نماز آیات: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نماز آیات'''، از [[نمازهای واجب]] است که به هنگام رخ دادن حوادث طبیعی مانند زلزله، خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی [[واجب]] می‌شود. همچنین نماز آیات در حوادثی مانند بادهای سرخ و زرد در صورتی که موجب ترس بیشتر مردم شود نیز واجب است.  

نماز آیات دو [[رکعت]] است و هر رکعت آن پنج [[رکوع]] دارد و به دو شیوه خوانده می‌شود. در شوه نخست قبل از هر رکوع یک حمد و سوره خوانده می‌شود. در شیوه دوم سوره به پنج قسمت تقسیم می‌شود و قبل از هر رکوع یک قسمت از آن خوانده می‎شود در این صورت در هر رکعت فقط قبل از رکوع اول سوره حمد خوانده می‌شود و قبل از رکوع‌های دیگری فقط یک قسمت از پنج قسمت سوره دیگر.

نماز آیات اگر به سببی غیر از خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی باشد، هر زمان که به جای آورده شود به نیت ادا است.

نماز آیات نمازی است که به هنگام رخ دادن حوادث طبیعی‌ای مانند خورشیدگرفتگی، ماه‌گرفتگی و زمین‌لرزه<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸؛ نجفی، مجمع الرسائل (المحشَّی)، ص۴۱۰.</ref> و نیز هر رخدادی که موجب ترس بیشتر مردم شود<ref>امام خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، ج۱، ص۱۹۱.</ref> مانند بادهای زرد و سرخ واجب می‌گردد.<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸؛ نجفی، مجمع الرسائل (المحشَّی)، ص۴۱۰.</ref> آیات جمع «آیه» یا «آیت» به معنای علامت و نشانه است<ref>.فراهیدی، العین، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۴۴۱(ذیل واژه ایا).</ref>و چون این نماز به هنگام رخ دادن این آیات واجب می‌شود به این نام خوانده شده است البته در منابع فقهی از آن با عنوان صلاة الکسوف(نماز خورشیدگرفتگی) نیز یاد شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۰۰.</ref>

نماز آیات در سال دهم قمری به مسلمانان واجب شد. به گزارش منابع تاریخی هنگامی که [[ابراهیم پسر رسول خدا|ابراهیم فرزند رسول خدا(ص)]] در [[سال ۱۰ هجری قمری|سال ۱۰ قمری]] از دنیا رفت خورشیدگرفتگی رخ داد گروهی از مردم خورشیدگرفتگی را با مرگ ابراهیم مرتبط دانستند اما رسول خدا(ص) این دو را از نشانه‌های الهی دانست که به امر او رخ می‌دهد نه با مرگ یا حیات کسی.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۵۲.</ref> سپس دستور داد که هنگامی که کسوف و خسوف رخ می‌دهد نماز آیات بخوانند و خود با مسلمانان نماز آیات خواند.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۴۸۵.</ref>

==چگونگی برگزاری==

نماز آیات دو رکعت است و هر رکعت پنج رکوع دارد که دو شیوه خوانده می‌شود.<ref>علامه حلی، نهایة الاحکام، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۱.</ref>

* شیوه نخست: قبل از هر رکوع، [[سوره حمد]] و سورۀ دیگری می‌خواند، در این شیوه، در دو رکعت، ده سوره حمد و ده سوره دیگر خوانده می‌شود.<ref> حلی، نهایة الاحکام، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۱.</ref> به این صورت که پس از [[تکبیرة الاحرام]] سوره حمد و سپس سوره دیگری می‌خواند سپس به رکوع رفته و پس از رکوع دوباره سوره حمد و سوره دیگری را می‌خواند و به رکوع می‌رود و به همین ترتیب ادامه می‌دهد تا رکوع پنجم، سپس به سجده رفته و رکعت دوم را هم مانند رکعت اول به جا می‌آورد و پس از سجده، [[تشهد]] و [[سلام]] می‌دهد.<ref>علامه حلی، نهایة الاحکام، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۲.</ref>

* شیوه دوم در هر رکعت یک حمد و یک سوره دیگر خوانده می‌شود. پس از [[تکبیرة الاحرام]]  سوره حمد را یک‌‌‌بار می‌خوانده و سوره دیگر را به پنج قسمت کرده و قبل از هر رکوع یک قسمت از آن را به تنهایی(بدون سوره حمد) می‌خواند و رکعت دوم هم مانند رکعت اول است قبل از رکوع اول یک سوره حمد و یک قسمت از سوره دیگر را می‌خواند و قبل از هر کدام از چهار رکوع دیگر فقط یک قسمت از سوره را می‌خواند. در این صورت، در دو رکعت نماز دو سوره حمد و دو سوره دیگر خوانده می‌شود.<ref>علامه حلی، نهایة الاحکام، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۱-۷۲.</ref> همچنین می‌توان در یک رکعت پنج‌ مرتبه حمد و سوره‌ دیگر خواند و در رکعت دیگر یک حمد بخواند و سوره را تقسیم کند.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۳۶، م۱۵۰۹.</ref>

===مستحبات===

برخی از مستحبات نماز آیات عبارتند از:

* خواندن قنوت پیش از رکوع دوّم، چهارم، ششم، هشتم و دهم.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۳۷، م۱۵۱۲.</ref>

* چیزهایی که در نمازهای یومیه مستحب است در نماز آیات هم مستحب است اما در نماز آیات مستحب است به جای اذان و اقامه سه بار «الصلاة» گفته شود.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۳۶، م۱۵۱۰.</ref>

* گفتن [[تکبیر]] پس از هر رکوع به جز رکوع پنجم در هر رکعت.<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸.</ref>

خواندن نماز به جماعت،<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸.</ref> بلندن خواندن آن<ref>امام خیمنی، تحریرالوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، ج۱، ص۱۹۴.</ref> و خواندن سوره‌های طولانی<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸.</ref> از دیگر مستحبات آن است.

