آیه ۴۶ سوره سبأ به قیام در راه خدا به صورت فردی و گروهی سفارش می‌کند. همچنین به تفکر درباره پیامبر(ص) توصیه می‌کند که نباید به او نسبت جنون بدهند؛ زیرا هشدارها ونویدهای او مبتنی بر عقل و شناخت است.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| جزء | ۲۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | قیام در راه خدا و اندیشدن درباره رسالت پیامبر(ص) |
بر اساس تفاسیر و روایات، مراد از یگانه اندرز خداوند در این آیه، توحید یا ولایت حضرت علی(ع) است. امام صادق(ع) قیام دوتا دوتا (مثنی) را به پیروی از پیامبر(ص) و امام علی(ع)، و قیام به تنهایی (فرادی) را به پیروی از تک تک امامان بعدی تأویل کرده‌اند. معنای موعظه نیز سفارش دارای خیر و صلاح فرد دانسته شده است.
نکات کلی
آیه ۴۶ سوره سبأ اشاره به دعوت مردم به قیام در راه خدا به صورت فردی و گروهی دارد.[۱] همچنین در ادامه آیه توصیه می‌کند در اندیشیدن در رفتار پیامبر اسلام(ص)، تا پی‌ببردند او کوچک‌ترین نقطه ضعف روحی ندارد. او سال‌ها در میان آنها زندگی کرده و همه او را به عقل و درایت می‌شناسند و نسبت جنون به او ناشی از بی‌فکری است.[۲]
بنابر آنچه در تفسیر نمونه بیان شده، آوردن واژه «تتفکروا» بدون هیچ قیدی دلیل بر این است که قرآن اندیشه ورزی را در تمام جوانب زندگانی بشر امری پسندیده می‌داند.[۳] علامه طباطبایی نیز بر این باور است که متعلق" تفکر" در این‌جا جمله بعد از آن است، یعنی اگر کمی تفکر کنید به خوبی در می‌یابید که پیامبر(ص) از اتهام واهی شما در مورد جنون پاک و منزه است.[۴]
بنابر دیدگاه فخر رازی، این آیه اصول سه گانه اعتقادی را بیان می‌کند. «أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ»، بیانگر توحید، «ما بِصاحِبِکُمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ لَکُمْ»، اشاره به نبوت و «بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدِیدٍ» اشاره به مسئله معاد دارد. به عقیده وی حصر موجود در آیه که به وسیله «إنما» بیان شده است، و بیان موارد متعدد کاشف از ارتباط تنگاتنگ توحید و معاد با مسأله نبوت است.[۵]
قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَی وَفُرَادَی ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بِصَاحِبِکُمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ لَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدِیدٍ
بگو من فقط به شما یک اندرز می دهم که دو دو و به تنهایی برای خدا به پا خیزید سپس بیندیشید که رفیق شما هیچ گونه دیوانگی ندارد او شما را از عذاب سختی که در پیش است جز هشداردهنده ای [بیش] نیست.[۶]
معنای موعظه در این آیه
علامه طباطبایی در المیزان مراد از موعظه را وصیت و سفارش می‌داند که به صورت کنایه بیان می‌شود و یا اینکه در بردارنده مضمون سفارش است [۷] بر اساس نظر محققان تفسیر نمونه، جمله" اعظکم" (شما را اندرز می‌دهم) بیانگر این واقعیت است که خداوند تنها خیر و صلاح انسان را در این سخن در نظر می گیرد.[۸] گفته شده برخی واژة «موعظه» را به معنای «تذکّر دادن به خیر و چیزهایی که دل در برابر آنها نرم می‌شود»، می‌دانند. امّا به طور کلّی، به نظر می‌رسد در موعظه یک دلالت مبنی بر ترغیب به نیکی و بازداری از بدی نهفته است که در نتیجه، سختی، قساوت و کینه دل را می‌زداید، خشم و شهوت فرو می‌نشیند و خواهش‌های نفسانی تعدیل می‌گردد و با این یادآوری، قلب زنده و راه انسانیّت و قرب پیموده می‌شود.[۹] بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته، ریشه وعظ، با ۲۴ واژه در قرآن به‌کار رفته است که در این تعداد هشت مورد، یعنی یک سوم آن موعظه را ویژه ایمان‌آورندگان و پرهیزگاران دانسته است. از این تأکید چنین برداشت شده است که موعظه بهتر است پس از ایمان باشد.[۱۰]
بیان مصداق حقیقی موعظه در آیه
در مورد این که مراد از یگانه موعظه خداوند در این آیه چیست نظرات متفاوتی بیان شده است. طبرسی و فخر رازی «واحده» را به توحید تفسیر کرده اند[۱۱] تفسیر بیان السعاده منظور از واحده را، ولایت علی بن ابی طالب(ع) دانسته است.[۱۲] بر اساس روایتی که علامه مجلسی در بحار الانوار نقل کرده است، امام صادق(ع) نزول این آیه را مرتبط با ولایت حضرت علی(ع) دانسته است.[۱۳] در این روایت ایشان مراد از «مثنی» را تبعیت از پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) و «فرادی» را پیروی از امامان بعد از حضرت علی(ع) تفسیر می‌کنند.[۱۴]
پانویس
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ج۷،ص۴۰۷.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ج۷،ص۴۰۷
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۲ش، ج١٨، ص۱۳۶
- ↑ ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص: ۵۸۶
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۵، ص ۲۱۴.
- ↑ سوره سبأ، آیه 46، ترجمه فولادوند.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ج ۱۶ ص۵۸۵
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۲ش، ج١٨، ص۱۳۶
- ↑ باقری، «روش تربیتی موعظه؛ چالش‌ها و آسیب‌ها با تأکید بر آموزه‌های قرآنی»، ص۵۷-۷۵.
- ↑ حسن باقری، «روش تربیتی موعظه؛ چالش‌ها و آسیب‌ها با تأکید بر آموزه‌های قرآنی»، ص۵۷-۷۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸ ص ۶۱۹؛ رازی، الکبیر، ج۲۵ ص ۲۱۴.
- ↑ سلطان علی گنابادی، بیان السعاده فی شرح مقامات العباده، ج۳ ص ۲۷۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۳۹۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۳۹۱.
منابع
- حسن باقری، روش تربیتی موعظه؛ چالش‌ها و آسیب‌ها با تأکید بر آموزه‌های قرآنی، پژوهشنامه معارف قرآنی، مقاله ۳، دوره ۵، شماره ۱۶، اردیبهشت ۱۳۹۳
- فولادوند، محمد مهدی، ترجمه قرآن( فولادوند)، محقق: الهیئة العلمیة لدار القرآن الکریم( مکتب الدراسات التاریخیة والمعارف الإسلامیة)، الناشر: مکتب الدراسات التاریخیة والمعارف الإسلامیة
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم المقدسة، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب( علیه السلام)، 1421 ه. ق
- الفخر الرازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر( مفاتیح الغیب)، مکتب تحقیق دار إحیاء التراث العربی، تهران، دار إحیاء التراث العربی، 1420 ه. ق
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، طهران، مرکز دروس من القرآن الثقافی، ۱۴۳۰ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث، ۱۴۰۳ق.
- الطبرسی، الفضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، المصحح: الیزدی الطباطبائی، فضل الله، تهران، ناصر خسرو، 8/ 7/ 1413 ه. ق، الطبعة: الثالثة
- السلطان علی شاه، السلطان محمد بن حیدر، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، تاریخ الطبع: 1408 ه. ق