بقیع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بَقیع''' یا '''بقیعُ الغَرْقَد''' محل دفن [[ائمه بقیع|چهار تن از امامان شیعه]] و دیگر وابستگان [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر خدا]] و کهن‌ترین قبرستان مسلمانان. بقیع پیش از [[اسلام]]، زمینی بزرگ و بوستانی در حوالی شهر [[مدینه|یثرب]] بود. [[دفن]] اموات مسلمانان در این زمین از آغاز [[قرن اول هجری قمری|سده نخست هجری]]، رواج یافته و بزرگان و شخصیت‌های مهم اسلامی در آن به خاک سپرده شده‌اند. بقیع در ادوار مختلف اسلامی، مورد توجه حاکمان بوده و [[بقعه‌های بقیع|بقعه‌ها]] و بارگاه‌هایی در آن ساخته شد؛ اما پس از حمله [[وهابیت|وهابیان]] بر [[عربستان سعودی|عربستان]]، در روز [[۸ شوال|هشتم شوال]] سال [[سال ۱۳۴۴ هجری قمری|۱۳۴۴ق]] مشهور به [[یوم الهدم]]، [[تخریب بقیع|تخریب]] گردید. اکنون سطح بقیع در جوار [[حرم مدنی|حرم نبوی]] با خاک یکسان است و سنگ نوشته‌ای در آن مشاهده نمی‌شود.

بقیع به زمین گسترده‌ای گفته می‌شود که گیاهانی در آن روییده باشند.<ref>یاقوت حموی،‌ المعجم، ذیل واژه بقیع.</ref> بقیع الزبیر، بقیع الخیل و بقیع الخَبْجَبَة(نام درختی است) از جمله این بوستان‌ها در شهر [[مدینه|یثرب]] (مدینةالنبی) بوده است.<ref>یاقوت حموی، المعجم البلدان، ذیل واژه‌های بقیع الزبیر، بقیع الخیل و بقیع الخبجبه.</ref> بقیع الغرقد نیز از درختان غرقد<ref>یاقوت حموی،‌ المعجم البلدان، ذیل واژه بقیع .</ref> <ref group="یادداشت">غرقد کلمه معرب نام گیاه قره داغ است که به درخت یهود نیز مشهور است .</ref> و دیگر گیاهان، پوشیده بوده است. این بوستان پس از اسلام برای دفن اموات شهر مدینه استفاده شده است.  

* اهل بیت پیامبر و ائمه چهارگانه علیهم السلام؛ [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]]، [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]

بر خلاف اکثر منابع تاریخی، برخی نویسندگان اهل سنت از دفن [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] دختر پیامبر<ref>سفرنامه ابن جبیر،۱۳۷۰ش‍، ص۲۴۵.</ref>، [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین]] علی بن ابیطالب داماد پیامبر <ref>السمهودی، وفاء الوفاء بأخبار‌ دار المصطفی،ج۳،ص۹۵.</ref> و سر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] نوه پیامبر<ref>سفرنامه ابن جبیر،۱۳۷۰ش‍، ص۲۴۵.</ref> علیهم السلام در بقیع سخن گفته‌اند. یک متن نیز برای مقبره حضرت زهرا در بقیع، ذکر شده است. <ref>سال ۳۳۲ق نقل از مسعودی در مروج الذهب وفاء الوفاء ج۳ ص۹۲.</ref> <ref group="یادداشت"> بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله مبیدالأمم و محیی الرمم، هذا قبر فاطمه بنت رسول الله صلی الله علیه و سلم سیدة نساء العالمین و قبر الحسن بن علی و علی بن الحسین بن علی و قبر محمد بن علی و جعفر بن محمد علیهم السلام .</ref> البته به نظر می‌رسد تشابه اسمی باعث برخی برداشت‌ها شده است چنان‌که قبر موجود در بقعه ائمه، به [[فاطمه بنت اسد]] مربوط است چه‌ این که [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] وصیت می‌کند اگر از دفن ایشان در کنار جدش [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اكرم]] جلوگیری شد وی را در کنار جده‌اش فاطمه بنت اسد دفن کنند. <ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴، ج۲، ص۱۷.</ref>

روایات متعددی از شیعه و اهل سنت در فضیلت این قبرستان رسیده است و برخی کتاب‌ها فصلی را به این عنوان اختصاص داده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید: السمهودی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى‌، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی،‌ ج۳ باب فضل بقیع.</ref> بنابر  روایتی [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] مأمور شد برای مردگان بقیع طلب آمرزش کند.<ref>مفید، ج۱، ص۱۸۱؛ سمهودی، ۱۹۷۱م، ج۳، ص۷۷.</ref> آن حضرت هر شب [[جمعه (روز)|جمعه]] به بقیع می‌رفت و برای آمرزش مدفونان در آن [[دعا]] می‌کرد.<ref>ابن قولویه، ص۵۲۹.</ref>در روایتی از آن حضرت آمده که در روز قیامت، هفتاد هزار تن با صفات نیکو از بقیع محشور می‌شوند.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۸۹-۹۰؛ وفاء الوفاء، ج۳، ص۷۹.</ref>او به کسانی که در بقیع دفن شوند، بشارت داده که [[شفاعت]] خواهند شد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۹۷.</ref>

