شکیات: تفاوت میان نسخه‌ها

شکیات (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۷ ژوئن ۲۰۱۶، ساعت ۱۲:۳۰

۲٬۲۰۷ بایت حذف‌شده ، ‏۲۷ ژوئن ۲۰۱۶

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Mkhaghanif

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۴٬۳۰۵

ویرایش

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 {{مقاله توصیفی فقهی}}
 '''شَکّیات''' احکام و وظایف نمازگزار هنگام شک در جزئیات، شرایط، صحت و یا اصل نمازی که خوانده است. به گفته فقیهان دانستن احکام شکیات برای برخی واجب است. از نظر فقیهان شیعه برخی از شک‌هایی که در حال نماز ایجاد می‌شود اهمیتی ندارند و نباید به آن‌ها اعتنا کرد ولی برای برخی دیگر از شک‌ها وظایفی برای نمازگزار بیان شده است. از نظر فقه شیعه شک [[کثیر الشک|کسی که زیاد شک می‌کند]] و یا دچار وسواس شده است هیچ اهمیتی ندارد.
-== تعریف شک==
+== شک و وظیفه نمازگزار بعد از شک==
 منظور از شک، برابر بودن دو طرف احتمال (پنجاه، پنجاه) است؛ از این رو، شامل ظن (گمان) نمی‏شود؛ چه اینکه ظن در عدد رکعات در حکم علم است. در این حکم بنابر مشهور، تفاوتی میان دو رکعت نخست و دو رکعت آخر نیست؛ <ref>بحرانی، الحدائق الناضرة ۹/ ۲۰۶؛ نجفی، جواهر الکلام ۱۲/ ۳۶۲ ـ ۳۶۵  </ref>
 لیکن برخی در دو رکعت نخست، بلکه در همه نمازهای واجب دو رکعتی و سه رکعتی، ظن را همچون شک دانسته‌اند. <ref>بحرانی، الحدائق الناضرة ۹/ ۲۰۷ ـ ۲۰۹  </ref>
 در اعتبار ظن، تفاوتی میان رکعات و افعال نماز نیست؛ از این رو، ظن به انجام دادن یا ندادن رکوع، به منزله علم به آن است و حکم علم بر آن جاری می‏شود. بنابر این، چنانچه ظن به انجام ندادن آن داشته باشد، باید پیش از دخول در رکن دیگر آن را به جا آورد و در صورت دخول در رکن دیگر، قبل از تدارک آن، نماز باطل است. <ref>ذکری الشیعة ۴/ ۵۴؛ مسالک الأفهام ۱/ ۲۹۵؛ مدارک الأحکام ۴/ ۲۶۳ ـ ۲۶۴؛ بحرانی، الحدائق الناضرة ۹/ ۲۰۶؛ نجفی، جواهر الکلام ۱۲/ ۳۶۹ ـ ۳۷۰ </ref>
+===وجوب فراگیری شکیات===
+بنابر قول به حرمت قطع عمدی نماز ـ چنان که نظر مشهور است ـ فراگیری مسائل مربوط به شک و سهو در نماز در حدی که غالباً محل ابتلا می‏باشد، واجب عقلی است؛ <ref>بحرانی، الحدائق الناضرة ۹/ ۱۰۱ و ۲۴۴؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعة (الإجتهاد و التقلید) / ۲۱۳ ـ ۲۱۴</ref> لیکن اگر نمازگزار مطمئن است که دچار شک و سهو نمی‏شود یا در فرض عدم اطمینان، دچار شک و سهو نشود و یا در صورت ابتلا، بر حسب اتفاق به وظیفه‏اش عمل کند، نمازش صحیح است، هرچند عالم به حکم آن نباشد. <ref>یزدی، العروة الوثقی ۱ / ۲۹؛ حکیم، مستمسک العروة ۱ / ۵۸ ـ ۵۹؛ التنقیح (الإجتهاد و التقلید) / ۳۰۰ ـ ۳۰۲</ref>
+=== تأمل در شک===
