جعل حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
اصلاح نیم فاصله ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
جز (اصلاح نیم فاصله ها) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{درباره ۲|مفهوم جعل حدیث|آشنایی با احادیث جعلی، مدخل |حدیث موضوع| }} | {{درباره ۲|مفهوم جعل حدیث|آشنایی با احادیث جعلی، مدخل |حدیث موضوع| }} | ||
''' | '''جَعْل حدیث''' یا '''وَضْع‌حدیث''' ساختن حدیث و نسبت دادن آن به [[پیامبر اسلام(ص)]] یا [[امامان معصوم]] است. جعل حدیث گاه به‌صورت ساختن حدیثی انجام می‌شده و گاه با افزودن عبارتی به حدیث یا تغییر عبارات آن صورت می‌گرفته است. پیشینه آغاز جعل حدیث را به دوران حیات پیامبر اسلام و گسترش آن را به دوره حکومت [[معاویة بن ابوسفیان]] برمی‌گردانند. | ||
کم‌رنگ کردن [[فضائل امام علی(ع)]]، مشروعیت‌بخشی به سلطنت معاویه و تعصب‌ورزی نسبت به فرقه‌ها از جمله اهداف و انگیزه‌های جعل حدیث بوده است. | کم‌رنگ کردن [[فضائل امام علی(ع)]]، مشروعیت‌بخشی به سلطنت معاویه و تعصب‌ورزی نسبت به فرقه‌ها از جمله اهداف و انگیزه‌های جعل حدیث بوده است. جعل حدیث پیامدهایی داشته است که محرومیت از [[اهل بیت(ع)]]، نفی برخی از احادیث صحیح و سخت‌شدن دست‌یابی به احادیث صحیح را از آن جمله می‌دانند. | ||
از نظر عالمان شیعه، [[ابوهریره]]، [[کعب الاحبار|کعب‌الاحبار]]، [[ابی بن کعب|اُبَیّ بن کَعب]] و [[ابن ابی‌العوجاء|اِبن اَبی‌العَوجاء]] از جمله روایان احادیث ساختگی هستند. | از نظر عالمان شیعه، [[ابوهریره]]، [[کعب الاحبار|کعب‌الاحبار]]، [[ابی بن کعب|اُبَیّ بن کَعب]] و [[ابن ابی‌العوجاء|اِبن اَبی‌العَوجاء]] از جمله روایان احادیث ساختگی هستند. | ||
درباره | درباره جعل حدیث کتاب‌هایی نوشته شده است که کتاب الموضوعات ابن‌جوزی(درگذشت ۵۹۷ق) از نخستین آنها است. [[الاخبار الدخیلة (کتاب)|اَلْاَخْبارُ الدَّخیلَة]] نوشته شیخ محمدتقی شوشتری (درگذشت ۱۳۷۴ش)، الموضوعات فی الآثار و الأخبار، از [[سید هاشم معروف الحسنی]] و یکصد و پنجاه صحابه ساختگی اثر [[سید مرتضی عسکری]] (۱۲۹۳-۱۳۸۶ش) از دیگر آثار در این زمینه است. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
برخی از محققان بر این باورند که پیشینه جعل حدیث به دوران حیات پیامبر اکرم برمی‌گردد. اینان حدیثی از پیامبر را که در آن جایگاه کسانی که چیزی را به‌دروغ به پیامبر نسبت دهند، دوزخ بیان شده است،<ref>نگاه کنید به بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۳.</ref> بر این مسئله شاهد می‌گیرند.<ref>احمد امین، فجر الاسلام، ۲۰۱۲ق، ص۲۳۱.</ref> نمونه‌هایی هم از دروغ‌بستن به پیامبر در دوران حیاتش گزارش شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۴۴-۴۵.</ref> بر پایه روایتی، امام علی(ع) به جعل حدیث در دوره پیامبر اشاره کرده است.<ref> صدوق، الاعتقادات الامامیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۱۸.