روایاتی که از امامان معصوم درباره ثواب و جایگاه زیارت نقل شده، اهتمام ویژه‌ای به سفر رفتن برای زیارت قبور و مرقدهای امامان(ع)، امامزادگان دارند. خبرگزاری صدا و سیما به نقل از تولیت آستان قدس رضوی، در مرداد ۱۳۹۷ش، گزارش کرده است که سالانه ۲۸ میلیون نفر از شهرهای مختلف ایران و برخی کشورهای دیگر برای زیارت مرقد امام رضا(ع) به مشهد مسافرت می‌کنند. به‌گزارش خبرگزاری مهر، به نقل از مرکز آمار حرم حضرت عباس(ع): تعداد زائران عتبات در پیاده‌روی اربعین در سال ۱۴۰۲ش، بیش از ۲۲ میلیون نفر برآورد شده است.

در برخی روایات شیعه به زیارت امامان(ع) در ایام خاصی سفارش شده و برای آن فضیلت و ثواب بیشتری بیان شده است. برای نمونه به زیارت امام حسین(ع) در شب و روز جمعه، روز عرفه، نیمه رجب و نمیه شعبان، روز و شب عید فطر، توصیه و تأکید شده است. همچنین زیارت قبور امامان(ع) در سالروز ولادت و وفات‌شان در میان شیعیان امری مرسوم و متعارف است.

زیارت از راه دور نیز گونه‌ای زیارت شمرده می‌شود که در روایات شیعه برای کسانی که زیارت حضوری برای آنان مقدور نیست توصیه شده است. برای نمونه در روایتی به نقل از امام صادق(ع) چنین آمده است: کسی که قادر به زیارت از نزدیک نیست، در جای بلندی قرار گیرد و دو رکعت نماز بخواند، سپس به سوی قبور ما روی کند و سلام دهد، سلام او به ما خواهد رسید. در روایت دیگری از وی نقل شده است اگر کسی در فضای باز قرار گیرد و به راست و چپ نگاه کند، سپس سر خود را به سوی آسمان بلند کند و به سوی قبر امام حسین(ع) توجه نماید و بگوید: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»، ثواب زیارت امام حسین برای او نوشته می‌شود. با گسترش و نفوذ اینترنت میان مردم، ارائه خدمات مذهبی در فضای مجازی گسترش یافت، از جمله در مسئله زیارت برای افرادی که به دلیل کهولت سن، مشغله و یا هر دلیل دیگری که قادر به زیارت حضوری نیستند، کارهایی مانند زیارت آنلاین، پخش زنده از اماکن زیارتی، تلفن مستقیم و زیارت مجازی ارائه می‌شود.

تاریخ‌نگاران مواردی را گزارش کرده‌اند که در آن برخی عالمان اهل سنت نیز به زیارت قبور برخی امامان شیعه رفته‌اند. برای نمونه ابن حِبّان، محدث اهل سنت در قرن سوم و چهارم هجری، گفته است که بارها به زیارت قبر علی بن موسی در مشهد می‌رفتم و با توسل به او مشکلاتم برطرف می‌شد. همچنین ابن حجر عسقلانی نقل کرده که ابوبکر محمد بن خُزَیْمه، فقیه، مفسر و محدث اهل سنت در قرن سوم و چهارم هجری، و ابوعلی ثقفی، از عالمان نیشابور، به همراه دیگرانی از اهل سنت به زیارت قبر امام رضا(ع) رفته‌اند. سَمْعانی، تاریخ‌نگار، محدث و فقیه شافعی قرن ششم هجری، نیز به زیارت قبر امام کاظم(ع) می‌رفته و به او متوسل می‌شده است. از شافعی، از فقهای چهارگانه اهل‌سنت، نیز نقل شده که قبر او را «داروی شفابخش» توصیف کرده است.

