مؤتمر علماء بغداد (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Hojabry |
imported>Hojabry |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۲۳ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۲۲:۰۴
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | منسوب به مُقاتِل بن عطیه |
| موضوع | اعتقادات شیعه |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
مُؤتَمَر علماء بغداد (گردهم‌آیی علمای بغداد) کتابی منسوب به مُقاتِل بن عَطیّه (درگذشته ۵۰۵ق) درباره مناظره گروهی از عالمان شیعه و سنی نزد ملک‌شاه سلجوقی در قرن پنجم هجری است. در این مناظره، برخی از اختلافات اعتقادی شیعه و اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته است. بنا بر آنچه نویسنده کتاب گزارش کرده، ملک‌شاه و گروهی از عالمان و مسئولان لشکری و کشوری در پایان مناظره شیعه می‌شوند.
نسخه خطی کتاب، اولین بار در کتابخانه‌ای در هند مشاهده شد و بارها در هند، لبنان، ایران و مصر، بازنشر یافت. از این کتاب، ترجمه‌های متعددی در ایران موجود است.
ماجرای نگارش
مُؤتَمَر علماء بغداد کتابی است منسوب به مُقاتِل بن عَطیه که از گردهم‌آیی و مناظره گروهی از عالمان شیعی و سنی نزد ملک‌شاه(از پادشاهان سلجوقی) در سال ۴۸۵ق گزارش می‌دهد.[۱]
به گزارش نویسنده کتاب، روزی یکی از عالمان اهل سنت، نزد ملک‌شاه به بدگویی و استهزای حسین بن علی علوی (از عالمان شیعه امامیه) پرداخت و شیعیان را گمراه و کافر خواند. ملک‌شاه سلجوقی متعجب شد و وزیرش خواجه نظام الملک را فراخواند و به او دستور داد تا جلسه‌ای متشکل از عالمان شیعه و سنی برپا کند تا از طریق مناظره، حقیقت روشن شود و شیعیان هدایت گردند. خواجه نظام‌الملک به سبب پرهیز از شعله‌ور شدن اختلاف، از تشکیل جلسه طفره می‌رفت اما به سبب اصرار شاه، جلسه‌ای تشکیل داد و هیئتی از عالمان شیعه و سنی را در مدرسه نظامیه بغداد گرد هم آورد. او مقرّر نمود که مناظره از صبح تا شب بی‌وقفه انجام شود، مباحث مستند ارائه گردد، از شایعات صرف‌نظر شود و هر آنچه گفته می‌شود، ثبت گردد.[۲] به گزارش نویسنده کتاب، مُقاتِل بن عطیّه، داماد خواجه نظام‌الملک، در جلسه حاضر بود و آنچه گفته می‌شد را می‌نوشت و بعد از مدتی، به تلخیص و نشر آن در قالب این کتاب اقدام کرد.[۳]
بنا بر گزارش کتاب، شاه، وزیر و گروهی از عالمان و سران لشکری و کشوری، به دنبالِ این مناظره، شیعه شدند. خواجه نظام‌الملک نیز دستور داد مذهب شیعه امامیه در مدرسه نظامیه تدریس شود. نویسنده کتاب نقل می‌کند که اساتید اهل سنت در آن مدرسه، در برابر این دستور مقاومت کرده و بعد از مدتی شورایی تشکیل داده و حکم به قتل شاه و وزیر دادند و سرانجام در ۱۲ رمضان ۴۸۵ق، خواجه را غافلگیرانه شهید کرده و بعد از هجده روز، ملک‌شاه را نیز به شهادت رساندند.[۴]
نویسنده کتاب
این کتاب را به مُقاتِل بن عَطیه نسبت داده‌اند.[۵] ابن خلکان، در کتاب «وفیات الاعیان»، از مُقاتل بن عطیه، به عنوان «شبل الدوله» یاد کرده و او را داماد خواجه نظام الملک و از عالمان و شاعران قرن پنجم توصیف می‌کند.[۶]