+تروّی و تأمل هنگام شک: آیا عمل به حکم شک، همچون بطلان در شکهای باطل و بنا گذاشتن بر اکثر یا اقل در شکهای صحیح، به صرف پیدایی شک، جایز است یا آنکه واجب است نمازگزار قبل از عمل به مقتضای شک، در اطراف شک خود تأمل و اندیشه (تروّی) نماید تا به یکی از دو طرف، ظن یا یقین پیدا کند و یا شکش مستقر گردد؟ مسئله محل اختلاف است. بنابر قول دوم، حدّ تروی در اطراف شک چقدر است؛ آیا مطلقا؛ اعم از شکهای صحیح و باطل تا حصول رجحان یافتن یکی از دو طرف یا استقرار شک می‏باشد یا در شکهای باطل تا محو صورت نماز با یأس از حصول علم یا ظن، لازم است تأمل کند؟ مسئله محل اختلاف می‏‌باشد <ref>یزدی، العروة الوثقی ۳/۲۴۹؛ حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۴۷۰ ـ ۴۷۳؛ خوئی، مستند العروة (الصلاة) ۶ / ۲۰۳ ـ ۲۰۵ </ref>
-وجوب فراگیری شکیات: بنابر قول به حرمت قطع عمدی نماز ـ چنان که نظر مشهور است ـ فراگیری مسائل مربوط به شک و سهو در نماز در حدی که غالباً محل ابتلا می‏باشد، واجب عقلی است؛ <ref>بحرانی، الحدائق الناضرة ۹/ ۱۰۱ و ۲۴۴؛ فاضل لنکرانی، تفصیل الشریعة (الإجتهاد و التقلید) / ۲۱۳ ـ ۲۱۴</ref> لیکن اگر نمازگزار مطمئن است که دچار شک و سهو نمی‏شود یا در فرض عدم اطمینان، دچار شک و سهو نشود و یا در صورت ابتلا، بر حسب اتفاق به وظیفه‏اش عمل کند، نمازش صحیح است، هرچند عالم به حکم آن نباشد. <ref>یزدی، العروة الوثقی ۱ / ۲۹؛ حکیم، مستمسک العروة ۱ / ۵۸ ـ ۵۹؛ التنقیح (الإجتهاد و التقلید) / ۳۰۰ ـ ۳۰۲</ref>
+=== قطع نماز  هنگام شک===
+در جواز قطع نماز و اعاده آن هنگام بروز شک صحیح، اختلاف است. بنابر قول به عدم جواز، عمل به احکام شک بر نماز گزار واجب خواهد بود.
+هرگاه نماز گزار در اثنای نماز، قبل از انجام دادن کاری که موجب بطلان نماز می‏گردد، نماز را قطع کند و آن را دوباره بخواند، آیا نماز دوم باطل است و در نتیجه اکتفا به آن جایز نیست یا نه؟ مسئله اختلافی است؛ چنان که اگر پس از اتمام نماز و قبل از خواندن نماز احتیاط، نماز را اعاده کند، در صحّت نماز اعاده شده و اکتفا به آن، اختلاف می‏باشد؛ هرچند قبل از اعاده، کاری که موجب بطلان نماز می‏شود، انجام داده باشد. <ref>یزدی، العروة الوثقی ۳/۲۶۴ ـ ۲۶۵؛ حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۴۹۱ ـ ۴۹۳؛ خوئی، مستند العروة (الصلاة) ۶/ ۲۴۹ </ref>
 ==اقسام شک==
 شک در نماز یا در اصل خواندن آن است، یا در شرایط یا در اجزا و افعال و یا در عدد رکعت‌های آن.
@@ خط ۲۲: / خط ۲۷: @@
 اگر شک در صحّت عملِ انجام گرفته پدید آید نه در خود عمل، با دخول در عمل بعدی بدان اعتنا نمی‏کند و در صورت عدم دخول، در اینکه باید به شک خود اعتنا کند و آن عمل را به جا آورد یا نه، اختلاف است. <ref>یزدی، العروة الوثقی ۳/۲۳۷ ـ ۲۳۸</ref>
-== شک در تعداد رکعات==
+== شک‌های باطل‌کنده نماز ==
-شک در عدد رکعتها به دو نوع باطل و صحیح تقسیم می‏‌شود.