زیارتنامه

مقالهٔ اصلی: زیارتنامه

زیارتنامه، متنی است که به هنگام زیارت مرقد و قبور امامان شیعه(ع) خوانده می‌شود و حاوی سلام و درود فرستادن و ادای احترام به صاحبان این قبور است. اگرچه هر زائری می‌تواند از پیش خود و به زبان خودش برای احترام و متوسل شدن به این قبور چیزی بگوید؛ اما به خواندن این زیارتنامه‌ها که سند آن‌ها به خود امامان معصوم می‌رسد و در اصطلاح به آن‌ها «زیارت‌های مأثوره» گفته می‌شود، سفارش شده است. این زیارتنامه‌ها مشتمل بر برخی مسائل اعتقادی همچون: توحید، نبوت، صفات خدا و مضامینی از قبیل شناخت امامان معصوم و فضایل و مقامات آنان، تولی و تبری، شفاعت و توسل و...است.

ادله مشروعیت زیارت

عالمان مسلمان برای اثبات مشروعیت زیارت قبور پیامبر(ص) و مؤمنان به ادله زیر استناد کرده‌اند:

استناد به آیه ۸۴ سوره توبه برای مشروعیت زیارت

آیه ۸۴ سوره توبه به ماجرای منع و نهی پیامبر(ص) از نمازگزاردن بر جنازه منافقان و دعا کردن برای آنها و ایستادن در کنار قبرهایشان اشاره دارد. بنا به نظر مفسران این نهی از نمازگزاردن بر جنازه منافقان و ایستادن در کنار قبر آنان دلالت می‌کند بر این که ایستادن کنار قبر و دعاخواندن، عبادتی مشروع است وگرنه خداوند، تنها از انجام آن در کنار قبر منافقان نهی نمی‌کرد. آلوسی از مفسران اهل سنت نیز در تفسیر «روح المعانی» از این آیه برای اثبات جواز زیارت قبور مؤمنان، استفاده کرده است.

سنت پیامبر(ص)

زیارت قبور از همان صدر اسلام عملی مشروع و رایج بوده است. به‌گزارش ابن‌شَبَّه در کتاب «تاریخ المدینة المنورة»، پیامبر(ص) زمانی که از فتح مکه به سمت مدینه بازمی‌گشت، به زیارت قبر مادرش آمنه رفت و گفت: «این قبر مادر من است، از خداوند زیارت او را خواسته بودم و او اجازه این کار را به من داد». همچنین نقل شده که وی به زیارت قبور شهدای جنگ احد و زیارت قبور مؤمنان به قبرستان بقیع می‌رفت. در برخی منابع روایی اهل سنت نیز برای فضیلت زیارت و توصیه به انجام آن، روایاتی از پیامبر(ص) نقل شده است. برای نمونه روایتی از وی نقل شده است که «مَنْ زَارَ قَبْرِي وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی؛ هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعتم در قیامت نصیب او می‌شود». تقی‌الدین سُبْکی در کتاب شفاء السقام طریق‌های مختلفی که این حدیث نقل شده را بیان کرده و معتقد است که از نظر دلالت واضح و روشن و از جهت سند نیز معتبر است. روایات دیگری نیز در باب فضیلت و آثار زیارت قبر پیامبر(ص) و سایر مؤمنان در منابع معتبر حدیثی اهل سنت نقل شده است.

روایات و سیره امامان معصوم(ع)

در منابع روایی شیعه، احادیث فراوانی در فضیلت و استحباب زیارت قبور پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) و قبور مؤمنان وارد شده است. کلینی در کتاب الکافی بابی را با عنوان «بَابُ فَضْلِ الزِّيَارَاتِ وَ ثَوَابِهَا؛ باب فضیلت زیارت‌ها و ثواب آن»، تنظیم کرده و احادیثی در این زمینه گردآوری کرده است. حر عاملی نیز در وسائل الشیعه بابی را با عنوان «أبواب المزار و ما يناسبه» به روایات زیارت اختصاص داده و در ذیل آن روایاتی در فضیلت و ثواب قبور پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) و انبیای الهی، زیارت قبور امامزاد‌ه‌هایی همچون: حضرت معصومه(س) و حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، زیارت قبور شهداء و مؤمنان، زیارت برادر مؤمن چه در حال صحت و چه بیماری و...را در ۱۰۶ باب مختلف گردآوری کرده است.

