آیه لا اکراه فی الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

«آیه لا اکراه فی الدین» آیه ۲۵۶ [[سوره بقره]] است. این [[آیه]] همراه با آیة الکرسی [[تلاوت]] می‌شود و از پرکاربردترین آیات [[قرآن کریم]] است.<ref>فانی و رجبی، «موارد استدلال تفسیری-کلامی به آیه لا اکراه فی الدین»، ص۹۴.</ref> در نگاه اولیه، آیه نشان‌دهنده اجباری نبودن پذیرش [[دین]] و تاکید بر آزادی و اختیار انسان در پذیرش دین است.<ref>فانی و رجبی، «موارد استدلال تفسیری-کلامی به آیه لا اکراه فی الدین»، ص۹۴.</ref> [[امام خمینی]] فضایل اخلاقی را در معنای کلمه دین در آیه لا اکراه فی الدین دخیل دانسته است.<ref>امام خمینی، آداب الصلاه، ۱۳۷۸ش، ص۳۷.</ref> برخی نیز محتوای [[آیه]] را به صورت قاعده عقلی پذیرفته‌اند.<ref>موسوی سبزواری، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، 1409ق، ج4، ص298.</ref>

[[علامه طباطبایی]] به نقل از [[تفسیر درالمنثور]]، [[شأن نزول]] آیه را مربوط به برخی از همسرانِ [[انصار]] می‌داند که [[عهد]] کرده بودند اگر فرزندی به دنیا بیاورند، آنها را یهودی کنند و به همین دلیل زمانی که [[یهودیان بنی‌ نضیر]] به خاطر پیمان شکنی به بیرون [[مدینه]] رانده شدند، پدران آن فرزندان اجازه خروج به آنها نمی‌دادند و درصدد بودند آنها را به اجبار [[مسلمان]] کنند تا اینکه آیه لا اکراه فی الدین نازل شد.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۳۴۷.</ref> البته علامه طباطبایی قول دیگری را نقل می‌کند که فردی از [[پیامبر اکرم(ص)]] سوال نموده، آیا می‌تواند فرزندان نصرانی خود را به پذیرش اسلام مجبور نماید که این آیه در پاسخ نازل شده است.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۳۴۸.</ref>  

در [[تفسیر مجمع البیان]] از قول قتادة بن دعامه، حسن و ضحاک آمده است، این آیه درباره [[اهل کتاب|اهل کتابی]] که از آنها [[جزیه]] دریافت می‌شد نازل شده است. سدی گفته است، این آیه درباره همه [[کافران]] است و بعدها با [[آیه قتال]] نسخ شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۳۱و۶۳۲.</ref> از [[ابن عباس]] نیز نقل شده آیه لا اکراه فی الدین مربوط به فرزندان یهودی دسته مشخصی از انصار است و برخی دیگر هم معتقدند که مخاطب آیه همه مردم هستند؛ به این معنا که در دین که مسئله‌ای قلبی است، برای هیچ شخصی اجبار وجود ندارد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۳۱و۶۳۲؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰و۱۱.</ref>

دسته اول معتقدند این آیه [[نسخ]] شده است. میبدی<ref>خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار و عده الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۸۰۶.</ref> و [[ابوالفتوح رازی]]<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسير القرآن، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۴۱۴.</ref> گفته‌اند، این آیه با [[آیه قتال]] و آیات ۷۴و۷۵ [[سوره توبه]] نسخ شده است.

دسته سوم کسانی که معتقدند بر اساس این آیه، [[ایمان]] با اکراه نمی‌تواند در یک جا جمع شود<ref>قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۷ش، ج۶، ص۱۰۸.</ref> و اجبار تنها می‌تواند در رفتار ظاهری تأثیر بگذارد.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۳۴۶-۳۴۹.</ref> این آیه نیز پاسخی به افرادی است که زور و شمشیر را عامل پذیرش دین اسلام می‌دانستند <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۲۷۹و۲۸۰؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱.</ref> در تفسیر [[مجمع البیان]] گفته شده زجاج (ابواسحاق، ابراهیم بن سری صاحب کتاب اعراب القرآن)<ref>ابراهیم بن سری، اعراب القرآن، ۱۳۷۴ش، ص۱.</ref> معتقد است با این [[آیه]] مشخص می‌شود، اگر کسی پس از جنگ [[اسلام]] آورد، به اکراه اسلام نیاورده است. <ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۳۱و۶۳۲. </ref>  بیضاوی نیز در [[تفسیر]] این آیه گفته است با توجه به این آیه خیری در الزام افراد به دین نیست<ref>بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۵۴.</ref>

برخی از مفسران در آثار خود به کاربرد [[فقه|فقهی]] آیه لا اکراه فی الدین اشاره نموده‌اند.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسير القرآن، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۴۱۴؛ طوسی، التبيان فی تفسير القرآن، بیروت، ج۲، ص۳۱۱ ؛مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۲۷۹و۲۸۰؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱.</ref>

[[علامه طباطبایی]] معتقد است بی‌قید و شرط بودن [[آیه]]، نشان می‌دهد همه انسان‌ها از جمله کفرپیشگان نیز نمی‌بایست با اکراه [[دین اسلام]] را بپذیرند و آیه به ممنوعیت شرعی (حکم انشائی تشریعی) اشاره دارد و جمله بعدی «قدتبین..» علت این حکم عنوان شده که عبارت است از بارز بودن حقیقت.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۳۴۲و۳۴۳.</ref>  

بسیاری از مفسران نیز معتقدند این [[آیه]] درصدد بیان ممنوعیت اجبار در پذیرش دین است.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسير القرآن، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۴۱۴؛ طوسی، التبيان فی تفسير القرآن، بیروت، ج۲، ص۳۱۱ ؛مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۲۷۹و۲۸۰؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۱.</ref> فخر رازی هم در تفسیر کبیر خود معتقد است این آیه صراحتا دین بر مبنای اجبار را نمی‌پذیرد و مبنای دین را پذیرش از روی [[اختیار]] دانسته است؛ چرا که اگر پذیرش دین اجباری بود، دیگر امکان امتحان و آزمایش وجود نداشت.<ref>فخررازی، تفسیر کبیر، ۱۴۲۰ق، ج۷، ص۱۵.</ref>

[[علامه حلی]] محتوای آیه را در [[احکام]] نیز جاری دانسته و در تکلیف نداشتن [[مکلف]] در مواردی که از توان او خارج است ( تکلیف به مالایطاق )، به این آیه استدلال می‌کند.<ref>علامه حلی، الفین الفارق بین الصدق و المین، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۴۱۶و۴۱۷؛ شبر، اصول الاصلیه و القواعد الشرعیه، ۱۴۰۴ق، ص۳۰۶و۳۰۷.</ref>

* امتحان خداوندی: برخی [[متکلمان]] معتقدند دنیا ظرفی برای امتحان انسان است و کسی امتحان می‌شود که دارای اختیار باشد و به همین دلیل [[خداوند]] انسان را دارای اختیار آفریده است.<ref>شوشتری، احقاق الحق وازهاق الباطل، ۱۴۰۹ق، ج۱،‌ ص۴۱۴؛ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۳۴۸-۳۵۰.</ref>