مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:کتاب مصباح الشریعة.jpg|بندانگشتی|کتاب مصباح الشریعة]]

'''مصباح الشريعة و مفتاح الحقیقة''' اثری به زبان عربى و منسوب به [[امام جعفر صادق]](ع) است. این كتاب، مشتمل بر رواياتى اخلاقى و عرفانی در ضمن 100 باب است. برخی چون [[سید بن طاووس]] و [[محدث نوری]]، کتاب را معتبر دانسته و انتساب به امام صادق(ع) را پذیرفته اند و عده ای مانند [[شیخ حر عاملی]] و [[افندی اصفهانی]]، این انتساب را نپذیرفته و آن را منتسب به [[فضیل بن عیاض]]، [[عرفان|عارف]] و [[زهد|زاهد]] [[بصره|بصری]] یا [[کوفه|کوفی]] نسبت می دهند.

 

این کتاب، ازدیرباز مورد توجه عالمان بوده و علاوه بر نقل روایات آن، دارای شروح و ترجمه های فراوانی است.

در مورد کتاب بحث‌های زیادی بین علما پیش آمده است. گروهی به موافقت و دفاع از این کتاب برآمده‌اند و گروهی دیگر این کتاب را از اساس باطل و نویسنده آن را کسی غیر از امام می‌دانند و گروه دیگر قائل به تفصیل در مورد این کتاب و نوشته شده اند.

# سید بن طاووس اولین کسی است که در کتاب [[کشف المحجة]] و کتاب [[امان الاخطار]] اين كتاب را منسوب به امام جعفر صادق(ع) دانسته است. وی اینگونه می‌نویسد: باید مسافر با خود همراه دارد کتاب «مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه» را که از امام صادق (ع) است؛ زیرا این کتاب، کتابی لطیف و شریف در بیان راه سلوک به طرف خداوند متعال و توجه به سوی او و راهنمای دستیابی به اسرار سیر و سلوک می باشد و اسرار مطویه در خود را در اختیار و دسترس خواننده می گذارد و خلاصه کلام آن که فواید این کتاب بسیار و حجم آن کم است. به عبارت دیگر کثیر المعنی و قلیل اللفظ است.<ref>امان الاخطار، ص 91 و 92.</ref>

# [[فیض کاشانی]] نیز از کسانی است که در کتاب های [[اخلاق|اخلاقی]] و [[عرفان|عرفانی]] خود، از این کتاب مطلبی را نقل کرده و از ملاحظه در موارد نقل استفاده می شود که او نیز کتاب را معتبر دانسته و آن نسبت به [[امام صادق]] (ع) نسبت قطعی و معتبر و قطعی می داند و در این قطعیت هیچ شک و شبهه ای ندارد.<ref>بررسی کتاب مصباح الشریعه.</ref>

# [[میرزا حسین نوری]] از دیگر بزرگانی است که در صحت و اعتبار این کتاب تردیدی به خود راه نداده است. محدث نوری در کتاب «[[مستدرک الوسائل|مستدرک]]» در خاتمه کتاب در جلد سوم بحثی بسیار کامل و گسترده بیان داشته و دلایل کسانی را که این کتاب را دارای اعتبار نمی داند را به طور کامل رد می کنند و با دلایلی منطقی و محکم این کتاب را معتبر دانسته و اخبار آن را در کتاب مستدرک روایت نموده است.<ref>خاتمة مستدرک، چ 1، ص 194.</ref>

 

از دیگر موافقان کتاب، می توان به [[سید هاشم بحرانی]]، [[ملا مهدی نراقی]]، [[سید علیخان مدنی]]، [[کفعمی]]، [[میرزا ابوالقاسم ذهبی شیرازی]]، [[سید حسین قزوینی]] و [[شیخ حسن مصطفوی]] از علمای معاصر نام برد.<ref>بررسی کتاب مصباح الشریعه.</ref>

# [[شیخ حر عاملی]] از جمله کسانی است که این کتاب را مردود می داند و مخالفت خویش با این انتساب را در کتاب «[[هدایة الامة]]» بیان داشته است.<ref>هدایة الامة، ج 8، ص 551.</ref>

# [[میرزا عبدالله افندی]] نیز این انتساب را نپذیرفته و آن را به نقل از یکی از [[صوفیه|صوفیان]] می داند.<ref>خاتمه مستدرک، ج 1، ص 202.</ref>

 

برخی از علمای اسلامی نیز رویکردی محتاطانه در برخورد بااین کتاب داشته اند و منعی در عمل به این کتاب ندیده اند؛ گرچه این نوشتار دارای سند قطعی نبوده و به راحتی نمی توان آن را منتسب به امام صادق (ع) دانست. از جمله این علما می توان به [[محمد تقی مجلسی]]، [[محمد باقر مجلسی]] و [[امام خمینی]] اشاره کرد.<ref>بررسی کتاب مصباح الشریعه.</ref>