گزارش‌هایی بسیار از حضور پیامبر(ص)، سخنان<ref>فرات الکوفی، ص۲۰۰.</ref> [[نماز]]های ایشان از جمله [[استسقاء|نماز استسقاء]]<ref>المتقی الهندی، کنزالعمال،۱۴۰۱ق، ج۸، ص۴۳۶.</ref> و [[نماز عید]]<ref>کلینی، ج۳، ص۴۶۰؛ طوسی ج۳، ص۱۲۹؛ سمهودی،۱۹۷۱م، ج۳، ص۶.</ref> در بقیع حکایت دارند. بنابر گزارشی، پیامبر(ص) در سال پایانی عمر خویش همراه گروهی از [[صحابه]] به بقیع رفت و مردگان را خطاب کرد و در قالب جملاتی از وفات خویش خبر داد.<ref> دیلمی، ج۱، ص۳۳.</ref>

بقیع مورد توجه خاندان پیامبر(ص) نیز بوده و آنان به زیارت این قبرستان می‌رفته‌اند.<ref>ابن کثیر، ج۸، ص۲۲۸. .</ref> از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نقل شده که پیامبر در جایگاه خانه عقیل می‌ایستاده و به رفتگان بقیع، دعا می‌کرده است.<ref>سمهودی، وفاءالوفاء،‌۱۹۷۱م، ج۳، ص۸۹۰.</ref> علمای بسیاری از شیعه<ref>برای نمونه ر. ک: ابن براج، ج، ص۲۸۳؛ محقق حلی، ج، ص۲۱۰. .</ref> و [[اهل سنت و جماعت|سنی]]<ref>برای نمونه ر. ک: شربینی، ج، ص۵۱۳؛ بهوتی، ج۲، ص۶۰۱؛ ابن الحاج، ج، ص۲۶۵. .</ref> به [[مستحب|استحباب]] زیارت بقیع [[فتوا]] داده‌اند.

در باره وجود قبرستانی به نام بقیع، پیش از اسلام، سند و روایتی در دست نیست. کهن‌ترین اثر ادبی در این زمینه، شعر عمرو بن النعمان البیاضی <ref>معجم البلدان، یاقوت حموی، ج۱، ص۴۷۳.</ref> از سران خزرج و انصار مدینه است <ref>ابن حجر،الأصابه،۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۷۵.</ref> که از قتل دوستانش میان دو بوستان عقیق در ده میلی مدینه<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۰ق،‌ ج ۶، ص۹۲.</ref> و بقیع الغرقد، یاد کرده است.<ref group="یادداشت">أین الذین عهدتهم فی غبطة/ بین العقیق إلی بقیع الغرقد.</ref> ابن اثیر نیز ذیل عنوان «یوم البقیع»‌ از درگیری [[اوس و خزرج|اوس]] و [[اوس و خزرج|خزرج]] در این مکان و پیروزی اوسی‌ها یاد می‌کند. <ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق‍،‌ج۱، ص۶۷۳.</ref> [[یهودیان یثرب]] نیز مردگان خود را در بوستانی به نام [[حش کوکب]] در جنوب شرقی بقیع، به خاک می‌سپرده‌اند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۰ ص۶.</ref>از گیاهان بقیع برای چرای شتران و گوسفندان نیز استفاده می‌شده است. <ref> ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۰ق، ج۳ ص۱۰۱.</ref>

با [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر]] به مدینه و تأسیس [[حکومت اسلامی]]، یکی از نیازهای [[مسلمان|مسلمانان]]، آرامستانی برای [[دفن]] اموات بود که این مهم از سوی رسول خدا تعیین گردید.<ref> ابن سعد،الطبقات الکبری،۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۰۳.</ref> به ویژه آن که پیامبر، گورستان [[شرک|مشرکان]] را تسطیح کرده و مسجد مدینه ([[مسجدالنبی|مسجد النبی]]) را بنا نهاده بود. <ref>ابن نجار، أخبارالمدینة، ص۸۶ و قرطبی، الجامع لأحکام القرآن،بی‌تا، ج۱۰ ص۵۲.</ref>[[عثمان بن مظعون]]، نخستین مسلمان از [[مهاجرین]] <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۰ق ، ج۳، ص۳۰۳.</ref>و [[اسعد بن زراره|اسعد بن زراره خزرجی]] <ref>ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۰ق، ج۳ ص۴۵۹.</ref> نخستین مسلمان از انصار در بقیع الغرقد دفن شدند. البته روایت‌های تاریخی نشان می‌دهد این بوستان تنها برای دفن مردگان به کار گرفته نشده و افرادی به ویژه از مهاجرین در آن خانه ساخته‌اند و این خانه‌ها بعدها به آرامگاه خانوادگی یا محل دفن شخصیت‌های مهم تبدیل شده است. گفته شده پیامبر این زمین‌ها را برای خانه‌سازی، تقطیع کرده و در اختیار مهاجران قرار داده است.<ref>نجمی، تاریخ حرم ائمه، ۱۳۸۰، ص۶۵.</ref> یکی از مشهورترین خانه‌های بقیع در آن دوره، خانه [[عقیل بن ابی‌طالب]] بوده است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری،۱۴۱۰ق، ج۴ ص۳۳.</ref> خانه‌های کوچک و آلاچیق‌هایی نیز در آنجا ساخته شده که مردگان را در آن دفن کرده‌اند. همچنین هر قبیله‌ای مکانی برای دفن اموات خود در بقیع، معین کرده است. <ref>سمهودی،وفاءالوفاء،‌۱۹۷۱م، ج۳، ص۸۳ .</ref>.

