اسرار الشهادة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''اكسیر العبادات فی اسرار الشهادات''' مشهور به '''اسرار الشهاده''' کتابی است در موضوع [[امام حسین (ع)]] و [[عاشورا]] که توسط [[فاضل دربندی|فاضل دربندی]] (م ۱۲۸۵ یا ۱۲۸۶ ق) نوشته شده است.

نویسنده در این اثر به تفصیل، [[واقعه عاشورا|حادثه عاشورا]] را شرح داده است. وی آفرینش جهان را برای عزای حسین (ع) دانسته است. بر اساس مبنای وی در زمینه سیره نگاری، می‌توان از کتاب‌هایی که مشتمل بر اخبار مظنون الکذب هستند نقل کرد. در این کتاب مدعی شده است آمار لشکر [[عمر سعد]] مبنی بر ۱۶۰۰۰۰۰ نفر، ساعات روز عاشورا ۷۲ ساعت، و گرمای هوای آن روز را ۷۰ درجه بالا‌تر از حالت طبیعی بوده است.این کتاب به زبان عربی نوشته شده، اما نویسنده قسمت‌های پایانی آن را در دوره [[ناصرالدین شاه قاجار|ناصرالدین شاه]] به فارسی ترجمه کرده، که به آن «سعادات ناصری» گفته می‌‏شد. در سال‌های اخیر این کتاب از سوی انتشارات طوبای محبت به فارسی منتشر شده است. برخی از علما از جمله [[محدث نوری|محدث نوری]]، [[آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ تهرانی]]، [[محسن امین|سیدمحسن امین]] و [[مرتضی مطهری]] این کتاب را دارای ایرادات فراوان می‌دانند.<ref>محسن رنجبر، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۶.</ref>

آخوند ملا آقا بن‎ عابد بن رمضان علی ‎بن زاهد شروانی، معروف به آقا دربندی و نیز فاضل دربندی حایری (متوفی۱۲۸۶ق) واعظ [[شیعی]] [[امامی]] است. وی در [[حوزه علمیه نجف]]، [[فقه]] را نزد شیخ‎ علی فرزند شیخ‎ [[جعفر کاشف ‎الغطاء]] و [[اصول فقه]] را در [[کربلا]] نزد [[شریف ‎العلمای مازندرانی]] خوانده سپس در [[تهران]] اقامت گزید. اسرارالشهادات یکی از آثار اوست. درباره او می‌گویند: در اخلاص و دوستی نسبت به [[اهل بیت(ع)]] و به ‎ویژه نسبت به [[امام‎ حسین(ع)]] شهرت بسیاری داشت، چنانکه در ایام عاشورای حسینی بر بالای [[منبر]]، [[عمامه]] بر زمین می‌‎زد و گریبان می‎ درید و از شدت اندوه از هوش می‎رفت. او در روز دهم محرم، لباس خود را می‎کند و لُنگی بر خود می‎بست و خاک بر سر می‎ریخت و گِل بر بدن می‎مالید و بدین هیأت بر منبر می‎رفت. وی را از موسسین [[قمه زنی]] شمرده اند. مهدی بامداد در این باره نگاشته است: «او است كه [[تیغ زدن]] را بر سر جائز دانست و خود نیز عمل می‌‏كرده است و از این تاریخ است كه برخی مردم به تبعیت وی در ایام [[عاشورا]] به این عمل دست زده‏ اند».<ref>محسن رنجبر، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۶.</ref>

فاضل دربندی در مقدمه کتاب آورده است «جهان و هر چه که آفریده شده است، برای این است که عزای حسین (ع) به پا داشته شود.» و در توضیح آن می‌‏‌نویسند:  

«خدای عزیز و جلیل این خیمه بلند و سقف محفوظ، یعنی آسما‌ن‌های فراداشته شده و زمین‌های گسترده را برای سرور جوانان جنّت، سرای اندوه و خانه غصّه، آفریده است به عبارت دیگر پیش از آنکه ایشان متولّد گردد و حتّی پس از تولّدش تا روز قیامت، این جهان را سرای عزاداری حسین قرار داده است. و از مخلوقات خدای مهربان هر چه را که ببینی همگی شایسته و اسباب و اموری هستند که متعلّق به برپا کردنِ عزاداری در این دنیای حسینی می‌‏‌باشند که در زمین و زمان برقرار و گسترده شده‏‌اند.