</ref> | برخی از محققان بر این باورند که پیشینه جعل حدیث به دوران حیات پیامبر اکرم برمی‌گردد. اینان حدیثی از پیامبر را که در آن جایگاه کسانی که چیزی را به‌دروغ به پیامبر نسبت دهند، دوزخ بیان شده است،<ref>نگاه کنید به بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۳.</ref> بر این مسئله شاهد می‌گیرند.<ref>احمد امین، فجر الاسلام، ۲۰۱۲ق، ص۲۳۱.</ref> نمونه‌هایی هم از دروغ‌بستن به پیامبر در دوران حیاتش گزارش شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۴۴-۴۵.</ref> بر پایه روایتی، امام علی(ع) به جعل حدیث در دوره پیامبر اشاره کرده است.<ref> صدوق، الاعتقادات الامامیه، ۱۴۱۴ق، ص۱۱۸.</ref> | ||
البته به‌گفته [[هاشم معروف حسنی]]، برخی از محققان اهل‌سنت بر این باورند که | البته به‌گفته [[هاشم معروف حسنی]]، برخی از محققان اهل‌سنت بر این باورند که جعل حدیث در دوره خلفای نخستین روی نداده و پس از شهادت امام علی(ع) آغاز شده است. در این دوره احزاب و فرقه‌هایی ظهور کردند که برای تثبیت خود به قرآن و سنت استناد می‌کردند و اگر مستندی در قرآن یا روایات نمی‌یافتند، به جعل یا تحریف حدیث می‌پرداختند.<ref>معروف حسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۰-۹۱.</ref> | ||
می‌گویند جعل حدیث در دوران [[معاویة بن ابی‌سفیان]] گسترش یافت.<ref>رفیعی، درسنامه وضع حدیث، ۱۳۸۴ش، ص۶۰.</ref> به‌گفته [[ابن ابی‌الحدید معتزلی|ابن‌ابی‌الحدید معتزلی]] شارح [[نهج‌البلاغه]] در قرن هفتم، معاویه از راویانی که در فضیلت [[عثمان]] و دیگر [[صحابه]] و عیب‌جویی از [[امام علی(ع)]] حدیث جعل می‌کردند، حمایت می‌کرد.<ref>نگاه کنید به ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۵.</ref> همچنین شیعیان در واکنش به بکریه که در فضیلت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] حدیث جعل می‌کردند، | می‌گویند جعل حدیث در دوران [[معاویة بن ابی‌سفیان]] گسترش یافت.<ref>رفیعی، درسنامه وضع حدیث، ۱۳۸۴ش، ص۶۰.</ref> به‌گفته [[ابن ابی‌الحدید معتزلی|ابن‌ابی‌الحدید معتزلی]] شارح [[نهج‌البلاغه]] در قرن هفتم، معاویه از راویانی که در فضیلت [[عثمان]] و دیگر [[صحابه]] و عیب‌جویی از [[امام علی(ع)]] حدیث جعل می‌کردند، حمایت می‌کرد.<ref>نگاه کنید به ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۵.</ref> همچنین شیعیان در واکنش به بکریه که در فضیلت [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] حدیث جعل می‌کردند، جعل حدیث درباره علی(ع) را گسترش دادند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۹.</ref> برخی از اهل‌سنت هم آغاز جعل احادیث فضایل را به شیعه نسبت داده‌اند.<ref> نگاه کنید به ابن‌حجر، لسان‌المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۳؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۸.</ref> | ||
=== پیشینه مبارزه با جعل=== | === پیشینه مبارزه با جعل=== | ||