بیت الحزن یا [[بیت الاحزان]]، یکی دیگر از مکان‌های معروف بقیع بوده که [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین]] آن را برای [[سوگواری]] همسرش دختر پیامبر، ایجاد کرده بود.<ref>سمهودی، وفاءالوفاء،۱۹۷۱م، ج۳، ص۹۰۷.</ref> «الروحاء» هم نام یک مقبره مشهور میان بقیع بوده است. <ref>سمهودی، وفاءالوفاء،۱۹۷۱م، ج۳، ص۸۳.</ref>

زمین و بوستان بقیع در زمان امویان نیز مورد توجه مردم بوده است و در ادامه توسعه شهر مدینه، افرادی در آن‌جا خانه ساخته‌اند. همچنان که دفن اموات در بقیع نیز ادامه داشته است. [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] در زمان [[عبدالملک بن مروان]]، در بقیع خانه‌ای ساخته<ref>سمهودی،وفاءالوفاء،‌۱۹۷۱م،ج۳، ص۸۴ و ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۸۳.</ref> و خود نیز در بقیع دفن شده است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۸۷.</ref> خانه ابن افلح <ref>طبری،‌ تاریخ طبری، (دوره ۱۱ جلدی)بی‌تا، ج۷، ص۵۸۷.</ref>، خانه محمد بن زید <ref>سمهودی،وفاءالوفاء،‌۱۹۷۱م،ج۳، ص۸۳ .</ref>، خانه سعید بن عثمان <ref>سمهودی، وفاءالوفاء، ‌۱۹۷۱م، ج۳، ص۸۴ .</ref> و ده‌ها خانه دیگر نیز در بقیع ساخته شده و در طول زمان، خرید و فروش و تعمیر شده است.

همچنین با توجه به این که از دفن [[عثمان بن عفان|خلیفه سوم]] در بقیع جلوگیری شده بود و وی در قبرستان [[یهودیان]]، [[حش کوکب]] دفن شد،<ref>سمهودی، وفاءالوفاء،۱۹۷۱م، ج۳،ص۹۸.</ref> در زمان [[مروان بن حکم]] والی [[مدینه]]، دیوار میان بقیع و حش کوکب،‌ برداشته شد و سنگ قبر [[عثمان بن مظعون]] که به دست پیامبر نصب شده بود بر روی قبر [[عثمان بن عفان]]، منتقل گردید.<ref>سمهودی، وفاءالوفاء، ‌۱۹۷۱م، ج۳، ص۸۴ و ۹۹ و پژوهشکده حج و زیارت، بقیع در آینه تاریخ، مشعر، تهران، بقیع در آیینه تاریخ ص۲۶۷.</ref>

خانه [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] نیز در منطقه بقیع، قرار داشته است <ref>پژوهشکده حج و زیارت، بقیع در آینه تاریخ، مشعر، تهران، ص۲۸۰.</ref> که گویا همان خانه عقیل یا امام علی بوده که تعمیر شده است.<ref>بروجردی، طرائف المقال،۱۴۱۰ق، ‌ج۲،ص۵۹۰.</ref>

با توجه به دفن [[عباس بن عبدالمطلب]]،‌ عموی پیامبر در خانه عقیل<ref>ابن شبه، تاریخ مدینه منوره (ترجمه)،۱۳۸۰ش‍‌ ، ص۶۷۶.</ref><ref group="یادداشت">ابن‌شبه می‌نویسد: عباس بن عبدالمطلب در کنار قبر فاطمه بنت اسد بن هاشم و در ابتدای قبور بنی‌هاشم که در سرای عقیل است به خاک سپرده شد.</ref> و نیز دفن [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]]،<ref>ابن‌ شبه، تاریخ مدینه منوره (ترجمه)،۱۳۸۰ش، ص۱۱۶.</ref> [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] و [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)در]] آن‌جا،<ref>ابن نجار، اخبار المدینه، ص۱۶۶.</ref> [[بنی‌عباس|بنی عباس]] با سیاست مخالفت با آثار بنی‌امیه و جلب موافقت [[علویان]] به ویژه [[سادات حسنی|بنی الحسن]]، به ساخت و تعمیر این بنا پرداختند و آن را [[مسجد]] و [[زیارت|زیارت‌گاه]] کردند.<ref>نجمی، تاریخ حرم ائمه، ۱۳۸۰ش، ص۸۶.</ref>