+برخی از شک‌ها در تعداد رکعات نماز موجب بطلان نماز می‏گردند . این نوع شکها عبارتند از:
-=== شک‌های باطل===
-شکهایی که موجب بطلان نماز می‏گردند. این نوع شکها عبارتند از:
 #به قول مشهور، شک در عدد رکعتهای نماز واجب دو رکعتی، همچون نماز صبح، نماز مسافر، نماز آیات  و نماز عید در فرض وجوب آن. بر قول به بطلان ادعای اجماع نیز شده است. بنا گذاشتن بر اقل در شک در نماز دو رکعتی، از بعضی قدما نقل شده است. <ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام ۴/ ۲۴۴؛ جواهرالکلام ۱۲/ ۳۰۳؛ یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۲۴۲ </ref>
 # شک درنماز سه رکعتی (نمازمغرب) بنابر قول مشهور که بر آن ادعای اجماع نیز شده است. جواز بنابر اقل در این نوع شک نیز از برخی قدما نقل شده است. <ref>موسوی عاملی، مدارک الأحکام ۴ / ۲۴۴؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۱۲، ص ۳۱۰  </ref>
@@ خط ۳۶: / خط ۳۹: @@
 مراد از بطلان نماز با عروض شکهای یاد شده، عدم جواز اتمام نماز با آنها است، نه اینکه به صرف پیدایی این شکها نماز باطل گردد. بنابر این، چنانچه شک عارض شده پس از تأمل و اندیشه برطرف گردد، و نماز گزار نماز را بدون شک به اتمام برساند، نمازش صحیح است. <ref>خوئی، مستند العروة (الصلاة) ۶/ ۱۴۵ </ref>
-=== شک‌های صحیح ===
+== شک‌های صحیح ==
-شکهای صحیح که هنگام پیدایی آنها وظیفه‌‏ای خاص برعهده نمازگزار نهاده شده به دو نوع منصوص (تصریح شده در روایات) و غیر منصوص تقسیم می‏شوند.
+شک در رکعات نماز گاه جزو شکهای صحیح است که هنگام پیدایش آنها وظیفه‌‏ای خاص برعهده نمازگزار نهاده شده است. به دو نوع منصوص (تصریح شده در روایات) و غیر منصوص تقسیم می‏شوند.
 ۴ـ۲ـ۱. شکهای صحیح منصوص عبارتند از:
@@ خط ۵۲: / خط ۵۵: @@
 ج. شک بین پنج و شش در حال قیام که به شک بین چهار و پنج بازگشت و به مقتضای آن عمل می‏کند. برخی، چنین شکی را موجب بطلان نماز دانسته‌اند. <ref>جواهرالکلام ۱۲/۳۵۹؛ یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۲۴۶ ـ ۲۴۷ </ref>
-== تأمل در شک==
-تروّی و تأمل هنگام شک: آیا عمل به حکم شک، همچون بطلان در شکهای باطل و بنا گذاشتن بر اکثر یا اقل در شکهای صحیح، به صرف پیدایی شک، جایز است یا آنکه واجب است نمازگزار قبل از عمل به مقتضای شک، در اطراف شک خود تأمل و اندیشه (تروّی) نماید تا به یکی از دو طرف، ظن یا یقین پیدا کند و یا شکش مستقر گردد؟ مسئله محل اختلاف است. بنابر قول دوم، حدّ تروی در اطراف شک چقدر است؛ آیا مطلقا؛ اعم از شکهای صحیح و باطل تا حصول رجحان یافتن یکی از دو طرف یا استقرار شک می‏باشد یا در شکهای باطل تا محو صورت نماز با یأس از حصول علم یا ظن، لازم است تأمل کند؟ مسئله محل اختلاف می‏‌باشد <ref>یزدی، العروة الوثقی ۳/۲۴۹؛ حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۴۷۰ ـ ۴۷۳؛ خوئی، مستند العروة (الصلاة) ۶ / ۲۰۳ ـ ۲۰۵ </ref>
-قطع نماز در شکهای صحیح: در جواز قطع نماز و اعاده آن هنگام بروز شک صحیح، اختلاف است. بنابر قول به عدم جواز، عمل به احکام شک بر نماز گزار واجب خواهد بود.
