۱۷٬۱۹۲
ویرایش
تجسس: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
خلاصه‌سازی
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (خلاصه‌سازی) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز (خلاصه‌سازی) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تَجَسُّس''' به‌معنای جستجو در امور مردم است. تجسس از منظر [[اسلام]] [[حرام]] است و پیامدهایی را در دنیا و [[آخرت]] در پی دارد | '''تَجَسُّس''' به‌معنای جستجو در امور مردم است. تجسس از منظر [[اسلام]] [[حرام]] است و پیامدهایی را در دنیا و [[آخرت]] در پی دارد البته تجسس در انتخاب همسر، گزینش کارمندان و یا آگاهی از نقشه‌ها و تحرکات دشمن از استثنائات این حکم هستند. درمان تجسس از راه از بین بردن ریشه‌های آن مانند [[حسادت]] و [[تکبر]] امکان‌پذیر است. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
تجسس، به معنای خبر | تجسس، به معنای خبر پرسیدن،<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه تجسس، ج۵، ص۶۴۵۱.</ref> جستجو از اموری که مردم می‌خواهند پنهان بماند<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref> و دنبال چیزی گشتن<ref>معین، لغتنامه، ۱۳۸۶ش، ذیل واژه تجسس.</ref> است. | ||
تجسس در قرآن به معنای کسب اطلاع از لغزش‌های [[مؤمنان]] به کار رفته که در شمار [[رذایل اخلاقی]] قرار دارد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۲۰۵.</ref> زمانی که [[علی(ع)|حضرت‌علی(ع)]] [[مالک اشتر]] را به حاکمیت [[مصر]] منصوب کرد، او را از تجسس در احوال پنهانی مردم نهی نمود.<ref>سید رضی، نهج البلاغه،۱۳۸۴ش، ص۶۶۷.</ref> | |||
===تفاوت با خبرنگاری=== | ===تفاوت با خبرنگاری=== | ||
| خط ۸: | خط ۱۰: | ||
== انگیزه== | == انگیزه== | ||
تجسس از جهت انگیزه، به چند دسته تقسیم می‌شود | تجسس از جهت انگیزه، به چند دسته تقسیم می‌شود: | ||
* بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]] و صرفا جهت خبردار شدن از امور دیگران. | * بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]] و صرفا جهت خبردار شدن از امور دیگران. | ||
* به منظور [[هتک حرمت]] و بردن آبرو یا نیت‌هایی از این قبیل. | * به منظور [[هتک حرمت]] و بردن آبرو یا نیت‌هایی از این قبیل. | ||
* با قصد خیر و یا با هدفی | * با قصد خیر و یا با هدفی ضروری، مانند حفظ [[حکومت اسلامی|نظام‌اسلامی]] و یا جلوگیری از اشاعه فساد و یا با هدفی غیرضروری صورت می‌پذیرد، مانند اصلاح میان مردم.<ref>خرازی، «کاوشی در حکم فقهی تجسس»، ص۵۷.</ref> | ||
==حکم شرعی== | ==حکم شرعی== | ||
با توجه به اقسام تجسس، [[حکم شرعی]] آنها نیز نزد [[فقها]] متفاوت است: | با توجه به اقسام تجسس، [[حکم شرعی]] آنها نیز نزد [[فقها]] متفاوت است: | ||
* تجسس، بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]]، [[حرام]] است و [[فقها]]، تجسس با انگیزه [[فساد]] یا باخبرشدن از موضوعاتی که مردم پنهان می‌دارند را [[حلال|جایز]] نمی‌دانند.<ref>خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، بخش تجسس و | * تجسس، بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]]، [[حرام]] است و [[فقها]]، تجسس با انگیزه [[فساد]] یا باخبرشدن از موضوعاتی که مردم پنهان می‌دارند را [[حلال|جایز]] نمی‌دانند.<ref>خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، بخش تجسس و افشای اسرار، مسئله ۱۳۹۰و۱۳۹۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۴۷، سوال ۴۴۳ و ج۲، ص۳۶۴، سوال۱۰۷۷.</ref> تجسس اگر موجب خسارت شود، فرد خطاکننده می‌بایست خسارت وارده را جبران کند.<ref> خامنه‌ای،اجوبه الاستفتائات، بخش تجسس و افشای‌اسرار، مسئله ۱۳۹۲.</ref> | ||
* تجسس، با انگیزه [[عقل|عقلایی]]، با ذکر شرایطی [[جایز]] دانسته شده،<ref>نراقی، معراج‌السعاده، ۱۳۷۷ش، | |||