اما منابع تاریخی از بازسازی مقبره ائمه بقیع در دوره [[سلجوقیان]] خبر می‌دهند. [[مجدالملک ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی البراوستانی القمی]](۴۹۲ق‍)، وزیر شیعه [[برکیارق]] سلجوقی (د۴۹۸ق‍‌)، معماری قمی را برای ساخت قبه ائمه بقیع، مأمور می‌کند اما سرانجام این معمار پس از کشته شدن وزیر، با نیرنگ امیر مدینه (د۴۹۵ق‍) به قتل می‌رسد.<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق‍، ج۱۰، ص۳۵۲.</ref> <ref group="یادداشت"> بین سال ۴۹۲ تا ۴۹۵ق.</ref> [[عبدالجلیل قزوینی رازی|عبدالجلیل قزوینی]] در حدود سال‌های ۵۵۵ تا ۵۵۹ ق می‌نویسد: «هنوز آثار خیرات او در [[حرمین |حرمین]] [[مکه]] و [[مدینه]] ظاهر است و در مشاهد ائمه علوی و [[سادات]] فاطمی، احسان‌های او متواتر است از اوقاف و شمع سوختن... و قبه حسن بن علی و  عباس عبدالمطلب پدر [[فهرست خلفای بنی‌عباس|خلفا]] آنجا مدفون است، مجدالملک فرموده است و چهارطاق [[عثمان بن عفان|عثمان عفان]] به بقیع هم او فرموده است. <ref>عبدالجلیل قزوینی،۱۳۵۸ش‍، نقض، ص۸۲.</ref> <ref group="یادداشت"> همچنین می‌نویسد: «قبه امام الحسن بن علی و زین العابدین و محمد باقر و جعفر صادق علیهم السلام به بقیع که هر چهار در یک حضرت مدفون‌اند و عباس عبدالمطلب آنجا مدفون است به مدینه رسول به گورستان بقیع... او فرموده است» (نقض ص۲۱۹).</ref> اما [[سید نورالله حسینی شوشتری|قاضی نورالله شوشتری]]، ضمن تأیید این مطلب، می‌افزاید: «... و چهارطاق عثمان بن مظعون که [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] چنان پندارند که مقام عثمان بن عفان است که او بنا کرده...» <ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۷ش‍، ج۲، ص۴۶۰.</ref>

[[ابن جبیر]] (د۶۱۴ ق‍)‌ در سال ۵۸۰ ق(در زمان ناصر خلیفه ۳۴ عباسیان و پیش از حمله مغولان) می‌گوید بقیع در شرق مدینه واقع شده و دروازه‌ای از شهر به نام «باب البقیع» به سوی آن گشوده می‌شود و پس از ذکر قبور و مزارات بقیع از روضه [[عباس بن عبدالمطلب]] و [[حسن بن علی]]،‌ سخن می‌گوید که بارگاهی است برآمده در هوا. او همچنین از محل دفن «[[مقام رأس الحسین|رأس الحسین]]» در پایین پای عباس، گزارش داده و پس از آن به تزئینات داخلی بقعه پرداخته و می‌نویسد: «به لوح‌هایی آراسته به بهترین صورت با قطعات برنجین مرصع و ستاره نشان و گل میخ‌هایی بسیار زیبا و منظری جمیل، پوشانده شده است...». ابن جبیر در ادامه از  قبه عباسیه یاد می‌کند که به «[[بیت الاحزان|بیت الحزن]]» معروف است. <ref>سفرنامه ابن جبیر،۱۳۷۰ش‍، ص۲۴۵.</ref> <ref group="یادداشت"> همچنین می‌نویسد: «نخستین مزاری که هنگام بیرون آمدن از این دروازه در سمت چپ خود می‌بینی، مزار [[صفیه]] عمه پیامبر مادر زبیر بن عوام است و روبروی این تربت، قبر [[مالک بن انس]] امام مدنی واقع شده که بر آن بارگاهی کوچک و مختصر برآورده‌اند. پیش روی آن مزار سلاله پاک، [[ابراهیم پسر پیامبر]] قرار دارد که بر آن بارگاهی سپید نهاده‌اند و در سمت راست آن بارگاه خاک پسر [[عمر بن خطاب]] به نام عبدالرحمن اوسط، معروف به ابی شحمه قرار دارد و هموست که پدرش وی را حد زد و بیمار شد و بمرد.  