بنا بر تحقیقات مرعشی نجفی، نباید نویسنده این کتاب را با مُقاتل بن بشیر عجلی کوفی (که از شریح بن هانی روایت می‌کند) یا مُقاتل بن سلیمان ازدی خراسانی (مفسر مشهور در قرن دوم) اشتباه گرفت.[۷]
حسن انصاری از کتاب‌شناسان معاصر بر این باور است این کتاب نوشته مقاتل بن عطیه نیست بلکه به قلم یک نویسنده معاصر غیر عرب اما مسلط به زبان عربی است که آشنایی خوبی از تاریخ و کلام شیعه داشته و به منظور ارائه عقاید شیعی، این داستان خیالی را نوشته و به مُقاتل نسبت داده است.[۸] در کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه نیز نام این کتاب یا نویسنده‌اش ذکر نشده است.[۹]
محتوای مناظره
در این گردهم‌آیی و مناظره، مباحث متنوعی از سوی سید علوی (رئیس هیئت علمای شیعه امامیه) و شیخ عباسی (رئیس هیئت علمای اهل سنت) و سایر عالمان مطرح شد؛ از جمله:
- تکفیر صحابه: شیخ عباسی شیعیان را به تکفیر و لعن صحابه متهم ساخت. سید علوی توضیح داد که اولا فقط گروهی از شیعیان (نه تمام شیعیان) اهل تکفیر و لعن صحابه هستند و ثانیا همین گروه از شیعیان نیز، مستند به حدیثی از پیامبر(ص) که رویگردانان از سپاه اسامه را لعن کرده، فقط گروهی از صحابه را لعن می‌کنند که به بهانه‌های واهی از سپاه اسامه رویگردان شدند.[۱۰]
- خلفای راشدین: سید علوی به نقد شیوه انتخاب خلفای سه‌گانه پرداخت[۱۱] و بعد از آن، با اشاره به واقعه غدیر، حقانیت خلافت امام علی(ع) را اثبات نمود.[۱۲]
- عدم تحریف قرآن: شیخ عباسی اعتقاد به تحریف قرآن را به شیعیان نسبت داد اما سید علوی در ردّ این انتساب، توضیح داد که شیعیان چنین اعتقادی ندارند و روایات منسوب به امامان(ع) در زمینه تحریف قرآن، جعلی و ساختگی است؛ بلکه گروهی از اهل سنت با اعتقاد به افسانه غرانیق به تحریف قرآن ملتزم گشته‌اند.[۱۳]
- محکم و متشابه: در پی گفتگو در معنای برخی از آیات قرآن درباره اوصاف خداوند، سید علوی از لزوم ارجاع متشابهات به محکمات دفاع نمود اما شیخ عباسی اصرار داشت که باید به ظاهر قرآن اکتفا کرد.[۱۴]
- جبر و اختیار: سید علوی توضیح می‌دهد که اهل سنت جبرگرا هستند اما شیعیان با جبرگرایی مخالفند و آن را مخالف عقل و قرآن می‌دانند.[۱۵]
شرح کتاب
«ابهی المداد فی شرح کتاب موتمر علماء بغداد» در دو جلد، به قلم شیخ محمد جمیل حمّود، در بیروت توسط موسسه اعلمی در سال ۱۴۲۳ق به چاپ رسید. این کتاب درصدد توضیح مفاهیم و تفصیل استدلال‌های موجود در کتاب به سود شیعه امامیه است که در کتاب موتمر علماء بغداد به اختصار بیان شده است.[۱۶]
نشر و ترجمه
به نقل از حامد حنفی، اولین نسخه خطی کتاب، توسط مرتضی رضوی حسینی در کتابخانه امیر راجا محمود آباد در هند به‌دست آمد و در هند و لبنان و ایران با عنوان «موتمر علماء بغداد» منتشر شد.[۱۷] بعد از مدتی، این کتاب با عنوان «محاوره حول الامامه والخلافه بین عباسی وعلوی» در مصر انتشار یافت.[۱۸] حامد حنفی تذکر می‌دهد که هر دو عنوان، توسط ناشران، برگزیده شده است.[۱۹]
این کتاب با عناوین متنوع، توسط مترجمان و ناشران مختلف به زبان فارسی به چاپ رسیده است:[۲۰]
- موتمر علمای بغداد، ترجمه سید هدایت‌الله مسترحمی، انتشارات موسسه بنیاد خیریه الزهرا(س)، چاپ دهم، ۱۳۹۸ش.