-هرگاه نماز گزار در اثنای نماز، قبل از انجام دادن کاری که موجب بطلان نماز می‏گردد، نماز را قطع کند و آن را دوباره بخواند، آیا نماز دوم باطل است و در نتیجه اکتفا به آن جایز نیست یا نه؟ مسئله اختلافی است؛ چنان که اگر پس از اتمام نماز و قبل از خواندن نماز احتیاط، نماز را اعاده کند، در صحّت نماز اعاده شده و اکتفا به آن، اختلاف می‏باشد؛ هرچند قبل از اعاده، کاری که موجب بطلان نماز می‏شود، انجام داده باشد. <ref>یزدی، العروة الوثقی ۳/۲۶۴ ـ ۲۶۵؛ حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۴۹۱ ـ ۴۹۳؛ خوئی، مستند العروة (الصلاة) ۶/ ۲۴۹ </ref>
 ==شک‌های غیر قابل اعتنا==
@@ خط ۶۶: / خط ۶۳: @@
 # شک [[کثیر الشک]]؛ یعنی کسی که در نماز بسیار شک می‏کند، هرچند به حدّ وسواس نرسد؛ خواه در عدد رکعتها باشد یا در افعال و یا در شرایط آن. مراد از عدم اعتنا به شک در کثیر الشک این است که بنا را بر وقوع مشکوک می‏گذارد، مگر آنکه چنین بنایی موجب بطلان نماز گردد که در این صورت بنا را بر عدم وقوع آن می‏گذارد. بنابر این، اگر کثیر الشک بین رکعت سوم و چهارم شک کند، بنا را بر اکثر می‏گذارد و اگر بین چهار و پنج شک کند، بنا را بر اقل می‏گذارد و اگر شک کند رکوع را به جا آورده یا نه، بنا را بر به جا آوردن آن می‏گذارد.
 اگر نماز گزار تنها در فعلی خاص ـ مثلا بین یک و دو ـ کثیر الشک باشد، در صورتی که در غیر آن فعل ـ مثلا بین دو و سه ـ شکی برایش پدید آید، آیا حکم کثیر الشک در این فعل نیز جاری می‏شود یا نه، اختلاف است. بنابر قول دوم، باید به شکش اعتنا و به مقتضای آن عمل کند. <ref>نجفی، جواهر الکلام ۱۲/ ۴۱۶ ـ ۴۱۸؛ یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص ۳۰۶ ـ ۳۰۷؛ حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۵۶۴ ـ ۵۶۷  </ref>
-ملاک در کثیر الشک: ملاک در کثیر الشک بودن چیست و به چه کسی کثیر الشک می‏گویند؟ معروف این است که برای تشخیص کثرت شک باید به عرف رجوع کرد. بنابر این، آن تعداد شک که از نظر عرف کثرت به شمار می‏رود، تحقق بخش کثرت شک خواهد بود. <ref>خوئی، مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص ۱۷ </ref> برخی گفته‌‏اند: کثرت شک با شک در سه نماز پی در پی یا سه بار شک در یک نماز محقق می‏شود. <ref>حلی، کتاب السرائر، ج۱، ص۲۴۸؛ یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۳۰۸</ref>  برخی، دیگر گفته‌‏اند: ملاک در کثرت این است که برای فرد حالتی پدید آید که نتواند سه نماز پی در پی را بدون شک بخواند. بنابر این، چنانچه سه نماز پی در پی بدون شک بخواند از عنوان کثیر الشک خارج می‏شود. <ref>یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۳۰۸ </ref> البته به قول جمعی از فقها، صدق عنوان کثیر الشک منوط به این است که منشأ شک، عوارض پریشان کننده حواس آدمی، همچون ترس و خشم و ناراحتی نباشد؛ <ref>یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۳۰۸؛ حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۵۶۸؛ خوئی، مستند العروة (الصلاة)، ج۷، ص۱۹</ref>  لیکن بعضی کثرت شک را حالتی استثنایی و خارج از وضع طبیعی انسان دانسته و میان اسباب پیدایی آن تفاوتی قائل نشده‌‏اند. <ref>گلپایگانی، هدایة العباد ۱/  ۱۹۰</ref>
-کسی که شک دارد آیا حالت کثرت شک بر او عارض شده یا نه، بنا را بر عدم آن می‏گذارد؛ اما اگر کثیر الشک، شک در زوال حالت خود پیدا کند، باید بنا را بر بقای آن بگذارد. <ref>یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۳۰۸ </ref>