 

[[محمد بن جعفر ابن نجار|ابن نجار]] متوفای ۶۴۳ق از قبور بزرگان زیادی در بقیع یاد می‌کند که نام اکثر آن‌ها ثبت نشده اما پس از درج نام ۹ تن از جمله [[عباس بن عبدالمطلب]] و [[ائمه بقیع]]، از دو قبر گزارش می‌کند که قبه مرتفع و قدیمی در ابتدای بقیع دارند و دو در آن هر روز برای زیارت باز می‌شود.<ref>ابن نجار، اخبار المدینة، ص ۱۶۶.</ref> او همچنین از قبه قبر [[فاطمه بنت اسد]] و قبه قبر [[عثمان بن عفان|عثمان]] در بقیع یاد کرده است. <ref>ابن نجار، اخبار المدینه ص۱۶۸.</ref>

با فتح [[بغداد]] پایتخت [[بنی‌عباس|عباسیان]]، این حکومت به دست مغول‌ها سرنگون شد؛ خاندان عباسی به [[مصر]] رفتند و حکومت ممالیک در [[قاهره]]، شکل گرفت. [[ابن بطوطه]] (۷۰۳ تا ۷۷۹ق‍) در این دوره در سال ۷۲۵ق به [[مکه]] و [[مدینه]] سفر کرده و از بقیع گزارش داده است. او از قبر [[صفیه دختر عبدالمطلب|صفیه]] دختر عبدالمطلب، عمه پیغمبر و مادر [[زبیر بن عوام]]،  قبر ابوعبدالله [[مالک بن انس]] که گنبد کوچکی دارد، قبر [[ابراهیم پسر رسول خدا|ابراهیم فرزند پیغمبر]] که گنبد سپیدی دارد، قبر عبدالرحمن بن [[عمر بن خطاب]] معروف به ابی شحمه،  قبور [[عقیل بن ابی‌طالب]] و [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب|عبدالله بن جعفر بن ابی طالب]] معروف به ذوالجناحین،‌ مقبره‌ زنان پیغمبر، مقبره [[عباس بن عبدالمطلب]] عم پیغمبر و [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|حسن بن علی(ع)]] با گنبدی استوار و صندوقی چوبین با صفحات برنجین و مرصع، قبر [[عثمان بن عفان]] و [[فاطمه بنت اسد]]، خبر می‌دهد و معتقد است  قبور بسیاری از [[مهاجرین]] و [[انصار]] و [[صحابه]] دیگر نیز در بقیع واقع شده و بیشتر آنها شناخته نیست.  

در سال [[سال ۱۲۲۰ هجری قمری|۱۲۲۰ قمری]] [[وهابیت|وهابیان]]، [[مدینه]] را محاصره کردند و بارگاه امامان چهارگانه و گنبد [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] موسوم به [[بیت الاحزان]] به دستور سعود بن عبدالعزیز، تخریب شد.<ref>من اخبارالحجاز و النجد، ص۱۰۴؛ البقیع قصة التدمیر، ص۸۴.</ref> سلطان محمود دوم عثمانی (حکومت: ۱۲۲۳-۱۲۵۵ق.) لشکری برای تصرف مدینه فرستاد و در [[ذی‌الحجة|ذی الحجه]] ۱۲۲۷ آن شهر را بازپس گرفت. ماده تاریخ این واقعه را «قُطع دابر الخوارج» گفته‌اند<ref>امین محسن، کشف الارتیاب، دارالکتاب الاسلامی قم، ص ۳۸.</ref>. در ادامه وی دستور بازسازی بارگاه‌ها را صادر کرد. <ref>پنجاه سفرنامه، ج۳، ص۱۹۶.</ref>

در سال ۱۲۳۲[[مصطفی رشید پاشا]] (د ۱۲۷۴ ق (رئیس الوزرای [[عبدالمجید یکم]]) گزارشی از وضعیت بقاع بقیع و ضریح‌های موجود در مزارات [[اهل‌بیت(ع)|اهل بیت]] علیهم السلام داده است.<ref>میراث اسلامی ما، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام ۱۳۹۳ ص۱۸۵.</ref> وی در گزارش خود از ساخت و ساز و بازسازی و تعمیر در زمان محمد علی پاشا د۱۲۶۵ ق(والی مصر در زمان سلطان سلیم عثمانی و فرزندش ابراهیم پاشا د۱۲۶۴ ق سخن گفته است.<ref>میراث اسلامی ما، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام ۱۳۹۳ ص۱۸۵.</ref>

[[فرهاد میرزا]] [[جمعه (روز)|جمعه]] [[۱۸ ذی‌القعده]] ۱۲۹۲ ق‍مری در سفر حج از [[باب جبرئیل]] به [[زیارت]] [[ائمه بقیع]] رفته است. او داخل صندوق چوبی یا همان [[ضریح]] رفته و گرد قبور[[طواف]] کرده است. فاصله میان صندوق قبرها و ضریح کم‌تر از نیم ذرع گزارش کرده. در این زمان علی پاشا شیخ الحرم و حاکم مدینه و عیسی افندی قاضی مدینه بوده و همچنین گفته که برخی قبور مثل قبر [[فاطمه بنت اسد]] خارج از دیوار بقیع قرار داشته است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص۱۴۱.</ref>

