سید حسن مدرس: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سید حسن مدرس''' (۱۲۷۸-۱۳۵۶ ق) [[فقیه]] و سیاستمدار [[شیعی]] است. وی در دوره دوم مجلس بعد از [[استبداد صغیر]] از طرف فقها بعنوان یکی از علمای طراز اول در قانون [[مشروطه]] معرفی شد. او چند دوره نماینده مردم [[تهران]] در مجلس شورای ملی بود. در دوره جنگ جهانی اول کمیته دفاع ملی را تشکیل داد و به [[قم]] مهاجرت کرد. سید حسن مدرس با اقدامات [[رضاخان]] مخالفت می‌کرد و به همین دلیل توسط او تبعید شد و به [[شهادت]] رسید.

سید حسن مدرس در سال (۱۲۷۸ ق) در روستای سرابه (از توابع اصفهان) متولد شد. پدرش سیداسماعیل طباطبائی امور شرعی مردم آن روستا را به عهده داشت. سید حسن بعد از تحصیلات مقدماتی و به منظور ادامه تحصیل علوم دینی، در سال ۱۲۹۸ ق. نزد جدش سید عبدالباقی، به مدت ۱۳ سال در [[حوزه علمیه اصفهان]] مشغول تحصیل شد. مقدمات ادبیات عرب، منطق و بیان را نزد اساتیدی چون میرزا عبدالعلی هرندی آموخت. با ملامحمدکاشی کتاب [[شرح لمعه]] در [[فقه]] و پس از آن قوانین و فصول را در [[اصول|علم اصول]] تحصیل کرد. از میرزا [[جهانگیر خان قشقایی]] دانش [[حکمت]]، [[عرفان]] و [[فلسفه]] آموخت. <ref>مدرسی، علی، مدرس جلد۱ ، ۱۳۶۶ ص ۲۳.</ref><ref>مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، عبدالعلی باقی، ص ۱۶۰و ۱۶۱. [http://www.aviny.com/news/83/09/10/08.aspx بنقل از سایت شهید آوینی].</ref> در درس [[سید محمد باقر درچه ای|سید محمد باقر درچه‌ای]] و شیخ مرتضی ریزی شرکت کرد و به درجه [[اجتهاد]] رسید.<ref> گلشن ابرار، جلد دوم، ص۵۶۴و ۵۶۵.</ref>

در [[شعبان]] ۱۳۱۱ ق وارد [[نجف]] و با شیخ [[حسنعلی نخودکی اصفهانی]] هم حجره شد.<ref> مدرسی، علی، مدرس جلد۱، ۱۳۶۶. ص ۲۴.</ref> در درس [[سید محمد فشارکی]] و [[شیخ الشریعة اصفهانی|شریعت اصفهانی]] شرکت نمود و درس‌های خود را با [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و سید علی کازرونی مباحثه می‌کرد. مدرس به هنگام اقامت در نجف روزهای پنجشنبه و جمعه هر هفته کار کرده، درآمد آن را در پنج روز دیگر مصرف می‌کرد.<ref> مدرسی، علی، مدرس، ۱۳۶۶.ص ۲۴.</ref> پس از هفت سال اقامت در نجف و تأیید مقام اجتهاد او از سوی علمای این شهر در سال ۱۳۱۸ ق. (در چهل سالگی) به اصفهان بازگشت.<ref> گلشن ابرار، جلد دوم، ص۵۶۴و ۵۶۵.</ref><ref>مجله حصون - آذر و دیماه ۱۳۸۹، شماره ۲۷. [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/5415/7504/93719/ بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه].</ref>

*در زمان مشروطه، مدرس به حمایت از جنبش مشروطیت برخاست و در کنار [[حاج آقا نورالله اصفهانی]]، برای تدارک و تقویت مشروطه‌خواهان کوشید. با اوج‌گیری جنبش مشروطه‌خواهی و دوران استبداد صغیر، مدرس به همراه حاج آقا نورالله، انجمنی با عنوان انجمن ملی تشکیل داد و خود به نایب رئیسی این انجمن انتخاب شد. وی با مشروطه‌خواهان بختیاری، مخفیانه در تماس بود و همکاری داشت.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

* با تصویب مجلس دوم، کارشناسی به نام مورگان شوستر، به مدت سه سال به‌عنوان خزانه‌دار کل کشور استخدام و مشغول رسیدگی به امور مالی ایران شد، ولی ازآنجا‌که ادامه فعالیت وی، منافع و امتیازها و در نتیجه نفوذ سیاسی روس و انگلیس را نقض می‌کرد دولت روسیه در ذی‌حجه ۱۳۲۹ه‍.ق با هم‌داستانی دولت انگلیس اولتیماتومی مبنی بر عزل مورگان شوستر و... صادر کرد و در پی آن، قشون روس وارد بندر انزلی شد و تا قزوین پیشروی کرد. مدرس نطق تندی در مجلس انجام داد و همین امر در رأی مخالف مجلس برضد اولتیماتوم موثر بود.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref><ref> مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۳۴.</ref>

