احادیث طینت: تفاوت میان نسخه‌ها

احادیث طینت مجموعه روایاتی است که ماده اولیه آفرینش انسان‌ها را یکسان نمی‌داند و به آفرینش انسان‌های [[مؤمن]] از ماده‌ای خوش‌بو و خوشایند با عنوان طینت علیین و خلقت انسان‌ها [[کافر]] از ماده‌ای بدبو و ناخوشایند به نام طینت سجین اشاره دارد.<ref>رضوانی و ذاکری، «روایات طینت و اختیار انسان»، ص۴۷-۴۸.</ref> این سلسله [[روایات]] با مضامین متفاوتی مانند خلقت از نور و ظلمت یا [[بهشت]] و [[جهنم]] در بسیاری از کتب حدیثی [[شیعه]] از جمله [[کتاب المحاسن]] (باب خلق المومن من علییین) اثر [[احمد بن محمد برقی]]،<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۵ و ۲۸۲-۲۸۳.</ref> [[الکافی]] (کتاب الایمان و الکفر) اثر [[محمد بن یعقوب کلینی]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲-۷.</ref> [[علل الشرایع]] (باب عله الطبایع و ...) نوشته [[شیخ صدوق]]<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۸۲-۸۴ و۱۱۶-۱۱۷.</ref> و [[بحارالانوار]] (کتاب العدل و المعاد) اثر [[محمدباقر مجلسی]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵، ۱۵۲-۱۶۱.</ref> آمده است. در برخی از منابع [[اهل سنت]] نیز در موارد معدودی به نقل احادیث طینت پرداخته شده است.<ref>طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۵۰؛ ابن ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۶۲۷؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۵.</ref>

روایات طینت را به چند دسته تقسیم کرده‌اند؛ دسته اول به خلقت [[پیامبران]]، [[امامان]] و مومنان از طینت علیین و کافران از طینت سجین اشاره کرده است. دسته دیگری از روایات حاکی از اختلاط و امتزاج طینت‌ها است و دسته‌ای دیگر به خروج ذرات [[اصحاب یمین]] و [[اصحاب شمال]] از طینت اولیه اشاره دارد.<ref>کریمی و داوری، «تحلیل احادیث طینت از منظر فقه الحدیث»، ص۶۷-۶۸؛ رضوانی و ذاکری، «روایات طینت و اختیار انسان»، ص۴۹-۵۲.</ref> در ادامه به برخی از این روایات اشاره می‌شود:

* [[ابوحمزه ثمالی]] از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام محمد باقر(ع)]] نقل کرده است: إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ خَلَقَنَا مِنْ أَعْلَى عِلِّيِّينَ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِيعَتِنَا مِمَّا خَلَقَنَا مِنْهُ ... وَ خَلَقَ عَدُوَّنَا مِنْ سِجِّينٍ وَ خَلَقَ قُلُوبَ شِيعَتِهِمْ مِمَّا خَلَقَهُمْ مِنْهُ ...<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴؛ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۲.</ref> بدرستى كه خداى عزّ و جلّ آفريده است ما را از علّيّين و آفريده است دل‌هاى پيروان ما را از آنچه آفريده است ما را از آن، ... و آفريده است دشمن ما را از سجّين، و آفريده است دل‌هاى پيروان ايشان را از آنچه آفريده است ايشان را از آن... <ref>آقا جمال خوانساری، شرح غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ج۶، ص۵۱۹.</ref>

* إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ النَّبِيِّينَ مِنْ طِينَةِ عِلِّيِّينَ قُلُوبَهُمْ وَ أَبْدَانَهُمْ وَ خَلَقَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ تِلْكَ الطِّينَةِ وَ جَعَلَ خَلْقَ أَبْدَانِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ دُونِ ذَلِكَ وَ خَلَقَ الْكُفَّارَ مِنْ طِينَةِ سِجِّينٍ قُلُوبَهُمْ وَ أَبْدَانَهُم‏ْ فَخَلَطَ بَيْنَ الطِّينَتَيْنِ- فَمِنْ هَذَا يَلِدُ الْمُؤْمِنُ الْكَافِرَ وَ يَلِدُ الْكَافِرُ الْمُؤْمِنَ وَ مِنْ هَاهُنَا يُصِيبُ الْمُؤْمِنُ السَّيِّئَةَ وَ مِنْ هَاهُنَا يُصِيبُ الْكَافِرُ الْحَسَنَة...<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲؛ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۸۲.</ref> خداوند تبارك و تعالى دل‌ها و بدن‌هاى پيامبران را از طينت عليّين آفريد و دل‌هاى اهل ايمان را از همين طينت ايجاد كرد و بدن‌هايشان را از غير آن آفريد و دل‌ها و بدن‌هاى كفّار را از طينت سجّين خلق كرد، پس اين دو طينت را به هم آميخت لذا از مؤمن كافر و از كافر مؤمن متولد شده و نيز مؤمن مرتكب كار بد و كافر اتيان به عمل نيك مى‌كند...<ref>صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۱۶.</ref>