میرزا محمد حسین فراهانی در سال ۱۳۰۲ق در دوره [[ناصرالدین شاه قاجار]] به حج رفته و می‌گوید بقیع در شرق مدینه و خارج از دیوار شهر قرار دارد و دیواری سه ذرعی از سنگ و آهک با چهار در داشته و از سمت شرق به حش کوکب منتهی بوده که در کوچه باغ‌های بیرون شهر است. وی از کثرت دفن در بقیع گفته و این که بقیع همه روزه در ایام حج تا مغرب باز است و در دیگر ایام، ظهر [[پنج شنبه (روز)|پنجشنبه]] و [[جمعه (روز)|جمعه]] تا غروب باز است مگر برای دفن مردگان. او بقعه [[ائمه بقیع]] را هشت ضلعی توصیف می‌کند اما تاریخ این بنای سفیدکاری شده را نمی‌داند. فراهانی نوشته که محمد علی پاشای مصری در سال ۱۲۳۴ قمری به امر سلطان محمود خان عثمانی این بقعه را تعمیر کرده و بقعه‌های بقیع همه ساله از سوی سلاطین عثمانی تعمیر و رسیدگی می‌شود. به نوشته او داخل بقعه یک صندوق بزرگ از چوب جنگلی ممتاز بوده که داخل آن دو صندوق کوچک‌تر قرار داشته که پنج تن (ائمه بقیع و عباس عموی پیامبر)‌ در آن مدفون هستند.  

در ادامه گزارش سخن از ضریحی آهنین به میان آمده که ادعا می‌شود مقبره [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا(س)]] است و روی پرده گلابتون آن نوشته است: «سلطان احمد بن سلطان محمد بن سلطان ابراهیم بن سلطان احمد بن سلطان عثمان،‌ سنه احدی و ثلثین و مائة بعد الالف۱۱۳۱» اما فراهانی خود معتقد است این قبر فاطمه دختر [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و مادر [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] است. او از دو چهلچراغ و شمعدان و حصیر کف بقعه نوشته و گفته که این مکان، متولی و خدامی دارد که به صورت موروثی،‌ متولی مقبره هستند اما مراقبتی نمی‌کنند و فقط از حجاج، پول می‌گیرند.<ref>فراهانی، سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، ص۲۲۸.</ref>

طبق فتاوای [[وهابیت]]، ورود زنان به گورستان، ممنوع است<ref>[http://www.alifta.net/Fatawa/fatawaChapters.aspx?languagename=ar&View=Page&PageID=12354&PageNo=1&BookID=2 مجلة البحوث الإسلامية].</ref> و زائران مرد در ایام [[حج]] فقط در ساعت‌های مشخصی می‌توانند به [[زیارت]] قبور بقیع بروند و هر گونه عزاداری و قرائت دعا در بقیع به اتهام [[شرک]]، ممنوع است. پلیس‌های عربستانی و افراد خاصی به زبان‌های فارسی و عربی دائم در حال تذکر به حاجیان هستند که گاهی به مشاجره و بازداشت زائران می‌انجامد.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6673417/%D9%87%D9%85%D9%87-%D8%A2%D9%86%DA%86%D9%87-%DA%A9%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%82%DB%8C%D8%B9-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AF- همه آنچه که درباره قبرستان بقیع نمی‌دانید/ چرا در قبرستان بقیع گنبد وجود ندارد؟]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref> تاکنون برخی هیئت‌های سیاسی ایرانی توانسته‌اند با آزادی کامل ائمه بقیع را زیارت کنند و گاهی در میان آنان، زنان نیز همراه بوده‌اند.<ref>ر.ک: سایت [http://www.ion.ir/News/166721.html ایران آنلاین]؛‌شبی که آیت‌الله درهای بقیع را به روی ما گشود.</ref> امروزه در اصلی بقیع رو به صحن [[حرم مدنی|حرم نبوی]] باز می‌شود و با چند پله بالاتر از صحن قرار دارد. زنان تنها می‌توانند در ساعات خاصی روی این پله‌ها و از پشت نرده‌ها قبور بقیع را زیارت کنند.<ref>[https://www.yjc.ir/fa/news/6673417/%D9%87%D9%85%D9%87-%D8%A2%D9%86%DA%86%D9%87-%DA%A9%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%82%DB%8C%D8%B9-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AF- همه آنچه که درباره قبرستان بقیع نمی‌دانید/ چرا در قبرستان بقیع گنبد وجود ندارد؟]، باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>

اندیشه وهابی و تخریب قبور و شرک دانستن زیارت قبور و توسل به ارواح اولیاءالله اگرچه در تاریخ اسلام، سابقه داشته <ref>ن.ک: نجمی، تاریخ حرم ائمه، ۱۳۸۰، بخش پیشگفتار.</ref> اما [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن تیمیه]] و سپس [[عبدالوهاب نجدی]]، آن را گسترش داده‌اند.  