به‌گفته احمد پاکتچی، در اواخر قرن پنجم آثاری درباره احادیث ساختگی و وضع حدیث نوشته شد؛ هرچند استفاده از اتهام صریح | به‌گفته احمد پاکتچی، در اواخر قرن پنجم آثاری درباره احادیث ساختگی و وضع حدیث نوشته شد؛ هرچند استفاده از اتهام صریح جعل حدیث در ارزیابی‌های رجالی [[شیعه]] به اوایل قرن چهارم قمری باز می‌گردد و نمونه‌های آن در اظهارنظرهای [[ابن عقده|ابن‌عقده]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، رجال، ۱۴۰۲ق، ص۲۱۴.</ref> و [[ابن ولید|ابن‌ولید]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۳۳۸؛ علامه حلی، رجال، ۱۴۰۲ق، ص۲۵۵.</ref> و در قرن پنجم نزد [[ابن غضائری|ابن‌غضائری]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به علامه حلی، رجال، ۱۴۰ق، ص۲۱۴.</ref> دیده می‌شود. همچنین به‌گفته وی در حوزه حدیثِ [[اهل سنت|اهل‌سنت]]، نخستین بار [[رجال|رجالیان]] مکتب بغداد، از نسبت جعل حدیث در ارزیابی‌های خود بهره گرفتند.<ref> پاکتچی، «حدیث»، ص۲۶۰.</ref> | ||
==انگیزه‌های | ==انگیزه‌های جعل حدیث== | ||
جعل حدیث با انگیزه‌های مختلفی انجام می‌شده است که برخی به‌شرح زیر است: | |||
* '''کم‌رنگ‌کردن [[فضایل امام علی(ع)]]''': گفته‌اند بیشترین کسی که علیه او حدیث جعل شد، [[امام علی(ع)]] بود.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۵۵-۵۶.</ref> [[ابن ابی‌الحدید معتزلی|ابن‌ابی‌الحدید معتزلی]] در [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه]] از [[ابوجعفر اسکافی|ابوجعفر اِسکافی]] متکلم [[معتزله|معتزلیِ]] قرن سوم قمری نقل کرده که [[معاویه]] گروهی از [[صحابه]] و [[تابعین]] را مأمور کرده بود که احادیثی در نکوهش امام علی(ع) جعل کنند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳.</ref> به‌گفته او معاویه در نامه‌ای از کارگزارانش خواست از مردم بخواهند كه روایاتی در فضیلت صحابه و [[خلفای سه‌گانه]] جعل كنند تا اینکه در فضيلت حضرت علی(ع) حديثى نباشد، مگر اينكه روايتى همانند آن در فضل خلفاى نخستين و صحابه بياورند يا ضد و مخالف آن را نقل كنند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۵.</ref> | * '''کم‌رنگ‌کردن [[فضایل امام علی(ع)]]''': گفته‌اند بیشترین کسی که علیه او حدیث جعل شد، [[امام علی(ع)]] بود.<ref>امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۸، ص۵۵-۵۶.</ref> [[ابن ابی‌الحدید معتزلی|ابن‌ابی‌الحدید معتزلی]] در [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه]] از [[ابوجعفر اسکافی|ابوجعفر اِسکافی]] متکلم [[معتزله|معتزلیِ]] قرن سوم قمری نقل کرده که [[معاویه]] گروهی از [[صحابه]] و [[تابعین]] را مأمور کرده بود که احادیثی در نکوهش امام علی(ع) جعل کنند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۶۳.</ref> به‌گفته او معاویه در نامه‌ای از کارگزارانش خواست از مردم بخواهند كه روایاتی در فضیلت صحابه و [[خلفای سه‌گانه]] جعل كنند تا اینکه در فضيلت حضرت علی(ع) حديثى نباشد، مگر اينكه روايتى همانند آن در فضل خلفاى نخستين و صحابه بياورند يا ضد و مخالف آن را نقل كنند.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۵.</ref> | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