این کتاب شامل 100 باب است که موضوعات آن به شرح زیر می‌باشد:

{{ستون-شروع|5}}

* ظهور مراتب مكنونات قلب؛

* احكام و محمولات قلب؛

* حفظ و رعايت قلب؛

* [[نيت]]؛

* ذكر؛

* بيت الخلا رفتن؛

* شروع كردن به نماز؛

* [[ركوع]]؛

* سلامتى؛

* تفكر؛

* سكوت؛

* راحتى [[قناعت]]؛

* صفت دنيا؛

* تكلف؛

* عقل و هوى؛

* [[عجب]] و خودبينى؛

* پوشيدن چشم؛

* كلام؛

* مدح و مذمت كردن جدال؛

* [[غيبت]]؛

* [[ريا]]؛

* گرفتن و دادن چيزى؛

* [[فتوا|فتوى دادن]]؛

* مشورت كردن؛

* برادرى؛

* [[امر به معروف و نهى از منكر]]؛

* آفت قاريان؛

* بيان حق و باطل شناسائى پيامبران الهى؛

* شناسائى حضرات [[ائمه اطهار]] علیهم‌السلام؛

* شناختن [[صحابه|اصحاب]] [[محمد (ص)|رسول خدا صلی الله علیه و آله]]؛

* احترام كردن به [[مومن|مؤمنين]]؛

* نيكوئى به پدر و مادر؛

* [[وصيت]]؛

* [[توكل]]؛

* شناخت نادانى؛

* تجليل برادران دينى

* [[توبه|توبه‌كردن]]؛

* مجاهدت و رياضت؛

* در تقوى؛

* يادكردن مرگ؛

* [[تفويض]]؛

* در يقين؛

* [[حيا]]؛

* در حكمت؛

* حقيقت بندگى.<ref>فهرست کتاب.</ref>

 

== پژوهش های پیرامون کتاب ==

* شرح [[عبدالرزاق رانكوئى گیلانى|ملا عبدالرزاق بن ملا مير قارى گيلانى]] از علماى قرن يازدهم.<ref>الذریعه، ج 4، ص 135.</ref>

* مناهج انوار المعرفه فی اسرار مصباح الشریعه ، شرحی به زبان عربی تالیف میرزا ابوالقاسم ذهبی معروف به [[میرزا بابای شیرازی]].

* شرح مصباح الشریعه، [[شیخ نظام الدین صهرشتی]].<ref>الذریعه، ج 14، ص 68.</ref>

* بیان الاسرار شرحی ناتمام (شرح چهل باب از یک صد باب این کتاب) تالیف شیخ حسین زاهدی.<ref>الذریعه، ج 26، ص 115.</ref>

* دیوان نظام کرمانی در ترجمه منظومه مصباح الشریعة، تالیف [[احمد بن عبدالواحد کرمانی]].<ref>الذریعه، ج 9، ص 1206.</ref>

=== ترجمه ها ===

* ترجمه ‏اى با نام «آداب العارفين».<ref>الذریعه، ج 1، ص 24.</ref>

* ترجمه‏ اى با نام «ضياء المصباح» از اسماعیل بن محمدعلی رضوی.<ref>الذریعه، ج 21، ص 110.</ref>

* مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة در تزكيه نفس و حقايق و معارف الهى ترجمه [[حسن مصطفوی]].

* ترجمه کتاب به فارسی با نام رهنمودهای امام صادق (ع) از عباس عزیزی.

* ترجمة کتاب به زبان انگلیسی ، لندن ۱۹۸۹ میلادی.<ref>بررسی کتاب مصباح الشریعه.</ref>

 

* نسخ دیگر از این کتاب به شماره های ۸۸۲ ، ۱۱۴۵ ، ۴۹۲۴ در همان کتابخانه.<ref>الذریعه، ج 21، ص 110 و 111. بررسی کتاب مصباح الشریعه.</ref>

{{پانویس|2}}

 

* مصباح الشریعه، منسوب به امام صادق، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ۱۴۰۰ ق.

* [http://www.sid.ir/fa/ViewPaper.asp?ID=209444&varStr=5;%D8%A7%D9%83%D8%A8%D8%B1%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF%20%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%8A;%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%20%D9%88%20%20%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AB;%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%20%D9%88%20%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%201391;-;10;0;0 بررسی استناد كتاب مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه به امام صادق (ع)]

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20121209085646-9557-7.pdf تجلی عرفان صادق در مصباح الشریعه]