در منابع تاریخی نیز مواردی از سیره امامان شیعه در زیارت قبور نقل شده است. حاکم نیشابوری در «المستدرک علی الصحیحین» در روایتی چنین نقل کرده است که حضرت زهرا(س) هر جمعه به زیارت قبر حمزه بن عبدالمطلب می‌رفت و در آنجا نماز می‌خواند و گریه می‌کرد. در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که امام حسین(ع) هر شب جمعه به زیارت قبر امام حسن(ع) می‌رفت. در کامل الزیارات روایتی از امام رضا(ع) نقل شده است که امام سجاد(ع) به زیارت قبر امام علی(ع) می‌رفت، کنار قبر می‌ایستاد گریه می‌کرد و سلام می‌داد.

عمل صحابه و تابعین و اجماع عالمان

سبکی در کتاب شفاء السقام، به چندین روایت از منابع مختلف روایی اهل سنت استناد کرده است که برپایه این روایات برخی از صحابه و تابعین به زیارت قبر پیامبر(ص) و مؤمنان می‌رفتند و به اهل قبور سلام می‌فرستادند. مشروعیت زیارت قبر پیامبر(ص) همچنین مورد اجماع عالمان مسلمان است. قاضی عیاض (درگذشت: ۵۴۴ق)، عالم و فقیه مالکی، در کتابی با عنوان «الشفاء بتعریف حقوق المصطفی»، فوایدی برای زیارت قبور مؤمنان ذکر کرده و گفته است زیارت قبر پیامبر(ص) یکی از فضایل و سنتی از سنت‌های اسلامی است که همه مسلمانان بر مشروعیت آن اجماع کرده‌اند.

سیره مسلمانان در رفتن به زیارت قبور

سیره مسلمانان از همان زمان پیامبر(ص) بر این بود که به زیارت قبور مؤمنان می‌رفتند و برای آنان دعا می‌کردند. ابوبکر کاشانی در کتاب بدائع الصنائع با استناد به این حدیث از پیامبر(ص)، «نَهَيْتُكُمْ عَنْ زِيَارَةِ الْقُبورِ فَزُوروهَا؛ پیش از این شما را از زیارت قبور نهی کرده بودم، اما حالا زیارت کنید.» گفته است پس از آن که پیامبر(ص) به زیارت قبور اذن داد، مسلمانان آن را مشروع دانسته و از همان زمان تا به امروز به آن اهتمام داشته‌اند.

دیدگاه ابن‌تیمیه و وهابیون

زیارت از نظر ابن‌تیمیه به دو قسم است: یک قسم آن سلام فرستادن و دعا برای صاحبان قبور، یعنی همان کسانی است که مردم به زیارت‌ قبرشان می‌روند و این زیارت شرعی است و قسم دیگر طلب حاجت از آنان و باور به این عقیده است که واسطه قرار دادن آنان و خداوند را به آنان قسم‌دادن برای طلب حاجت، عملی مشروع است. او این نوع زیارت را بدعت و شرک دانسته است. ابن‌تیمیه همچنین سفر کسانی را که به قصد زیارت مشاهد و اماکن زیارتی به آنجا سفر می‌کنند و همچنین سفر حاجیانی که به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) سفر می‌کنند را سفر معصیت دانسته و بر این نظر است که نماز این افراد باید کامل خوانده شود. او معتقد است سفر برای زیارت قبور انبیاء و بندگان صالح خداوند به واسطه نذر واجب نمی‌گردد. ابن‌تیمیه همچنین با استناد به حدیث شد رحال گفته است اگر کسی برای خدا و به هدف عبادت او به مسجدی غیر از مساجد سه‌گانه مسجدالنبی، مسجد الاقصی و مسجد الحرام سفر کند، گنهکار است و به خدا شرک ورزیده است. او روایاتی که در کتب روایی معتبر نزد اهل سنت درباره مشروعیت و فضیلت قبر پیامبر(ص) نقل شده را ضعیف و جعلی دانسته است. ابن‌تیمیه در جایی دیگر، یعنی در کتابی با عنوان الإخنائیة، گفته است زیارتی که پیامبر(ص) آن را تشریع کرد، چیزی از جنس نمازگذاردن بر جنازه میت مسلمان است. او کسانی که به زیارت قبور انبیاء الهی و بندگان صالح می‌روند تا آنان را بخوانند و از آنان طلب حاجت کنند را مشرک خوانده است.