ای شیفتگان و دوستدارانِ امام حسین! به جانم سوگند این مطلب شایسته و دقیقی را که گفتم از عقایدی بود که در دلم جای گرفته بود، ولی جرأت و جسارتم از آشکار کردن آن و گفتنش ناتوان بود».<ref>فاضل دربندی، اسرار الشهاده، ص ۵. بنقل از محمد صحتی سرورودی، [http://www.iqna.ir/fa/News/1314029 خبرگزاری ایکنا].</ref>

از این عبارت‌ها به روشنی پیداست که به باور نویسنده، خداوند هفت آسمان و زمین و همة آفریدگان دیگرش را تنها برای تعزیه و اقامه عزای حسینی آفریده است و با همین باور است که سرای هستی و دار دنیا «دارالأحزان و بیت الأشجان و دارالتعزیه و دارالحسینیه» وصف می‌‏‌شود. سراسر کتاب اسرار الشهاده بر این پایه پرداخته شده است که این غم و غصه، و این تعزیه و عزا و ماتم، فرا‌تر از هر رسم و آیینی، و بیشتر از هر کار و باری بوده باشد.<ref>محمد آلاندوزلی، آیینه پژوهش، ۱۳۸۱ ،شماره ۷۷ و ۷۸.</ref>

نویسنده در این کتال به تفصیل، حادثه عاشورا را شرح داده است. او این اثر را در ۴۴ مجلس و دوازده مقدمه و یک خاتمه (که خاتمه نیز سه مجلس دارد) نگاشته است. مدت نگارش این اثر، هیجده ماه و تاریخ پایان نگارش آن، روز جمعه، پانزدهم ذی‏قعده سال ۱۲۷۲ق بوده است.<ref>محسن رنجبر، مجله تاریخ در آیینه پژوهش،سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۶.</ref> وی با جمع اخبار قوی و ضعیف، قصد حل اختلاف و تحلیل آن‌ها را داشت. بر اساس مبنای وی از کتاب‌هایی که مشتمل بر اخبار مظنون الکذب بودند نیز می‌توان نقل کرد. مبنای او این بود که نشانه‌های کذب هر چند به درجه ظنّ برسد، مانع نقل نیست و نقل چنین اخباری در بیان سیره و تاریخ، بی‌اشکال است.<ref>محمّد محمّدی ری شهری، فرهنگ نامه مرثیه سرایی و عزاداری سید الشهداء (ع)، بنقل از [http://ketaab.iec-md.org/IMAM_HOSSEIN/farhangnaameh_marsieh_aza_reyshahri_04.html سایت مرکز تعلیمات واشنگتن].</ref>

*تحلیلی بودن: نویسنده تنها به تدوین اخبار و توصیف وقایع نپرداخته است، بلکه به سبب آشنایی وی با حکمت و معقولات و داشتن ذهنی خلاق و نقاد، به تحلیل گزارش‏‌ها و کیفیت جمع بین اخبار معارض، پرداخته است.

*استدلال سازی برای وقایع: نویسنده در این اثر، برخی از مسائل اختلافی را آورده و برای صحت آن‌ها استدلال کرده است.

*مفصل بودن: این کتاب تا عصر خود، مفصل‏‌ترین کتاب در تاریخ عاشوراست و تا آن تاریخ، نگاشته‏ای به این تفصیل، فراهم نشده بود.<ref>محسن رنجبر، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۶.</ref>

* کیفیت خروج [[امام حسین (ع)]] به همراه خاندانش از [[مدینه]] با چهل محمل حریر و دیباج، همانند حاکمان و پادشاهان.

*گزارش آمار لشکر [[عمر سعد]] مبنی بر ۱۶۰۰۰۰۰ نفر و در جای دیگر، ۴۶۰ هزار نفر و کشته شدن ۳۳۰ هزار از آنان به دست امام ‏حسین (ع) و ۲۵هزار نفر به دست [[حضرت عباس]] (به جز مجروحان) و ۲۵ هزار نفر به دست دیگر [[بنی ‏هاشم]] و جان سالم بدر بردن تنها ۸۰ هزار نفر از آنان وی در جای دیگر، تعداد کشته‏‌های دشمن را به دست امام حسین (ع)، به چهارصد هزار نفر و تعداد سپاه را به پانصد هزار نفر رسانده است.

*امتناع حضرت عباس از این‏که امام حسین (ّع) او را به خیمه ‏گاه ببرد، چرا که به [[سکینه]] دختر امام (ع)، وعده آوردن آب داده، اما نتوانسته است به آن عمل کند.

*افسانه ساربان امام (ع).