== احکام==

برخی از احکام نماز آیات عبارتند از:

=== وقت و قضا===

وقت نماز آیات کُسوف (خورشیدگرفتگی) و خُسوف (ماه‌گرفتگی) از اوّل گرفتگی قرص تا آغاز ظاهر شدن آن<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸؛ امام خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، ج۱، ص۱۹۲.</ref> و یا تا پایان ظاهرشدنش<ref> نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۰۹.</ref> است. به گفته [[صاحب جواهر]]، احتیاط آن است که خواندن نماز را از زمان شروع قرص به ظاهرشدن به تأخیر نیندازد.<ref>نجفی، مجمع الرسائل (المحشَّی)، ۱۳۷۳ش، ص۴۱۱، م۱۳۰۷.</ref> در صورتی که نماز آیات در وقتش خوانده نشود، قضای آن واجب است.<ref> علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸.</ref> در خصوص خسوف و کسوف گفته شده هرگاه تمام قرص نگرفته باشد و تا بیرون رفتن قرص از آن مطّلع نشده باشد و بعد از آن بفهمد قضای آن بر او واجب نیست.<ref> نجفی، مجمع الرسائل (المحشَّی)، ۱۳۷۳ش، ص۴۱۱، م۱۳۱۰.</ref>

به گفته [[علامه حلی]]، فقیهان شیعه درباره واجب بودن [[غسل]] بر کسی که نماز آیاتی که بر اثر خورشید یا ماه‌گرفتگی واجب شده را در وقتش به جای نیاورده واجب است یا مستحب اختلاف‌نظر دارند برخی از آنان مانند [[سید مرتضی]]، [[حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی|سلار دیلمی]] و [[ابوصلاح حلبی]] آن را در صورت گرفتگی کامل و ترک عمدی [[واجب]] دانسته‌اند و برخی مانند [[شیخ مفید]]، [[عبدالعزیز حلبی|ابن براج]] و [[ابن ادریس حلی]] نیز آن را [[مستحب]] می‌دانند.<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱۶.</ref> علامه حلی نیز آن را [[مستحب]] می‌داند.<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱۷.</ref> در روایات از این غسل به غسل کُسوف یاد شده است.<ref>طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۱۵.</ref>

 

وجوب نماز آیات فوری است<ref>رساله شریفه مجمع الرسائل (المحشَّی)، ص۴۱۱. م۱۳۰۸.</ref> اما اگر نماز آیات در وقت [[نمازهای یومیه]] واجب شود نخست باید هر یک را که وقتش تنگ است خواند ولی اگر وقت هر دو تنگ باشد باید نماز یومیه را مقدّم کرد و در صورتی که وقت هر دو تنگ نباشد می‌تواند هر کدام را که بخواهد مقدّم بدارد هر چند مقدّم داشتن نماز یومیه مطابق احتیاط است.<ref>علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۹؛ نجفی، مجمع الرسائل (المحشَّی)، ۱۳۷۳ش، ص۴۱۲، م۱۳۱۲.</ref>

===سایر احکام===

* هر یک از رکوع‌های نماز آیات، [[رکن]] است، که اگر عمداً یا سهواً کم یا زیاد شود، نماز باطل است.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۲۸.</ref>

*نماز آیات فقط بر مردم منطقه‌ای‌ [[واجب]] می‌شود که حوادث طبیعی در آنجا رخ داده است.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۳۱.</ref>

*بنا به نظر برخی فقها نماز آیات از افراد [[حیض|حائض]] و [[نفاس|نَفساء]] ساقط است.<ref>طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۳۱؛ امام خمینی، نجاة العباد، ۱۴۲۲ق، ص۱۱۹.</ref> البته برخی خواندن قضای آن را پس از پاک شدن، احتیاط واجب دانسته‌اند.<ref>بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۳۴-۱۰۳۵، م۱۵۰۶.</ref>

*خورشیدگرفتگی و ماه گرفتگی در صورتی موجب واجب شدن نماز آیات می‌شود که با چشم دیده می‌شود، امّا اگر آن قدر کم باشد که فقط با وسایل علمی دیده می‌شود یا بسیار زودگذر است، نماز آیات واجب نیست.<ref>امام خمینی، نجاة العباد، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۰۹</ref>

*پس‌لرزه‌هایی که پس از زلزلۀ اصلی رخ می‌دهند، اگر زلزله مستقل محسوب شوند سبب واجب شدن نماز آیات می‌شوند.<ref>خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۱۴، م۷۱۴.</ref> همچنین است لرزش خفیف زمین در صورتی که احساس شود.<ref>خامنه‌ای، اجوبة الاستفتائات، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۱۴، م۷۱۵.</ref>

*اگر نماز آیات برای اسباب مختلف واجب شده باشد بنا بر [[احتیاط واجب]]، باید موقع نیت، معین کند نماز آیاتی را که می‌خواند برای کدام سبب است.<ref> بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۰۲۸-۱۰۲۷، م۱۴۹۳.</ref>