عبدالعزیز ابن باز، مفتی وهابی، نیز روایات نقل‌شده درباره فضیلت زیارت قبر پیامبر(ص) را ضعیف دانسته و با استناد به حدیث شد الرحال گفته است: بار سفر بستن به قصد زیارت قبر پیامبر(ص) جایز نیست؛ ولی برای رفتن به مسجد پیامبر(ص) جایز است و پس از وارد شدن به مسجد می‌تواند قبر را نیز زیارت کند. او بر این نظر است که زیارت قبر پیامبر(ص) تنها برای کسی مستحب است که به قصد زیارت مسجد پیامبر آمده و یا در نزدیکی آن است.

نقد دیدگاه ابن‌تیمیه و وهابیون از سوی عالمان مسلمان

برخی عالمان اهل سنت همچون: نووی ابن حجر عسقلانی، غزالی، ملا علی قاری حنفی، شمس‌الدین ذهبی، جصاص، ابن‌عابدین، فقیه حنفی، زرقانی، فقیه مالکیو ابن‌قدامه حنبلی بر این باورند که حدیث شد رحال در مقام نهی از زیارت قبور، به‌ویژه قبر پیامبر(ص) نیست؛ بلکه در مقام بیان فضیلت مساجد سه‌گانه مسجد الحرام، مسجد النبی و مسجد الاقصی است.

غزالی در کتاب إحیاء علوم الدین گفته است برخی عالمان با استناد به حدیث شد رحال بر این باورند که سفر کردن برای زیارت قبور انبیای الهی، بندگان صالح خداوند و عالمان جایز نیست و این برداشت از روایت بسیار غیر ممکن به نظر می‌رسد. ابن‌ضیاء مکی حنفی نیز استدلال به حدیث شد الرحال برای رد مشروعیت زیارت را ناتمام دانسته و بر این باور است که این حدیث بر نهی از زیارت قبور به‌ویژه زیارت قبر پیامبر(ص) دلالت ندارد؛ بلکه به دو وجه بر استحباب زیارت قبر پیامبر(ص) دلالت می‌‌کند: ۱-از آنجا که پیامبر(ص) افضل مخلوقات زمین نزد خداوند است، تربت وی نیز از بافضیلت‌ترین مکان‌ها در زمین است، پس بار سفر بستن برای زیارت آن مستحب است؛ ۲-تفکیک قصد برای زیارت مسجد پیامبر از قصد زیارت قبر وی برای مؤمنان قابل تصور نیست؛ ضمن آنکه وقتی روایاتی در فضیلت زیارت قبر برادران مؤمن وارد شده و همچنین بار سفر بستن برای سفرهایی همچون تجارت و تحصیل مصالح دنیوی مجاز است، به طریق اولی زیارت قبر پیامبر(ص) و بار سفر بستن به قصد آن که از برترین مصالح اخروی است مجاز بوده و مستحب است.

همچنین گفته‌اند زیارت قبور و توسل جستن به صاحبان آن‌ها، بدین معنا نیست که آنان مستقل از اذن و رحمت الهی، حاجات زیارت‌کنندگان یا توسل‌کنندگان را برآورده می‌کنند تا شرک پیش بیاید؛ بلکه بدین معنا است که به‌ جهت مقام و منزلتی که نزد خداوند دارند، واسطه دیگر بندگان با خداوند برای برآوردن حاجات قرار داده می‌شوند. تقی‌الدین سُبْکی در کتاب «سیف الصیقل فی رد علی ابن زفیل» گفته است: چگونه تصور شرک به سبب زیارت قبر پیامبر(ص) و توسل به او درباره مسلمانان می‌رود؛ در حالی که آنان معتقدند که پیامبر(ص) بنده و رسول خدا است و این مطلب را روزی حداقل بیست‌بار در نمازشان تکرار می‌کنند.

