سکوت ۲۵ ساله: تفاوت میان نسخه‌ها

سکوت ۲۵ ساله [[امام علی(ع)]]، بخشی از زندگانی امام علی(ع) در دوران حکومت [[خلفای سه گانه]] است که وی از حق جانشینی خود بر [[پیامبر اسلام(ص)]] سخن نگفته است. این دوران از پذیرفتن خلافت [[ابوبکر]] ([[بیعت]]) پس از [[واقعه سقیفه بنی ساعده]] در [[سال یازدهم هجری]] آغاز و با پذیرش [[خلافت]] از سوی او در [[سال ۳۵ هجری]] خاتمه می‌یابد.<ref>منتظری مقدم، «بیست و پنج سال سکوت»، ص۴۱.</ref>  

البته برخی معتقدند انتساب «۲۵ سال سکوت» به [[امام علی(ع)]] اشتباه است؛ زیرا هیچ کس مانند حضرت علی(ع) و هیچ منبعی مانند [[نهج‌البلاغه]] تا این حد، تحلیل‌های دقیق از وقایع مختلف تاریخی ارائه نکرده<ref>«انتساب ۲۵ سال سکوت، به امام علی(ع) اشتباه است»، خبرگزاری تسنیم.</ref> و به این معنا نیست که امام علی(ع) هیچ دفاعی از حق خود و از لغزش‌ها ننموده است.<ref>«راز سکوت ۲۵ ساله علی علیه‌السلام!»، خبرگزاری شبستان.</ref>

پس از رحلت [[پیامبر اکرم(ص)]]، بنا به وصیت او،<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۸۶.</ref> [[علی(ع)]] با همراهی [[بنی‌هاشم]] در حال انجام امور [[کفن]] و [[دفن]] بودند، [[انصار]] و مهاجرین، جلسه‌ای در [[سقیفه بنی‌ساعده]] تشکیل دادند تا جانشین [[پیامبر(ص)]] را از میان [[انصار]] انتخاب کنند<ref>مظفر، السقیفة، ۱۴۱۵ق، ص۹۵-۹۷.</ref> و پس از مشاجراتی، بدون توجه به [[واقعه غدیر]] و سخن بعضی [[صحابه]] در خصوص سفارش پیامبر اکرم(ص) به جانشینی [[امام علی(ع)]]،<ref> یعقوبی، تاریخ الیعقوبی،دار الصادر، ج۲، ص۱۲۳؛ طبری، تاریخ الطبری، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۰۲.</ref> [[ابوبکر]] را به عنوان [[خلیفه]] معرفی کردند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ج۶، ص۸.</ref>

در میان دانشمندان، دو دیدگاه در خصوص چرایی سکوت [[امام علی(ع)]] وجود دارد. گروهی از دانشمندان که عمدتا علمای [[اهل سنت]] و برخی دیگر را تشکیل می‌دهند، معتقدند سکوت ۲۵ ساله امام علی(ع) نشان‌دهنده این است که امام(ع) برای خود حق حکومت قائل نبوده و حق حکومت برای مردم است. در مقابل گروه دوم که دانشمندان [[شیعه]] و برخی دانشمندان [[اهل سنت]] را تشکیل می‌دهند، این سکوت را با توجه به کلام امام علی(ع) تشریح نموده‌اند و بر الهی بودن حق حکومت تاکید نموده‌اند:  

# فقدان یاور: در خطبه ۲۶ [[نهج‌البلاغه]]، آمده است: «نظر کردم، جز اهل بیتم یاری برایم نبود، از اینکه آنان را در جنگ نابرابر به دست مرگ سپارم دریغ کردم، چشم بر خاشاک در دیده بستم، زهر غم و غصه آشامیدم و بر فروبردن خشم صبر ورزیدم و بر حادثه تلخ‌تر از درخت عَلقَم(درختِ کُنارِ تلخ<ref>دهخدا و دیگران، لغتنامه دهخدا، ذیل عنوان علقم.</ref>) پایداری کردم.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، خطبه ۲۶.</ref> [[علامه جعفری]] در پاسخ به این سوال که با وجود یارانی چون [[مقداد بن اسود کندی|مقداد کندی]]، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[ابو ایوب انصاری]]، [[مالک اشتر]] و چند صحابه دیگر که در موضوع زمامداری از [[امام علی(ع)]] حمایت می‌کردند، چرا امام علی(ع) تنها اهل بیت خود را یار خود می‌داند، می‌نویسد: «این عدۀ انگشت شمار به قدری به مقام شامخ [[امام اول شیعیان|امیرالمومنین(ع)]] ارادت و عشق می‌ورزیدند که مانند اهل بیت و دودمان طهارت بودند.»<ref>جعفری،‌ علامه، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، خطبه ۲۶.</ref>

# فقدان زمینه لازم: امام علی(ع) در پاسخ [[ابوسفیان]] و چند تن دیگر که از امام(ع) درخواست بیعت (و در نتیجه مخالفت با [[خلیفه]] وقت) می‌کردند، گفت:«(در این موقع سزاوار آنست که از حقّ خود چشم پوشیده صبر کنم، زیرا) آنکه میوه را در غیر وقت رسیدن بچیند، مانند کسی است که در زمین غیر زراعت کند.»<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، خطبه ۵.</ref>[[ابن میثم بحرانی]] معتقد است این سخن به معنای فقدان زمینه لازم در بازپس‌گیری حق اوست.<ref>بحرانی، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۷۶و۲۷۷.</ref> [[علامه جعفری]] نیز معتقد است خوش‌بینی مردم به یکدیگر و شایعه رضایت [[امام علی(ع)]] به ماجرای پس از وفات [[پیامبر اکرم(ص)]]، مردم را از آمادگی پذیرش حکومت امام(ع) محروم ساخته بود.<ref>جعفری،‌ علامه، محمد تقی، شرح نهج‌البلاغه، خطبه ۵.</ref>