*'''تعصب‌ورزی نسبت به فرقه خود و کنار زدن فرق دیگر''': طرف‌دارن هر حزب یا فرقه‌ای، برای تثبیت فرقه خود به [[قرآن]] و سنت استناد می‌کردند و اگر مستندی یافت نمی‌شد حدیث جعل می‌کردند.<ref>معروف حسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۰-۹۱.</ref> | *'''تعصب‌ورزی نسبت به فرقه خود و کنار زدن فرق دیگر''': طرف‌دارن هر حزب یا فرقه‌ای، برای تثبیت فرقه خود به [[قرآن]] و سنت استناد می‌کردند و اگر مستندی یافت نمی‌شد حدیث جعل می‌کردند.<ref>معروف حسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۰-۹۱.</ref> | ||
نزدیک‌شدن به پادشاهان، اصلاح جامعه،<ref>هاشمی خویی، منهاج البراعة، ۱۴۰۰ق، ج۱۴، ص۳۶.</ref> توجه‌دادن مردم به قرآن،<ref>شهید ثانی، الرعایه، ۱۳۶۷ق، ص۱۵۷.</ref> فضیلت‌سازی،<ref> نگاه کنید به ابن‌حجر، لسان‌المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۳.</ref> کسب پاداش الهی<ref>هاشمی خویی، منهاج البراعة، ۱۴۰۰ق، ج۱۴، ص۳۷.</ref> اختلاف در جانشینی پیامبر و فرقه‌گرایی از دیگر انگیزه‌های | نزدیک‌شدن به پادشاهان، اصلاح جامعه،<ref>هاشمی خویی، منهاج البراعة، ۱۴۰۰ق، ج۱۴، ص۳۶.</ref> توجه‌دادن مردم به قرآن،<ref>شهید ثانی، الرعایه، ۱۳۶۷ق، ص۱۵۷.</ref> فضیلت‌سازی،<ref> نگاه کنید به ابن‌حجر، لسان‌المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۱۳.</ref> کسب پاداش الهی<ref>هاشمی خویی، منهاج البراعة، ۱۴۰۰ق، ج۱۴، ص۳۷.</ref> اختلاف در جانشینی پیامبر(ص) و فرقه‌گرایی از دیگر انگیزه‌های جعل حدیث بوده است.<ref>احمد امین، فجرالاسلام، ۲۰۱۲ق، ص۲۳۳.</ref> | ||
== آثار و پیامدها== | == آثار و پیامدها== | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
* '''نفی برخی از احادیث صحیح''': برخی از احادیث صحیح به‌بهانه جعل‌زدایی کنار گذاشته شده است. به‌عنوان نمونه ابن‌قَیِّم جوزیه (درگذشت ۷۵۱ق) عالم اهل‌سنت و شاگرد [[ابن تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]]، امامت علی(ع) در [[غدیر خم]] را جعلی دانسته است؛<ref>ابن قیم، المنار المنیف، ۱۳۹۰ق، ص۵۷.</ref> با آنکه به‌گفته علامه امینی [[حدیث غدیر]] در منابع شیعه و سنی به‌صورت متواتر نقل شده است.<ref> امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۹.</ref> همچنین ابن‌جوزی (درگذشت ۵۹۷ق) عالم اهل سنت، در کتاب الموضوعات، برخی از احادیث فضایل امام علی(ع) به‌عنوان حدیثی جعلی آورده است.<ref>ابن‌جوزی، الموضوعات، ج۱، ص۳۳۸ به بعد.</ref> | * '''نفی برخی از احادیث صحیح''': برخی از احادیث صحیح به‌بهانه جعل‌زدایی کنار گذاشته شده است. به‌عنوان نمونه ابن‌قَیِّم جوزیه (درگذشت ۷۵۱ق) عالم اهل‌سنت و شاگرد [[ابن تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]]، امامت علی(ع) در [[غدیر خم]] را جعلی دانسته است؛<ref>ابن قیم، المنار المنیف، ۱۳۹۰ق، ص۵۷.</ref> با آنکه به‌گفته علامه امینی [[حدیث غدیر]] در منابع شیعه و سنی به‌صورت متواتر نقل شده است.<ref> امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۹.</ref> همچنین ابن‌جوزی (درگذشت ۵۹۷ق) عالم اهل سنت، در کتاب الموضوعات، برخی از احادیث فضایل امام علی(ع) به‌عنوان حدیثی جعلی آورده است.<ref>ابن‌جوزی، الموضوعات، ج۱، ص۳۳۸ به بعد.</ref> | ||