* تجسس، با انگیزه [[عقل|عقلایی]]، با ذکر شرایطی [[جایز]] دانسته شده،<ref>نراقی، معراج‌السعاده، ۱۳۷۷ش، ص۸.</ref> خصوصا زمانی که به صورت یک توطئه و یا یک فساد گسترده دربیاید.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۴۷، سوال ۴۴۳.</ref> | |||
* تجسس به سود دشمنان [[حرام]] است و در مواردی فرد خطاکننده [[مفسد فی الارض]] شناخته می‌شود که تشخیص آن با [[حاکم شرع]] است.<ref>مکارم‌شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۰۰، سوال۱۴۴۵.</ref> | * تجسس به سود دشمنان [[حرام]] است و در مواردی فرد خطاکننده [[مفسد فی الارض]] شناخته می‌شود که تشخیص آن با [[حاکم شرع]] است.<ref>مکارم‌شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۰۰، سوال۱۴۴۵.</ref> | ||
* تجسس در خصوص سازمان‌های اطلاعاتی و آگاهی از نقشه‌های دشمن، [[جایز]] دانسته شده،<ref>مکارم‌شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۵.</ref> چنانکه حضرت علی(ع) به فرماندار [[مکه]] از حرکت عده‌ای از اهالی [[شام]] به سمت [[مکه]]، از طریق جاسوسان خود خبر داد.<ref>سیدرضی، نهج‌البلاغه،۱۳۸۴ش، نامه۳۳.</ref> همچنین مواردی همچون گزینش کارگزاران و انتخاب [[همسر]] از استثنائات آن هستند.<ref> الهامی‌نیا، فقه مدیریت، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ص۱۰۵؛ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۷.</ref> | * تجسس در خصوص سازمان‌های اطلاعاتی و آگاهی از نقشه‌های دشمن، [[جایز]] دانسته شده،<ref>مکارم‌شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۵.</ref> چنانکه حضرت علی(ع) به فرماندار [[مکه]] از حرکت عده‌ای از اهالی [[شام]] به سمت [[مکه]]، از طریق جاسوسان خود خبر داد.<ref>سیدرضی، نهج‌البلاغه،۱۳۸۴ش، نامه۳۳.</ref> همچنین مواردی همچون گزینش کارگزاران و انتخاب [[همسر]] از استثنائات آن هستند.<ref> الهامی‌نیا، فقه مدیریت، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)، ص۱۰۵؛ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۷.</ref> | ||
==پیامدها== | ==پیامدها== | ||
در | در روایات پیامدهایی برای تجسس ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: | ||
* انتقامِ الهی: بنا بر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، کسی که به کاوش در اسرار دیگران بپردازد، خداوند اسرار او را فاش می‌کند.<ref>آمدی تمیمی، غررالحکم، ۱۴۱۰ق، ص۶۳۸، حدیث ۱۱۴۴.</ref> | * انتقامِ الهی: بنا بر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، کسی که به کاوش در اسرار دیگران بپردازد، خداوند اسرار او را فاش می‌کند.<ref>آمدی تمیمی، غررالحکم، ۱۴۱۰ق، ص۶۳۸، حدیث ۱۱۴۴.</ref> | ||
* تنهایی: در روایتی از امام صادق(ع) آمده: «درباره عقائد مردم تفتیش نکن که بی‌دوست خواهی ماند.»<ref> مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۸، ص۲۵۳، حدیث ۱۰۹.</ref> | |||
* تنهایی: در روایتی از امام صادق(ع) آمده: «درباره عقائد مردم تفتیش نکن که بی‌دوست خواهی ماند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۸، ص۲۵۳، حدیث ۱۰۹.</ref> | |||
همچنین تنفر، [[بدگمانی|بدبینی]] و [[کینه‌توزی]] را از دیگر پیامدهای تجسس دانسته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۱.</ref> | |||
==درمان== | ==درمان== | ||
درمان تجسس از طریق از بین بردن ریشه‌های آن امکان‌پذیر است.<ref | درمان تجسس از طریق از بین بردن ریشه‌های آن امکان‌پذیر است.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۱.</ref> اولین ریشه تجسس بدگمانی<ref name=":1">الهامی‌نیا، فقه مدیریت، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)،ص۱۰۴.</ref> و چاره آن هم خوش‌بینی و اعتماد به افراد دیگر خصوصا زیردستان است.<ref name=":1" /> [[حسد]]، [[کینه|کینه‌توزی]]، دشمنی و [[تکبر]] نیز از ریشه‌های تجسس دانسته شده‌اند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۸.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||