ثنویت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ثنویت'''، به معنای اعتقاد به وجود دو [[خدا]] (دو خالق و مدبر) در عالم است. ثنویت یکی از مباحث دیرین در [[علم کلام|کلام اسلامی]] است که البته پیشینه آن به [[فلسفه یونان]] تحت عنوان دوآلیسم و نیز در [[آیین زرتشت]] تحت عنوان سپنته‌مینیو و انگره‌مینیو و نیز آیین‌های شرقی با عناوین [[یین و یانگ]] می‌رسد.

ثنویت [[مصدر جعلی]] از صفت نسبی ثَنَوی (منسوب به اثنَین) و ریشه آن ث ن ی است.<ref>ابن منظور، ذیل «ثنی»؛ مرتضی زبیدی، ج ۱۹، ص ۲۶۰۲۶۱</ref>

#قول به ثنویت در خدایی واحد، که این معنا در نقد نظریه‌های مختلف به کار رفته، از جمله درباره:

*تفکیک صفات و ذات خدا چنانکه در اندیشه [[اشاعره]] مطرح است،<ref>رجوع کنید به ابوالصلاح حلبی، ص ۵۷</ref>

*قول به اراده‌ای در برابر اراده خدا که این دیدگاه به [[مفوضه]] و [[معتزله]] نسبت داده شده است.<ref>رجوع کنید به اشعری، ۱۴۲۰، ص ۳۹، ۱۴۰؛ ماتُریدی، ص ۸۷ ۹۲، ۱۲۰</ref>

*قول به وجودی غیر از وجود خدا بر مبنای نظریه [[وحدت وجود]] [[عرفان|عرفا]] که به موجب آن هر گونه تفکیکی میان [[واجب الوجود|واجب]] و [[ممکن الوجود|ممکن]] مساوی با ثنویت و [[شرک]] است.<ref>رجوع کنید به آملی، ص ۳۱۰۳۱۱</ref>

با صرف نظر از دو معنای اخیر، سایر معانی ثنویت، از دیدگاه مخالفان آن نظریات، به معنای اول ثنویت قابل تحویل بوده یا به نحوی بدان می‌انجامیده و درحقیقت معنای اصلی موردنظر از اصطلاح ثنویت همان قول به دو خدا یا دو مبدأ بوده است.

مورخان و [[پدیدارشناسی دین|پدیدارشناسان دین]]، با بررسی باورهای متدینان به ادیان مختلف ثنوی در طول تاریخ، دوگانه انگاری یا قول به ثنویت را به اقسامی تقسیم کرده‌اند که از آن جمله است:

*دوگانه انگاری افراطی و دوگانه انگاری میانه رو. در دوگانه انگاری افراطی دو مبدأ مفروض، هم ارز و هر دو قدیم‌اند (مانویت نمونه‌ای از این باور است) اما در دوگانه انگاری میانه رو یکی از دو مبدأ، ازلی و دیگری برآمده از آن است (بسیاری از فرقه‌های [[گنوسیت|گنوسی]] از این جمله‌اند).

*دوگانه انگاری جدالی و دوگانه انگاری معادباور. در دوگانه انگاری جدالی هر دو مبدأ [[خیر و شر]] جاودانی‌اند و تا ابد با یکدیگر رقابت دارند ([[مایا]] و [[آتمن]] در باور هندی، [[یین و یان]] در باور چینی، و نیز نظریه‌های [[هراکلیتوس]] و [[امپدوکلس]]، دو فیلسوف یونانی پیش از [[سقراط]]، از این دست باورها و نظریه‌ها هستند). ولی در دوگانه انگاری [[معاد|معادباور]]، برای تاریخ پایان و غایتی در نظر گرفته می‌شود که در آن نهایتاً خیر بر شر غلبه می‌کند ([[دین زردشت]]، مانویت و فرقه‌های گنوسی از این دسته‌اند). دوگانه انگاری جدالی غالباً افراطی هم هست اما دوگانه انگاری معادباور با هر دو نظر افراطی و میانه رو سازگار است.

*دوگانه انگاری کیهانی در مقابل دوگانه انگاری ضدکیهانی. در دوگانه انگاری کیهانی نفس خلقت خیر است و شر امری خارجی و تحمیل شده به آن است اما در دوگانه انگاری ضدکیهانی شر لازمه ذات خلقت عالم است. دین زردشت جزء دسته اول و مانویت جزء دسته دوم است.<ref>دائره المعارف دین، ج ۴، ص ۵۰۶ ۵۰۹</ref>

به لحاظ تاریخی ارتباط بعضی از نگرشهای ثنوی با یکدیگر روشن است، مثلاً ارتباط باورهای مانویان و زردشتیان و نیز باورهای فرهنگی عامه در [[اروپای شرقی]] با فرقه‌هایی مثل [[یزیدیه]] در [[ارمنستان]] و غرب [[ایران]].<ref>دائره المعارف دین، ج ۴، ص ۵۰۹ ۵۱۰</ref>