Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۴٬۰۶۶
ویرایش
تجسس: تفاوت میان نسخه‌ها
ویرایش شکلی
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ویرایش شکلی) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تَجَسُّس''' جستجو در امور پنهان مردم | '''تَجَسُّس''' جستجو کردن در امور پنهان و لغزش‌های مردم است. تجسس بدون انگیزه عقلانی از [[رذایل اخلاقی]] | ||
است و فقها به [[حرام|حرمت]] آن [[فتوا]] داده‌اند. به نظر [[فقها]]، تجسس اگر موجب خسارت شود، فرد خطاکننده باید خسارت را جبران کند. تنهایی و انتقام الهی از پیامدهایی تجسس در دنیا و [[آخرت]] شمرده شده است. | |||
در [[آیه غیبت|آیه ۱۲ سوره حجرات]] تجسس به همراه [[غیبت]] و سوءظن تقبیح شده است. [[مفسران]] ذیل این | در [[آیه غیبت|آیه ۱۲ سوره حجرات]] تجسس به همراه [[غیبت]] و سوءظن تقبیح شده است. [[مفسران]] ذیل این آیه، حرمت تجسس در زندگی خصوصی افراد را تا جایی می‌دانند که با زندگی دیگران و کیان جامعه ارتباطی نداشته باشد. به گفته [[مکارم شیرازی]] براساس آیه مذکور، گمان بد منشأ تجسس، تجسس موجب افشای عیوب پنهانی و آگاهی بر عیوب سبب [[غیبت]] می‌شود؛ به همین دلیل در [[دین اسلام]] از همه این علت و معلول‌ها نهی کرده است. | ||
تجسس در انتخاب همسر، گزینش کارمندان و یا آگاهی از نقشه‌ها و تحرکات دشمن از حکم حرمت تجسس استثناء | تجسس در انتخاب همسر، گزینش کارمندان و یا آگاهی از نقشه‌ها و تحرکات دشمن از حکم حرمت تجسس استثناء شده است. خبرنگاری از شرح حوادث آشکار در سطح جامعه نیز از حکم حرمت تجسس استثنا شده است. درمان تجسس با از بین بردن ریشه‌های آن مانند بدگمانی، [[حسادت]] و [[تکبر]] امکان‌پذیر است. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی و جایگاه== | ||
تجسس، به معنای خبر پرسیدن،<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه تجسس، ج۵، ص۶۴۵۱.</ref> جستجو از اموری که مردم می‌خواهند پنهان بماند<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref> و دنبال چیزی گشتن<ref>معین، لغتنامه، ۱۳۸۶ش، ذیل واژه تجسس.</ref> است. | تجسس، به معنای خبر پرسیدن،<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه تجسس، ج۵، ص۶۴۵۱.</ref> جستجو از اموری که مردم می‌خواهند پنهان بماند<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref> و دنبال چیزی گشتن<ref>معین، لغتنامه، ۱۳۸۶ش، ذیل واژه تجسس.</ref> است. | ||
تجسس در [[قرآن]] به معنای کسب اطلاع از لغزش‌های [[مؤمنان]] به کار رفته | تجسس در [[قرآن]] به معنای کسب اطلاع از لغزش‌های [[مؤمنان]] به کار رفته است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۲۰۵.</ref> زمانی که [[علی(ع)|حضرت‌علی(ع)]] [[مالک اشتر]] را به حاکمیت [[مصر]] منصوب کرد، او را از تجسس در احوال پنهانی مردم نهی نمود.<ref>سید رضی، نهج البلاغه،۱۳۸۴ش، ص۶۶۷.</ref> | ||
===تفاوت با خبرنگاری=== | ===تفاوت با خبرنگاری=== | ||
تجسس از منظر اجتماعی، به معنای جستجوگری و کارهای اطّلاعاتی<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۸۹، سوال ۱۶۶۹و۱۶۶۸.</ref>و همچنین واکاوی در امور مردم است،<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref> اما خبرنگاری که آن هم جستجویی اجتماعی است، اشاره به شرح حوادثی دارد که آشکارا در سطح جامعه رخ می‌دهد.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۸۹، سوال ۱۶۶۹و۱۶۶۸.</ref> | تجسس از منظر اجتماعی، به معنای جستجوگری و کارهای اطّلاعاتی<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۸۹، سوال ۱۶۶۹و۱۶۶۸.</ref>و همچنین واکاوی در امور مردم است،<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref> اما خبرنگاری که آن هم جستجویی اجتماعی است، اشاره به شرح حوادثی دارد که آشکارا در سطح جامعه رخ می‌دهد.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۸۹، سوال ۱۶۶۹و۱۶۶۸.</ref> | ||
== | ===تجسس در آیه ۱۲ سوره حجرات=== | ||
در [[آیه غیبت|آیه ۱۲ سوره حجرات]]، تجسس [[حرام]] شمرده شده و جمله «أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَیْتًا فَكَرِ‌هْتُمُوهُ؛ آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید» علت تحریم آن شمرده شده است.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۳۲۴ و۳۲۵.</ref> گفته شده براساس قرائن که در داخل و خارج آیه است، حرمت تجسس، مربوط به زندگی خصوصی افراد است تا جایی که با زندگی دیگران و کیان جامعه ارتباطی نداشته باشد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۱۸۷ و ۱۸۸.</ref> | |||
== انگیزه‌ها== | |||
تجسس از جهت انگیزه، به چند دسته تقسیم می‌شود: | تجسس از جهت انگیزه، به چند دسته تقسیم می‌شود: | ||
* بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]] و صرفا جهت خبردار شدن از امور دیگران. | * بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]] و صرفا جهت خبردار شدن از امور دیگران. | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۳: | ||
* با هدفی ضروری، مانند حفظ [[حکومت اسلامی|نظام‌اسلامی]] و یا جلوگیری از اشاعه فساد و یا با قصد خیر اما با هدفی غیرضروری صورت می‌پذیرد، مانند اصلاح میان مردم.<ref>خرازی، «کاوشی در حکم فقهی تجسس»، ص۵۷.</ref> | * با هدفی ضروری، مانند حفظ [[حکومت اسلامی|نظام‌اسلامی]] و یا جلوگیری از اشاعه فساد و یا با قصد خیر اما با هدفی غیرضروری صورت می‌پذیرد، مانند اصلاح میان مردم.<ref>خرازی، «کاوشی در حکم فقهی تجسس»، ص۵۷.</ref> | ||
= | ===حکم شرعی=== | ||
==حکم شرعی== | |||
با توجه به اقسام تجسس، [[حکم شرعی]] آنها نیز نزد [[فقها]] متفاوت است: | با توجه به اقسام تجسس، [[حکم شرعی]] آنها نیز نزد [[فقها]] متفاوت است: | ||
* تجسس، بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]]، [[حرام]] است و [[فقها]]، تجسس با انگیزه [[فساد]] یا باخبرشدن از موضوعاتی که مردم پنهان می‌دارند را [[حلال|جایز]] نمی‌دانند.<ref>خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، بخش تجسس و افشای اسرار، مسئله ۱۳۹۰و۱۳۹۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۴۷، سوال ۴۴۳ و ج۲، ص۳۶۴، سوال۱۰۷۷.</ref> تجسس اگر موجب خسارت شود، فرد خطاکننده | * تجسس، بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]]، [[حرام]] است و [[فقها]]، تجسس با انگیزه [[فساد]] یا باخبرشدن از موضوعاتی که مردم پنهان می‌دارند را [[حلال|جایز]] نمی‌دانند.<ref>خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، بخش تجسس و افشای اسرار، مسئله ۱۳۹۰و۱۳۹۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۴۷، سوال ۴۴۳ و ج۲، ص۳۶۴، سوال۱۰۷۷.</ref> تجسس در این صورت اگر موجب خسارت شود، فرد خطاکننده باید خسارت را جبران کند.<ref> خامنه‌ای،اجوبه الاستفتائات، بخش تجسس و افشای‌اسرار، مسئله ۱۳۹۲.</ref> | ||
* تجسس، با انگیزه [[عقل|عقلایی]]، با ذکر شرایطی [[جایز]] دانسته شده،<ref>نراقی، معراج‌السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۸.</ref> به‌ویژه زمانی که به صورت یک توطئه و یا یک فساد گسترده دربیاید.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۴۷، سوال ۴۴۳.</ref> | |||
* تجسس، با انگیزه [[عقل|عقلایی]]، با ذکر شرایطی [[جایز]] دانسته شده،<ref>نراقی، معراج‌السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۸.</ref> | |||
* تجسس به سود دشمنان [[حرام]] است و در مواردی فرد خطاکننده [[مفسد فی الارض]] شناخته می‌شود که تشخیص آن با [[حاکم شرع]] است.<ref>مکارم‌شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۰۰، سوال۱۴۴۵.</ref> | * تجسس به سود دشمنان [[حرام]] است و در مواردی فرد خطاکننده [[مفسد فی الارض]] شناخته می‌شود که تشخیص آن با [[حاکم شرع]] است.<ref>مکارم‌شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۰۰، سوال۱۴۴۵.</ref> | ||
* تجسس | * تجسس توسط سازمان‌های اطلاعاتی و آگاهی از نقشه‌های دشمن، [[جایز]] دانسته شده،<ref>مکارم‌شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۵.</ref> چنانکه حضرت علی(ع) به فرماندار [[مکه]] از حرکت عده‌ای از اهالی [[شام]] به سمت [[مکه]]، از طریق جاسوسان خود خبر داد.<ref>سیدرضی، نهج‌البلاغه،۱۳۸۴ش، نامه۳۳.</ref> همچنین مواردی همچون گزینش کارگزاران و انتخاب [[همسر]] از استثنائات آن هستند.<ref> الهامی‌نیا، فقه مدیریت، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ص۱۰۵؛ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۷.</ref> | ||
==پیامدها== | ==پیامدها== | ||
در روایات پیامدهایی برای تجسس ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: | در روایات پیامدهایی برای تجسس ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: | ||
* انتقامِ الهی: بنا بر روایتی که | * انتقامِ الهی: بنا بر روایتی که از [[امام علی(ع)]] نقل شده، کسی که به کاوش در اسرار دیگران بپردازد، خداوند اسرار او را فاش می‌کند.<ref>آمدی تمیمی، غررالحکم، ۱۴۱۰ق، ص۶۳۸، حدیث ۱۱۴۴.</ref> | ||
* تنهایی: در روایتی از [[امام صادق(ع)]] آمده: «درباره عقائد مردم تفتیش نکن که | * تنهایی: در روایتی از [[امام صادق(ع)]] آمده: «درباره عقائد مردم تفتیش نکن که بدون دوست خواهی ماند.»<ref> مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۸، ص۲۵۳، حدیث ۱۰۹.</ref> همچنین تنفر، [[بدگمانی|بدبینی]] و [[کینه‌توزی]] را از دیگر پیامدهای تجسس دانسته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۱.</ref> | ||
همچنین تنفر، [[بدگمانی|بدبینی]] و [[کینه‌توزی]] را از دیگر پیامدهای تجسس دانسته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۱.</ref> | |||
==درمان== | ==درمان== | ||