*وی در سومین دوره مجلس شورای ملی، افزون بر وظیفه نظارتی، نمایندگی مردم تهران را نیز بر عهده داشت. با شروع جنگ جهانی اول، ایران رسماً خود را به‌عنوان دولت بی‌طرف اعلام کرد، ولی نیروهای متفقین با نقض بی‌طرفی ایران، وارد خاک کشور شدند با پیشنهاد مدرس و موافقت مجلس، قرار شد گروهی از نمایندگان به منظور مخالفت با قوای متجاوز به [[قم]] مهاجرت کنند و یک دولت سایه در کنار دولت اصلی تشکیل دهند. بدین منظور بیست و هفت نفر از نمایندگان مجلس به همراه گروهی از رجال سیاسی و مردم عادی، تهران را به قصد قم ترک کردند. مهاجران در قم کمیته‌ای با عنوان «کمیته دفاع ملی» تشکیل دادند. اما قشون روس روانه قم شد ودر پی شکست مهاجران، گروهی به همراه سلیمان میرزا و مدرس از راه [[کاشان]] به اصفهان و از راه کوه‌های بختیاری خود را به غرب ایران رساندند. در شعبان ۱۳۳۶ه‍.ق با پایان یافتن جنگ اول جهانی، مدرس به همراه دیگر مهاجران پس از دو سال، به تهران بازگشت و در مدرسه سپهسالار به تدریس مشغول شد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

کابینه [[سید ضیاء طباطبایی]] شماری از رجال دولت و مجلس را برای جلوگیری از مقاومت و قیام احتمالی دستگیر و زندانی کرد. مدرس نیز در شمار زندانیان سیاسی قرار گرفت. او ابتدا در محل قزاقخانه قدیم برای چند روز زندانی شد، ولی بعدها او را به همراه شیخ حسین یزدی که سابقه دوستی خوبی با مدرس نداشت، به‌وسیله گاری پُست به [[قزوین]] تبعید و در آنجا زندانی شد. بعد از دولت سید ضیاء مدرس به [[تهران]] بازگشت.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref><ref> مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۴۴.</ref>

* در مجلس چهارم، مدرس با قرارداد ۱۹۱۹ مخالفت کرد و مانع تصویب اعتبارنامه برخی از نمایندگان شد.<ref> [http://dowran.ir/show.php?id=66043447 ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران.]</ref> در این دوران رضاخان در مقام وزارت جنگ در امور لشکری، کشوری و مالی، مداخله می‌کرد مدرس در آغاز با سردار سپه مدارا کرد، ولی بعدها با اقدامات او مخالفت کرد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

*رضاخان در انتخابات مجلس پنجم توانست با حمایت نظامیان، هواداران خود را وارد مجلس کند و در نخستین اقدام، تغییر رژیم سلطنتی ایران به حکومت جمهوری را در دستور کار قرار داد. مدرس برای آگاهی علما نامه‌های بسیاری درباره ماهیت جمهوری رضاخانی نوشت و به [[قم]] فرستاد. سردارسپه در پی سفری به قم بنا به خواست علما انصراف خود را از جمهوری به صورت رسمی اعلام کرد.چالش‌ها ادامه داشت و مدرس تنها راه چاره را استیضاح رئیس‌الوزراء تشخیص داد. وی در روز هفتم مرداد ۱۳۰۳ به همراه شش تن از نمایندگان، رضاخان را به دلیل سوء سیاست داخلی و خارجی، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت [[مشروطه]] و نیز تحویل ندادن اموال مقصران به دولت استیضاح کرد<ref> مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۵۲-۶۲.</ref> اما این اقدامات به جایی نرسید و سردار سپه رأی اعتماد گرفت.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

*در آبان ۱۳۰۶ [[حاج آقا نورالله اصفهانی]]، عالم با نفوذ اصفهان، همراه شماری از روحانیان آن شهر در اعتراض به برخی برنامه‌ها و اقدامات رضاخان به قم مهاجرت کرد و از علمای سراسر کشور نیز خواست تا به منظور اعلام همدردی و اعتراض به رضاخان به قم مهاجرت کنند. مدرس اقدام آنان را تأیید و با آنها اظهار همدردی و همکاری کرد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

*صبح روز هفتم آبان ماه ۱۳۰۵ هنگامی که مدرس برای تدریس به سوی مدرسه سپسهالار رهسپار گشت، در خم کوچه‌ای از پشت سر و جلو و نیز پشت‌بام او را هدف گلوله قرار دادند اما مدرس با ترفندی جان سالم بدر برد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref><ref>زندگی نامه خودنوشت مدرس، روزنامه جمهوری اسلامی ۱۰/۰۹/۱۳۸۴.</ref>

شامگاه ۱۶ مهرماه سال ۱۳۰۷ سرتیپ درگاهی، رئیس شهربانی تهران و همراهانش به منزل مدرس هجوم آوردند و وی را ابتدا به یکی از روستاهای اطراف مشهد و سپس به شهر دورافتاده خواف تبعید کردند. [[شهید]] مدرس در خواف در قلعه‌ای نظامی زندانی شد و تحت نظر شدید مأموران امنیتی قرار گرفت و ممنوع‌الملاقات شد. دوران تبعید او بیشتر از نه سال طول کشید. سرانجام غروب ۲۶ رمضان ۱۳۵۷ برابر با دهم آذر ۱۳۱۶ سه مامور نزد مدرس آمدند و چای سمی را به اجبار به او خوراندند ماموران که دیدند خبری از اثر سم نیست، عمامه سید را در هنگام نماز از سرش برداشتند، برگردنش انداختند و او را خفه کردند. وی در شهر کاشمر به خاک سپرده شد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶شماره ۹ و ۱۰.</ref><ref>تاریخ بیست سالة ایران، مکی، ج ۵. [http://dowran.ir/show.php?id=147428411 بنقل از ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران].</ref>