* [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنَ مِنْ طِينَةِ الْجَنَّةِ وَ خَلَقَ الْكَافِرَ مِنْ طِينَةِ النَّار...<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۴، ص۸۲.</ref> بدرستى كه خداى كه بلند مرتبه است آفريده مؤمن را از طينت بهشت و آفريده كافر را از طينت جهنّم‏...<ref>آقا جمال خوانساری، شرح غرر الحکم و درر الکلم، ۱۳۶۶ش، ج۶، ص۵۱۴.</ref>

بر اساس برخی از روایات طینت، انسان‌ها به دو دسته [[مؤمن]] و [[کافر]] تقسیم می‌شوند که آفرینش مؤمنان از طینت پیامبران و ائمه(ع) (طینت علیین و بهشت) است و کفار از طینت آتش یا سجین خلق شده‌اند. در تقسیم‌بندی دیگری، طینات به سه دسته مؤمن، [[ناصبی]] و مستضعف تقسیم شده‌اند؛ دسته اول طینت انبیاء و مؤمنان البته با این تفاوت که طینت انبیا، طینت برگزیده و طینت مومنان فرع آن (طین لازب) است. دسته دوم طینت ناصب است که از «حمإ مسنون» خلق شده و طینت مستضعفان از «تراب» آفریده شده است. بر اساس این روایات به دلیل یکی بودن طینت [[ائمه(ع)]] و [[شیعیان]]، قلوب آنها به ائمه(ع) گرایش دارد و در مقابل قلوب کافران به دشمنان [[اهل بیت(ع)]] متمایل است.<ref>رضوانی و ذاکری، «روایات طینت و اختیار انسان»، ص۴۷-۴۸؛ غلامی و ذاکری، «طینت و عدل الهی»، ص۱۱۲-۱۱۴.</ref>  

* عده‌ای نیز این روایات را [[جعل حديث|ساخته و پرداخته]] [[غالیان]] برای نشان دادن تفاوت آفرینش ائمه(ع) با سایر انسان‌ها می‌دانند؛ بنابراین به خاطر ضعف سند باید کنار گذاشته شود.<ref>مدرسی طباطبایی، مکتب در فرآیند تکامل، ۱۳۸۹ش، ص۷۰.</ref>

* شرح احادیث طینت:‌[[آقا جمال خوانساری]] در این کتاب که به زبان فارسی تألیف شده به بحث و بررسی ده حدیث از احادیث طینت می‌پردازد. این کتاب به اهتمام عبدالله نورانی و توسط نهضت زنان مسلمان در سال ۱۳۵۹ شمسی به چاپ رسیده است.<ref>خوانساری، شرح احادیث طینت، ۱۳۵۹ش، ص۳.</ref> وی دلیل تألیف این کتاب را در کج‌فهی از روایات طینت ذکر کرده است و ضمن پذیرش صدور این روایات چنین می‌گوید: «چون برخی از اخبا صدق آثار در باب طینت مومنین و کفار به طریقی روایت شده که شايد بعضى از قاصرفهمان بى‌خبر و ظاهربينان، توهم كنند كه طينت هر يك از ارباب هدايت و ضلالت، مقتضى نيك و بد عقايد و افعال ايشان بوده و به اين اعتبار، به جبر و اضطرار و عدم قدرت و اختيار قائل گردند. لذا حقير آن احاديث را شرح كرده و آن چه مطابق حق و صواب داند بر لوح تحرير نگارد».<ref>خوانساری، شرح احادیث طینت، ۱۳۵۹ش، ص۸.</ref>

* ابن‏ ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ریاض، مكتبة نزار مصطفى الباز، ۱۴۱۹ق.

* آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم‏، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۶ش.

* حرعاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة في أصول الأئمة(تكملة الوسائل)، قم، مؤسسه امام رضا، ۱۴۱۸ق.

* سيوطى، عبدالرحمن بن ابى‏‌بكر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

* شبر، عبدالله، مصابيح الأنوار في حل مشكلات الأخبار، قم، بصیرتی، ۱۳۷۱ش.

* مازندرانى، محمدصالح بن احمد، شرح الكافي- الأصول و الروضة، تهران، المکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ق.

* مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول‏، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۴ق