تجسس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تَجَسُّس''' به‌معنای جستجو در امور مردم است. تجسس از منظر [[اسلام]] [[حرام]] است و پیامدهای ناگواری در دنیا و [[آخرت]] در پی دارد. برای تجسس، استثنائاتی هم ذکر شده؛ مانند تجسس در خصوص انتخاب همسر، گزینش کارمندان و یا آگاهی از نقشه‌ها و تحرکات دشمن. برای درمان تجسس می‌بایست ریشه‌های این عمل یعنی [[بدبینی]]، [[حسادت]]، عداوت و [[تکبر]] از میان برود.

تجسس، به معنای خبر پرسیدن<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه تجسس، ج۵، ص۶۴۵۱.</ref> و دنبال چیزی گشتن<ref>معین، لغتنامه،‌ ۱۳۸۶ش، ذیل واژه تجسس.</ref> و جستجو در امور مردم است، اموری که مردم می‌خواهند پنهان بماند و فرد آنها را پیگیری می‌کند تا خبردار شود<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref>و بیشتر در معنای بد به‌کار می‌رود.<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه تجسس، ج۵، ص۶۴۵۱.</ref> تجسس در قرآن، کسب اطلاع از لغزش‌های [[مؤمنان]] است که در شمار [[رذایل اخلاقی]] قرار دارد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۲۰۵.</ref>  

تجسس از منظر اجتماعی آن، به معنای جستجوگری و کارهای اطّلاعاتی<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۸۹، سوال ۱۶۶۹و۱۶۶۸.</ref>و همچنین واکاوی در امور مردم است،<ref>علامه طباطبایی، المیزان، دفتر انتشارات اسلامی، ج۱۸، ص۴۸۴.</ref> اما خبرنگاری که آن هم جستجویی اجتماعی است، اشاره به شرح حوادثی دارد که آشکارا در سطح جامعه رخ می‌دهد.<ref>مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۸۹، سوال ۱۶۶۹و۱۶۶۸.</ref>

* تجسس، بدون انگیزه [[عقل|عقلایی]]، [[حرام]] است و هیچ‌یک از [[فقها]]، تجسس با انگیزه [[فساد]] یا باخبرشدن از موضوعاتی که مردم پنهان می‌دارند را [[حلال|جایز]] نمی‌دانند.<ref>خامنه‌ای، اجوبه‌الاستفتائات، بخش تجسس و افشای‌اسرار، مسئله ۱۳۹۰و۱۳۹۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۱۴۷، سوال ۴۴۳ و ج۲، ص۳۶۴، سوال۱۰۷۷.</ref> و عمل مزبور اگر موجب خسارت شود، فرد خطاکننده می‌بایست خسارت وارده را جبران نماید(موجب [[ضمان]] است).<ref> خامنه‌ای،اجوبه الاستفتائات، بخش تجسس و افشای‌اسرار، مسئله ۱۳۹۲.</ref>

* تجسس به سود دشمنان نیز [[حرام]] است و در مواردی فرد خطاکننده [[مفسد فی الارض]] شناخته می‌شود که تشخیص آن با [[حاکم شرع]] می‌باشد.<ref>مکارم‌شیرازی، استفتائات، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۵۰۰، سوال۱۴۴۵.</ref>

* زمانی که [[علی(ع)|حضرت‌علی(ع)]] [[مالک اشتر]] را به حاکمیت [[مصر]] منصوب کرد، مالک را از تجسس در احوال پنهانی مردم نهی نمود.<ref>سید رضی، نهج البلاغه،۱۳۸۴ش، ص۶۶۷.</ref>

* همچنین در خصوص سازمان‌های اطلاعاتی و آگاهی از نقشه‌های دشمن، این امر [[جایز]] دانسته شده،<ref>مکارم‌شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۵.</ref> چنانکه حضرت علی(ع) به فرماندار [[مکه]] از حرکت عده‌ای از اهالی [[شام]] به سمت [[مکه]]، از طریق جاسوسان خود خبر می‌دهد.<ref>سیدرضی، نهج‌البلاغه،۱۳۸۴ش، نامه۳۳.</ref> سازمان‌های بازرسی در مسائلی مانند گزینش کارمندان و تجسس در امورات شخصی اما سرنوشت ساز مانند انتخاب [[همسر]] نیز از استثنائات این امر هستند.<ref>الهامی‌نیا، فقه مدیریت، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)،ص۱۰۵؛ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۷.</ref>

* انتقامِ الهی: بعضی از مجازات‌های [[خداوند]] در همین دنیا صورت می‌پذیرد که از آن به [[اثروضعی|اثر وضعی]] یاد می‌شود. یکی از مواردی که [[خداوند]] در دنیا به مجازات [[گناهکار]] می‌پردازد، زمانی است که فرد پرده از اسرار دیگران بردارد. از [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین(ع)]] روایت شده که فرمود:«کسی که به کاوش در اسرار دیگران بپردازد، خداوند اسرار او را فاش می‌کند.»<ref>آمدی تمیمی، غررالحکم، ۱۴۱۰ق، ص۶۳۸، حدیث ۱۱۴۴.</ref>

* [[نفرت|تنفر]]: مردم از شخصی که در حریم شخصی ایشان جستجو می‌کند متنفرند و چنین شخصی را متجاوز می‌دانند.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۱.</ref>

* تنهایی: از دیگر آثار تجسس می‌توان به انزوای فرد خطاکننده اشاره نمود، در روایتی از امام‌صادق(ع) آمده: «درباره عقائد مردم تفتیش نکن که بی‌دوست خواهی ماند.»<ref>مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۸، ص۲۵۳، حدیث ۱۰۹.</ref>  

* [[بدگمانی|بدبینی]]: برملا شدن عیوب پنهانی سبب بدبینی و بی‌اعتمادی نسبت به یکدیگر خواهد شد، و همین امر شیرازه امور اجتماعی را ازهم می‌پاشد.<ref name=":0">مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۱.</ref>

* [[کینه‌توزی]]: اگر افراد متوجه شوند که فردی درحال جستجو در زندگی آنها است، درصدد مقابله به مثل و کینه‌توزی برمی‌آیند که نتایج خطرناکی را در پی دارد.<ref name=":0" />

درمان تجسس نیازمند از بین بردن ریشه‌های این عادت است.<ref name=":0" /> اولین ریشه تجسس بدگمانی<ref name=":1">الهامی‌نیا، فقه مدیریت، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع)،ص۱۰۴.</ref> و چاره آن هم خوش بینی و اعتماد به افراد دیگر خصوصا زیردستان است.<ref name=":1" /> [[حسد]] و [[کینه‌|کینه‌توزی]] و دشمنی و [[تکبر]] نیز از ریشه‌های تجسس دانسته شده که برای درمان تجسس می‌بایست از این خصلت‌ها کناره گرفت.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۳۵۸.</ref>