- تجلی حقیقت، نجات بشریت، ترجمه سید هدایت‌الله مسترحمی، انتشارات بهاران، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
- راهی به سوی حقیقت، ترجمه محمدرضا فقیه ایمانی، انتشارات عطر عترت، چاپ بیست و پنجم، ۱۳۹۱ش.
- جستجوی حق در بغداد، ترجمه مصطفی خبازیان، انتشارات نور الاصفیاء، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- مناظره علمای بغداد، ترجمه مجید یونسی، انتشارات پیام علمدار، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- مناظره علمای بغداد، ترجمه سیدعلی لواسانی، انتشارات شبّر، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
- حقیقتی که همه آن را می‌پذیرند، ترجمه موسسه اسلامی ترجمه، انتشارات الماس، چاپ سوم، ۱۳۹۰ش.
- این است راه حق، یا، کنگره عالمان بغداد، ترجمه موسسه اسلامی ترجمه، انتشارات حاذق، چاپ ششم، ۱۳۸۵ش.
- کنگره دانشمندان بغداد، ترجمه محمدرضا زادهوش، انتشارات مهر قائم، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- گفتگوهای دوستانه علمی پیرامون امامت امیرالمومنین در همایش بغداد، ترجمه مرضیه توفیق یزدانی، انتشارات بنیاد نهج البلاغه، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۴م.
- ابن عطیه، مقاتل، موتمر علمای بغداد، ترجمه سیدهدایت‌الله مسترحمی، تهران، بنیاد خیریه الزهرا(س)، [بی‌تا].
- انصاری، حسن، مناظره دو دانشمند شیعه و سنی..
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشریعه، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- حامد حنفی، داود، نظرات فی الکتب الخالده، قاهره،دار المعلم للطباعه القاهره، ۱۳۹۹ق.
- حمود، جمیل، ابهی المداد فی شرح کتاب موتمر علماء بغداد، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۲۳ق.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۲.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۵-۲۰.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۱۹.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۲-۱۳؛ حامد حنفی، نظرات فی الکتب الخالده، ۱۳۹۹ق، ص۸۵.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۹۹۴م، ج۵، ص۲۵۷-۲۵۸؛ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۳.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۱۲-۱۳.
- ↑ انصاری، مناظره دو دانشمند شیعه و سنی.، سایت بررسی‌های تاریخی.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۳، ص۳۳۲.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۲۲-۲۸.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۲۹-۳۲.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۳۲-۳۴.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۳۴-۳۶.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۳۶-۴۱.
- ↑ ابن عطیه، موتمر علمای بغداد، بنیاد خیریه الزهرا(س)، ص۴۱-۴۳.
- ↑ حمود، ابهی المداد فی شرح کتاب موتمر علماء بغداد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۹-۱۰ و ج۲، ص۷۱۳-۷۱۴.
- ↑ حامد حنفی، نظرات فی الکتب الخالده، ۱۳۹۹ق، ص۸۵.
- ↑ حامد حنفی، نظرات فی الکتب الخالده، ۱۳۹۹ق، ص۸۵-۸۶.
- ↑ حامد حنفی، نظرات فی الکتب الخالده، ۱۳۹۹ق، ص۸۵.
- ↑ شبکه جامع کتاب گیسوم.