* '''محرومیت مردم از اهل‌بیت'''؛ روایاتی به [[امامان شیعه|امامان]] نسبت می‌دادند که موجب تنفر از آنان می‌شد. | * '''محرومیت مردم از اهل‌بیت'''؛ روایاتی به [[امامان شیعه|امامان]] نسبت می‌دادند که موجب تنفر از آنان می‌شد. غالباً این روایات را [[فرق تشیع|فرقه‌های شیعی]] مانند [[زیدیه]]، [[فطحیه]] و [[غالیان]] جعل می‌کردند.<ref>معروف حسنی، الموضوعات فی الآثار و الاخبار، ۱۴۰۷ق، ص۱۴۸-۱۵۱.</ref> | ||
* '''تدوین کتاب‌های رجالی''': | * '''تدوین کتاب‌های رجالی''': جعل حدیث سبب شد کتاب‌هایی در خصوص راویان، اقسام حدیث و احادیث ساختگی نوشته شود.<ref> نگاه کنید به: پاکتچی، «حدیث»، ص۲۶۰.</ref> و یکی از ادله نیاز به [[علم رجال]] را شناخت واضعان حدیث و روایات آنان شمرده‌اند.<ref>سبحانی، کلیات فی علم الرجال، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۵-۲۶.</ref> | ||
== جعل‌کنندگان حدیث== | == جعل‌کنندگان حدیث== | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
== کتاب‌شناسی== | == کتاب‌شناسی== | ||
درباره | درباره جعل حدیث آثاری نوشته شده است که بیشترشان به جمع‌آوری احادیث جعلی و معرفی جعل‌کنندگان اختصاص دارد. کتاب الموضوعات ابن‌جوزی(درگذشت ۵۹۷ق)، الئالی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعه اثر جلال الدین سیوطی(درگذشت ۹۱۱ق)، [[الاخبار الدخیلة (کتاب)|اَلْاَخْبارُ الدَّخیلَة]] شیخ محمدتقی شوشتری (درگذشت ۱۳۷۴ش)، الموضوعات فی الآثار و الأخبار [[سید هاشم معروف الحسنی]] و یکصد و پنجاه صحابه ساختگی [[سید مرتضی عسکری]] (۱۲۹۳-۱۳۸۶ش) از جمله این آثار است. | ||
همچنین آثاری هم پدیده | همچنین آثاری هم پدیده جعل حدیث را بررسی کرده‌اند که برخی از آنها عبارت‌اند از: | ||
*الوضع فی الحدیث، نوشته عمر بن حسن فلاته به‌زبان عربی است که در سال ۱۴۰۱ق برابر با ۱۳۶۰ش توسط مکتبةالغزالی در دمشق چاپ شده است.<ref>[http://saed.isu.ac.ir/site/catalogue/67175 «الوضع فی الحدیث»]</ref> | *الوضع فی الحدیث، نوشته عمر بن حسن فلاته به‌زبان عربی است که در سال ۱۴۰۱ق برابر با ۱۳۶۰ش توسط مکتبةالغزالی در دمشق چاپ شده است.<ref>[http://saed.isu.ac.ir/site/catalogue/67175 «الوضع فی الحدیث»]</ref> | ||
*درسنامه وضع حدیث، به‌زبان فارسی، اثر ناصر رفیعی محمدی است. در این کتاب مفهوم وضع حدیث ( | *درسنامه وضع حدیث، به‌زبان فارسی، اثر ناصر رفیعی محمدی است. در این کتاب مفهوم وضع حدیث (جعل حدیث) و تاریخچه آن و نیز علل و انگیزه‌ها، شیوه‌ها و پیامدهای جعل حدیث بیان شده است.<ref>نگاه کنید به رفیعی، درسنامه وضع حدیث، ۱۳۸۴ش، ص۷-۱۱.</ref> در پایان آن هم کتاب‌های مرتبط با وضع حدیث معرفی شده است.<ref>رفیعی، درسنامه وضع حدیث، ۱۳۸۴ش، ص۲۸۱-۲۹۴.</ref> | ||
== جستارهای وابسته== | == جستارهای وابسته== | ||