وهابیان حجاز، یک‌ بار در [[سال ۱۲۲۰ هجری قمری|۱۲۲۰]] به مدینه یورش بردند<ref>جبرتی عبدالرحمن، تاریخ عجائب الآثار فی التراجم و الأخبار المعروف بتاریخ الجبرتی،۱۴۱۷ق، ج۳، ص۶۳.</ref> که دولت وقت عثمانی (سلطان محمود دوم) فرمان سرکوبی آنان را در ذی‌القعده ۱۲۲۲ خطاب به محمد علی پاشا، والی مصر، صادر کرد.<ref>المحامی،‌ محمد فریدبک، تاریخ الدولة العلیة العثمانیة، بیروت ۱۴۰۸ق، ص۴۰۶.</ref> آنان سرانجام فتنه وهابیان را در [[چهارشنبه]] [[۸ ذی‌القعده]] [[سال ۱۲۳۳ هجری قمری|۱۲۳۳ق]] سرکوب ساخته<ref>ادوارد جوان، مصر فی القرن التاسع عشر، ترجمه به عربی محمد مسعود، ۱۳۴۰ق، ص ۵۸۱.</ref> و آثار تخریبی را بازسازی کردند.<ref>پنجاه سفرنامه، ج۳، ص۱۹۶.</ref>  وهابیان بار دیگر در [[صفر]] [[سال ۱۳۴۴ هجری قمری|۱۳۴۴ قمری]] به مدینه حمله کردند و با بدعت شمردن [[بنای بر قبور]] و [[زیارت]]، به تخریب اماکن مذهبی پرداختند. این تخریب‌ها اعتراضات شدیدی را در کشورهای مسلمان از جمله [[ایران]] برانگیخت. [[سید حسن مدرس|آیت الله مدرس]] در مجلس ایران برای مقابله با این عمل تلاش کرد و موضوع تشکیل کمیسیونی را برای بررسی موضوع مطرح ساخت.<ref>[http://ical.parliran.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87%20%DB%B1%DB%B9%DB%B3%20%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA%20%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD%20%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3%20%DB%8C%D9%88%D9%85%20%D9%87%D8%B4%D8%AA%D9%85%20%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1%20%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%20%D9%88%20%D8%B3%DB%8C%D8%B5%D8%AF%20%D9%88%20%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%82%20%DB%B1%DB%B0%20%D8%B5%D9%81%D8%B1%20%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B4 جلسه: ۱۹۳ صورت مشروح مجلس یوم هشتم شهریور هزار و سیصد و چهار مطابق ۱۰ صفر ۱۳۴۴] .</ref>

همچنین دولت ایران [[۱۶ صفر]] سال [[سال ۱۳۴۴ هجری قمری|۱۳۴۴ق]] (۱۳۰۴ش) را به مناسبت هتک حرمت به بقیع، عزای عمومی اعلام کرد.<ref>مکی، مدرس قهرمان آزادی، ۱۳۵۹ش، ج۲ ص۶۸۲.</ref>

دولت سعودی برای پیشگیری از خشم مسلمانان و توجیه تخریب اماکن مذهبی، نمایندگان دولت‌های مسلمان را به مکه فراخواند. از ایران هیأتی مرکب از [[غفار خان جلال السلطنه]]، وزیر مختار ایران در [[مصر]]، و [[حبیب الله خان هویدا]] در [[۲۴ شهریور]] ۱۳۰۴ش (۲۶ صفر ۱۳۴۴) وارد [[جده (شهر)|جده]] شد. با ترفندهای دولت سعودی و عدم پیگیری جدی از سوی مقام‌های کشورهای اسلامی، این قضیه مسکوت ماند.<ref>نک: تخریب و بازسازی بقیع، ص۵۸.</ref>

[[شیعه|شیعیان]]، در سالگشت این واقعه که با عنوان [[یوم الهدم]] شهرت یافته، مجالسی برگزار می‌کنند و به مرثیه‌خوانی و یادآوری حادثه [[تخریب بقیع]] می‌پردازند.