زیارت‌های سفارش‌شده

برخی زیارت‌های سفارش‌شده براساس قرآن، سنت و روایات پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع)، عبارتند از:

• زیارت خانه خدا: براساس آیه حج، آیه ۱۹۶ سوره بقره و برخی روایات بر هر مسلمانی که اسطاعت داشته باشد، حج و زیارت خانه خدا واجب است.
• زیارت قبر پیامبر(ص): روایات متواتری در منابع روایی شیعه و اهل سنت درباره اهمیت و فضیلت زیارت قبر پیامبر(ص) وارد شده و پذیرش مشروعیت زیارت قبر وی مورد پذیرش مسلمانان است.
• زیارت قبور امامان شیعه(ع): روایات فراوانی در منابع روایی شیعه در فضیلت و استحباب و ثواب زیارت امامان معصوم(ع) وارد شده است. حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه بابی را به این روایات اختصاص داده و به نقل از ابراهیم امینی، بیش از ۵۰۰ روایت را در این موضوع گردآوری کرده است.
• زیارت قبور امامزادگان: روایاتی در فضیلت زیارت قبر حضرت معصومه(س) وارد شده و برپایه این روایات به کسی که او را زیارت کند وعده بهشت داده شده است. همچنین در روایتی به نقل از امام هادی(ع) کسی که قبر حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) را زیارت کند مانند این است که قبر امام حسین(ع) را زیارت کرده است.
• زیارت قبور مؤمنان: زیارت قبور مؤمنان از نظر عالمان شیعه مستحب است. ابن‌قولویه در کامل الزیارات روایاتی را از امامان معصوم در فضیلت زیارت قبور مؤمنان نقل کرده است. از جمله در روایتی به نقل از امام رضا(ع) چنین آمده است: کسی که قادر به زیارت ما نیست، دوستان صالح ما را زیارت کند، ثواب زیارت ما برای او نوشته می‌شود.
• زیارت قبور شهداء: زیارت قبور شهداء مستحب است. برپایه گزارش مورخان، پیامبر(ص) به زیارت قبور شهدای جنگ احد می‌رفت و دعا می‌خواند. همچنین براساس برخی روایات چنین نقل شده است که حضرت فاطمه(س) نیز هر جمعه به زیارت قبور شهدای جنگ احد می‌رفت و برای آنان طلب استغفار می‌کرد.
• زیارت بردران دینی: زیارت برادران دینی؛ اعم از این که در حال صحت باشند یا بیماری، در روایات شیعه بسیار مورد تأکید قرار گرفته و به آن توصیه شده است، به‌طوری که در برخی روایات برای آن وعده بهشت داده شده است.

آداب زیارت

شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان براساس روایات نقل‌شده از امامان شیعه(ع) برای زیارت آدابی ذکر کرده که برخی از آن‌ها به بیان زیر است:

• انجام غسل زیارت؛
• پوشیدن لباس‌های پاک و پاکیزه؛
• مشغول ساختن زبان به ذکر خداوند؛
• وضو داشتن و طهارت بدن؛
• بجا آوردن نماز زیارت؛
• تلاوت قرآن نزد قبور؛
• توبه و استغفار کردن از گناهان؛
• ترک کلام بیهوده؛
• بلند نکردن صدای خود در هنگام زیارت.

تک‌نگاری

• کتاب المزار: تألیف شیخ مفید.
• تحفة الزوار الی قبر النبی المختار: تألیف ابن‌حجر هیثمی.
• فقه المزار فی احادیث الائمة الاطهار: نوشته جعفر سبحانی.

پیوند به بیرون

• دائره المعارف بزرگ اسلامی
• دانشنامه جهان اسلام