# جلوگیری از فروپاشی جامعه اسلامی: برخی نیز معتقدند امام علی(ع) علاوه بر موارد بالا برای حفظ اتحاد اسلامی و خطری از بازگشت [[کفر]] احساس می‌کرد، از حق خود چشم‌پوشی کرد.<ref>علامه مجلسی، «شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار»، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۱۳؛ مکارم شیرازی، الأمثل، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۵۴۲؛ سند، الصحابه بین العداله و العصمه، ۱۴۳۳ق، ص۳۰۴؛ ابومعاش، الشیعه فرقه الناجیة، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۵۳۴.</ref>  

# پیروی از روش اولیای الهی(ع): برخی از صاحب‌نظران معتقدند سکوت ۲۵ ساله [[امام علی(ع)]] را در ادامه درنگ او در کشتن [[عمرو بن عبدود]]، جنگاور نامی عرب و دیگر رفتارهای [[امام اول شیعیان]] در همین باب جستجو کرد.<ref>بابایی، «تعامل فرهنگ با سایر مولفه‌های قدرت ملی از دیدگاه امام علی(ع)»، ص۶۸.</ref> [[امام علی(ع)]] در پاسخ به سوال مردم [[مدینه]] در خصوص علت جنگ با [[عایشه]]، [[طلحه]] و [[زبیر]] و سکوت در برابر [[خلفای سه‌گانه]]، دلیل سکوت ۲۵ ساله خود را بیان نموده است. حضرت علی(ع) علت سکوت خود را پیروی از روش ۶ [[پیامبر|پیامبر الهی(ع)]]، [[حضرت ابراهیم(ع)]] آن زمان که از قوم خود به دلیل ناروایی‌های آنان کناره گرفت،<ref>سوره مریم، آیه ۴۸.</ref>  [[حضرت لوط(ع)|حضرت لوط(ع]])آنجا که قدرتی در میان قوم خود نداشت و مظلوم واقع شد،<ref>سوره هود، آیه ۸۰.</ref> [[حضرت یوسف(ع)]] هنگامی که زندان را بر انجام عملی که خداوند بر آن خشمگین می‌شد ترجیح داد،<ref>سوره یوسف، آیه۳۳.</ref> [[حضرت موسی(ع)]] به دلیل ترس از قومش از آنها گریخت،<ref>سوره شعرا، آیه ۲۱.</ref> [[حضرت هارون|حضرت هارون(ع)]] آنجا که در صدد قتلش برآمدند و [[حضرت محمد(ص)]] آنجا که از بیم جان، از قومش گریخت و به غار پناه برد و [[امام علی(ع)]] در بستر او خوابید([[لیلة المبیت]]).<ref>ابن بابویه، علل الشرایع، ۱۴۰۸ق، ص۱۵۰.</ref>

برخی معتقدند سکوت [[امام علی(ع)]] در دوران [[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[عثمان]]، نشان می‌دهد حق حاکمیت با مردم است.<ref>بازرگان، «آخرت و خدا، هدف بعثت»، ص۴۸-۵۲؛ حائری یزدی، حکمت و حکومت، ۱۳۸۸ش، ص۱۴۴؛ قلمداران، حکومت در اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۳۸.</ref> مهدی بازرگان معتقد است اعمال و رفتار [[امامان شیعه(ع)]] در برابر حق حکومت، نشان‌دهنده این حقیقت است که تمامی امامان(ع)، حق حکومت را نه در تملک [[یزید]] و سایر حاکمان می‌دانستند و نه در تملک خودشان و نه در تملک [[خداوند]]، بلکه حق حاکمیت را حق مردم می‌دانستند.<ref>بازرگان، «آخرت و خدا، هدف بعثت»، ص۵۰.</ref>  

اولین کسانی که از سکوت ۲۵ ساله امام علی(ع)، الهی نبودن حق حکومت و مردمی بودن آن را نتیجه گرفته‌اند،برخی دانشمندان اهل سنت بوده‌اند.<ref>نگاه کنید به: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج ۷، ص۳۳ / فخر رازی، الاربعین، ص۷۶ / تفتازانی، شرح المقاصد، ج ۵، ص۲۶۲؛‌ روزبهان،دلائل الصدق، ج ۲، ص۲۱.</ref> [[ابن ابی الحدید]] در شرح [[نهج البلاغه]] و در تفسیر جمله «دعونی و التمسوا غیری» (ترجمه: رهایم کنید و غیر مرا بخواهید<ref>نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، خطبه ۹۲.</ref>) معتقد است اگر [[امام علی(ع)]] حقی را از خود سلب شده می‌دید و آن حق هم از جانب [[پیامبر اکرم(ص)]] بود، چنین جمله‌ای را نمی‌گفت.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه،۱۴۰۴ش، ج۷، ص۳۴.</ref> البته دانشمندان اسلامی عموما به نظریه انتصاب قائل بوده و در کتب خود این نظریه را با دلایل مفصل رد نموده‌اند.<ref>سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، بیروت، موسسه التاریخ العربی، ۱۴۳۳ق، ص۴۷۴؛ ابن نوبخت، الیاقوت، ص۸۲ / حمصی رازی، المنقذ من التقلید، ج ۲، ص۲۰۰ / محقق لاهیجی، گوهر مراد، ص</ref>

* ابن بابویه، شیخ صدوق محمد بن علی، علل الشرایع، نجف، منشورات المکتبة الحیدریه، ۱۴۰۸ق.