در نهایت [[۱۰ مهر]] [[سال ۱۳۰۵ هجری شمسی|۱۳۰۵ش]] مطابق [[۲۵ ربیع‌الاول]] ۱۳۴۵ق، پیشنهاد تشکیل کمیسیون در مجلس ایران به تصویب می‌رسد. کمیسیونى مرکب از دوازده نفر منتخبه از شعب شش‌گانه مجلس تحت عنوان (کمیسیون حرمین شریفین) تشکیل و با شرکت دولت در قضیه ظهور طائل وهابیه و تجاوزات مستقیم و غیرمستقیم آنها و تعیین تلکیف آتیه خطه حجاز مطالعات لازمه نموده نتیجه را به مجلس اطلاع دهند کمیسیون مزبور به توسط دولت می‌تواند لدى‌الاقتضا با مقامات روحانیت و دول اسلامى مذاکره نموده نشریات آنها را جلب نمایند. عضویت در کمیسیون ‌مزبور مانع عضویت دو کمیسیون دیگر مجلس نخواهدبود.<ref>[http://ical.parliran.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87%2015%20%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA%20%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3%20%DB%8C%D9%88%D9%85%20%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87%2010%20%D9%85%D9%87%D8%B1%201305%20%D9%85%D8%B7%D8%A7%D8%A8%D9%82%2025%20%D8%B4%D9%87%D8%B1%20%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84%201345 صورت مشروح مجلس یکشنبه دهم مهر ماه ۱۳۰۵ مطابق بیست و پنجم ربیع‌الاول ۱۳۴۵].</ref>

پس از تخریب نخست بقیع در سال (۱۲۲۰ق) سلطان محمود دوم عثمانی، در (۱۲۳۳ق) به بازسازی بقیع، اهتمام ورزیده است.<ref>رفعت پاشا، مرآت الحرمین (ترجمه)، نشر مشعر، ۱۳۷۷ش، ص۴۷۸.</ref> پس از آن و تخریب دوم در [[۸ شوال|هشتم شوال]] ۱۳۴۴ که به [[یوم الهدم]] مشهور است، مسلمانان از سفر [[حج]]، امتناع کردند اما [[شیخ عبدالرحیم فصولی حائری]] نوه [[محمدحسین حائری اصفهانی|صاحب فصول]] در همان سال یا سال بعد، همراه با تعداد زیادی از شیعیان، از راه [[شام]]، عازم حج می‌شود و با استقبال [[عبدالعزیز بن عبدالرحمن بن سعود]] روبرو می‌گردد و از همین فرصت استفاده کرده و به [[تخریب بقیع]] اعتراض می‌کند. عبدالعزیز این کار را به ظاهر تقبیح کرده و آن را به تحریک پدر [[هویدا]] [[میرزاحبیب الله]] [[بهاییت|بهایی]] پسر آقا رضا قناد شیرازی مقیم جده و [[امیر الحاج|سرپرست حجاج ایرانی]] نسبت می‌دهد. هر چند طبق سند دیگری، حبیب الله خان هویدا نقل کرده که عبدالعزیز، ویرانی اماکن مقدس بقیع را به «بدوی‌های جاهل» نسبت داده و خود را از این عمل بریء دانسته است.<ref>محقق، اسناد و تاریخ دیپلماسی، اسناد روابط ایران و عربستان سعودی (۱۳۰۴-۱۳۵۷ه‍.ش)، چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ص۴۶-۵۴.</ref>

در سال ۱۳۷۱ق، کنگره اسلامی ([[مؤتمر عالم الاسلام]]) در [[کراچی]] تشکیل می‌شود.  [[شریعت‌زاده اصفهانی]] نماینده [[سید حسین طباطبایی بروجردی|آیت الله بروجردی]] در [[پاکستان]]، مسئله ساختمان بقیع را در این کنگره مطرح می‌سازد و علمای شیعه نیز در این باره اظهار نظر می‌کنند. سرانجام دولت [[عربستان سعودی|سعودی]] پس از گفت و گوهای طولانی، موافقت خود را برای تعمیر بقاع منوره بقیع اعلام می‌کند.  

بدین ترتیب، آیت الله [[محمدحسین کاشف‌الغطاء|محمد حسین کاشف الغطاء]] و حاجی [[سید امین الدین الحسینی]] [[مفتی]] اعظم [[فلسطین]] و [[سید العراقین طهرانی]] که از اعضای موثر کنگره بودند مأموریت می‌یابند در این باره با دولت وقت [[حجاز]] مذاکره کنند.

در نتیجه این مذاکرات، امیر فیصل، نایب السلطنه وقت حجاز، همراه با [[مظفر اعلم]]، وزیر مختار (سفیر) ایران در کشور سعودی وارد مدینه شده و با حضور والی مدینه در مراسم آغاز تجدید بنای بقیع، در روز میلاد [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین]] علیه السلام ([[۱۳ رجب]] ۱۳۷۱)شرکت کردند.  

همچنین از [[سید محمدرضا گلپایگانی|آیت الله گلپایگانی]] نقل شده که با بازسازی بقیع توسط عده‌ای از تونسی‌ها در سال ۱۳۶۲ شمسی (۱۴۰۳ق) مخالفت کرده است. علت این مخالفت، توطئه ساختن مقبره برای [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت زهرا(س)]] در بقیع برای رد ادعای شیعه در مخفی بودن قبر آن حضرت، دانسته شده است. <ref>ر.ک: [http://www.iichs.ir/Modules/Content/Other/Print.aspx?id=۳۱۲۸ موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران]، مصاحبه با فرزند آیت الله گلپایگانی .</ref>

<gallery heights="200px" mode="packed">