*افسانه قیام دختری به نام «[[درة الصدف|دُرَّة الصدف]]» در حلب به انگیزه خون‏خواهی امام حسین (َع) و بازپس‏ گیری سرهای شهدا و آزاد کردن اسرا از چنگال مأموران یزید هنگام بردن اسرا و سر‌ها به شام.<ref>محسن رنجبر، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، سال چهارم، شماره چهارم، زمستان ۱۳۸۶.</ref>

*در روز عاشورا خداوند خورشید را در وسط آسمان نگه داشته و آن روز ۷۲ ساعت بود.» و برای این حرف دلایل متعددی می‌آورد.

*امام حسین (ع) در غروب عاشورا که به [[شهادت]] رسیده بود، بلند شد و همهٔ اصحاب را ندا داد و آن‌ها هم از جا بلند شدند، یک مائده­ی آسمانی آمد، همه تناول کرده، سیر شدند و بعد به حالت نخست خودشان برگشتند.<ref>[http://www.fahimco.com/ShowArticle.aspx?ID=3483&AspxAutoDetectCookieSupport=1 محمد اسفندیاری، سایت موسسه پژوهشی فهیم.]</ref>

[[محدث نوری|محدث نوری]] (۱۲۵۴ـ۱۳۲۰ق) معاصر با نویسنده این کتاب بوده است، در این باره می‌گوید:

«به خاطر دارم در ایام مجاورت [[کربلای معلی|کربلای معلی]] و استفاده از علامه عصر خود [[عبدالحسین تهرانی|شیخ عبدالحسین تهرانی]] که در تبحر و فضل و اتقان، عدیل نداشت، سید عرب روضه خوانی از [[حله]] آمد ـ و پدرش از معاریف این طایفه بود ـ و اجزای کهنه ای از میراث پدر داشت، خدمت شیخ استاد آورد و غرضش استعلام اعتبار و عدم اعتبار آن بود. و آن اجزاء را اول و آخر نبود و در حاشیه آن نوشته بود که این از مؤلفات فلان است و یکی از علمای [[جبل عامل]] از تلامذه محقق [[صاحب معالم]] را اسم برده بود. چون در کتاب‌های تراجم حالش مذکور بود، مراجعه نمود اصلاً در مؤلفاتش اسمی از مقتل نبرده بودند. و چون در خود اجزاء، مطالعه کردند، معلوم شد که از کثرت اشتمال آن بر اکاذیب واضحه و اخبار واهیه، احتمال نمی رود که از مؤلفات عالمی باشد.»

«پس آن سید را که آن اجزای کهنه را در دست داشت، از نشر آن و نقل از آن، نهی فرمود ولکن بعد از چند روزی به مناسبتی مرحوم فاضل دربندی آقاخوند ملاآقا مطلع شد و آن را از آن سید گرفت و چون مشغول تألیف کتاب (اسرارالشهاده) بود، روایات آن اجزا را به صورت پراکنده در جای جای کتابش درج کرد و بر عدد اخبار واهیه و مجعوله بی شمار آن افزود و برای مخالفین شیعه، ابواب طعن و سخریه و استهزا باز نمود، و همتش او را به آنجا کشانید که عدد لشکر کوفیان را به ششصد هزار سواره و دو کرور پیاده رسانید! و برای جماعت روضه خوانان می‌دانی وسیع مهیا نمود که هرچه کمیت نظر را در آن بتازند، به آخر نرسانند و در بالای منابر با ‌‌نهایت قوت قلب، مستند ذکر کنند که فاضل دربندی چنین فرموده». «این کتاب در نزد علمای فن و نقادان احادیث و اخبار مربوط به سیره امامان معصوم (ع) بی وقع و بی اعتبار است و اعتماد بر آن کاشف از خرابی کار ناقل و قلت بصیرت او در امور است».<ref>حاجی نوری، لولو و مرجان، لنقل از محمد آلاندوزلی، آیینه پژوهش، ۱۳۸۱ ،شماره ۷۷ و ۷۸.</ref>

[[آقا بزرگ تهرانی]] در ذیل این کتاب می‌نویسد: «از شدت خلوص و صفای نفسی که داشت، در این کتاب اموری را نقل کرده که در کتاب‌های معتبر یافت نمی شود و او آن‌ها را فقط از مجموعه‌های مجهول گرفته است با اتکا به قاعده تسامح در ادله سنن این کار را کرده است، غافل از اینکه به مجرد یافتن در ورق پاره ای یا به خط مجهولی، رسیدن روایت صدق نمی کند».<ref>آقابزرگ تهرانی, الذریعه الی تصانیف الشیعه، بنقل از محمد آلاندوزلی، آیینه پژوهش، ۱۳۸۱ ،شماره ۷۷ و ۷۸.</ref>