 # شک بَدْوی که با تأمل و اندیشه، جای خود را به یقین یا ظن معتبر و یا شکی دیگر می‏دهد.
 # شک هر یک از امام و مأموم با یقین یا ظن دیگری. بنابر این، اگر امام جماعت در شمار رکعتهای نماز شک کند ـ که مثلا سه رکعت خوانده یا چهار رکعت ـ چنانچه مأموم یقین یا گمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و آن را به امام بفهماند، امام به شک خود اعتنا نمی‏کند و نماز را تمام می‏کند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست و نیز اگر امام یقین یا گمان دارد که چند رکعت خوانده و مأموم در شمار رکعتهای نماز شک دارد، باید به شک خود اعتنا نکند. <ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۲، ص ۴۰۴؛ یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۳۱۰ </ref>
 در اینکه حکم یاد شده به شک در عدد رکعتهای نماز اختصاص دارد یا شامل شک در افعال نیز می‏شود، اختلاف است. <ref>حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۵۷۳</ref> بنابر قول مشهور در بنا گذاشتن بر حفظ دیگری، حصول ظن برای شک کننده شرط نیست؛ از این رو، وی به دیگری رجوع می‏کند، حتی اگر پس از رجوع نیز شکش باقی بماند. <ref>حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۵۷۴</ref>
 در اینکه حکم رجوع به حفظ دیگری اختصاص به صورت شک دارد یا صورت ظن را نیز دربر می‏گیرد در فرضی که دیگری یقین داشته باشد، اختلاف است. بنابر قول نخست، فرد دارای ظن به یک طرف، به مقتضای ظن خود عمل می‌‏کند و نمی‏تواند به حفظ دیگری رجوع نماید. <ref>حکیم، مستمسک العروة، ج۷، ص۵۷۴ ـ ۵۷۵؛ یزدی، العروة الوثقی، ج۳، ص۳۱۲ ـ ۳۱۵</ref>
-# شک در نوافل: شک کننده در نماز مستحب می‏تواند بنا را بر اقل و یا اکثر بگذارد؛ هرچند بنا گذاشتن بر اقل افضل است. در صورت بنا گذاشتن بر اکثر، نماز احتیاط وسجده سهو به‏ جا آورده‏ نمی‏‌شود. <ref>نجفی، جواهرالکلام۱۲ /۴۲۳ـ ۴۲۵</ref>
+# شک در [[نوافل]]: شک کننده در نماز مستحب می‏تواند بنا را بر اقل و یا اکثر بگذارد؛ هرچند بنا گذاشتن بر اقل افضل است. در صورت بنا گذاشتن بر اکثر، نماز احتیاط و سجده سهو به‏ جا آورده‏ نمی‏‌شود. <ref>نجفی، جواهرالکلام۱۲ /۴۲۳ـ ۴۲۵</ref>
 در صورت شک در افعال، آیا حکم نماز واجب در آن جاری می‏شود؟ مسئله اختلافی است. بنابر قول به جریان، قبل از تجاوز از محل، جزء مشکوک به جا آورده می‏شود، برخلاف قول به عدم جریان که نیازی به آن نیست. <ref>نجفی، جواهرالکلام، ج۱۲، ص۴۲۸ ـ ۴۲۹.</ref>
 ==پانویس==