آیه خمس: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه خمس (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۹ آوریل ۲۰۱۸، ساعت ۰۸:۴۶

۷٬۲۷۹ بایت حذف‌شده ، ‏۹ آوریل ۲۰۱۸

اصلاح مطالب ازجمله حذف برخی مطالب اضافی

دیداریویکی‌متن

کاربر ناشناس

imported>Hasaninasab

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''آیه خُمس''' چهل و یکمین [[آیه]] [[سوره انفال]] که پرداخت [[خمس|خُمس]] را [[واجب]] کرده است. برداشت [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]] از واژه «غنیمت» که در آیه آمده (أنما غنمتم) متفاوت است. [[فقیه]]ان شیعه بر اساس [[روایات]] [[ائمه اهل بیت]](ع)، بر آن‌اند که این واژه هر گونه درآمد، سود و منفعتی را شامل می‌شود. بر اساس این آیه، خمس شش سهم می‌شود که طبق [[فتوا]]ی مشهور فقیهان شیعه، در دو دستهٔ [[سهم امام]] و [[سهم سادات]] قرار می‌گیرد. سهم خدا و [[پیامبر اسلام|رسول]] و [[ذوی القربی]] به [[پیامبر اکرم]](ص) و پس از وی به [[امام|امام معصوم]](ع) تعلق می‌گیرد.
+'''آیه خُمس''' چهل و یکمین [[آیه]] [[سوره انفال]] که پرداخت [[خمس|خُمس]] را [[واجب]] کرده و مصادیق شش‌گانه‌ای برای آن بیان نموده است. براساس این آیه و برخی روایات [[فقیه|فقیهان]] شیعه قائل‌اند خمس هر گونه درآمد، سود و منفعتی می‌شود. بر اساس این آیه، خمس شش سهم می‌شود که طبق [[فتوا]]ی مشهور فقیهان شیعه، در دو دستهٔ [[سهم امام]] و [[سهم سادات]] قرار می‌گیرد. سهم خدا و [[پیامبر اسلام|رسول]] و [[ذوی القربی]] به [[پیامبر اکرم]](ص) و پس از وی به [[امام|امام معصوم]](ع) تعلق می‌گیرد.
 ==متن آیه خمس==
 {{حدیث|{{قلم رنگ۱|سبز|وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شیءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتَامَی وَ الْمَسَاکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِن کنتُمْ ءَامَنتُم بِاللَّهِ وَ مَا أَنزَلْنَا عَلی عَبْدِنَا یوْمَ الْفُرْقَانِ یوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ وَ اللَّهُ عَلی کلّ شیءٍ قَدِیر}}|ترجمه= بدانید هر گونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (باایمان و بیایمان) [روز جنگ بدر] نازل کردیم، ایمان آورده اید. و خداوند بر هر چیزی تواناست}}
-==تفسیر==
+==شأن نزول==
-تعدادی از [[مسلمانان]] بعد از [[جنگ بدر]] بر سر تقسیم [[غنیمت|غنائم جنگی]] مشاجره کردند و خداوند برای ریشه کن کردن اختلاف، غنائم را دربست در اختیار [[پیامبر(ص)]] گذاشت تا طبق صلاحدید خویش آن را میان جنگ جویان تقسیم کند. پیامبر(ص) نیز غنایم را به طور مساوی بین آنان تقسیم کرد.
+پس از [[غزوه بدر]] تعدادی از [[مسلمانان]] بر سر تقسیم [[غنیمت|غنائم جنگی]] مشاجره کردند و خداوند برای ریشه‌کن کردن اختلاف، غنائم را دربست در اختیار [[پیامبر(ص)]] گذاشت تا طبق صلاحدید خویش آن را میان جنگ‌جویان تقسیم کند. پیامبر(ص) نیز غنایم را به طور مساوی بین آنان تقسیم کرد. این آیه نازل شد و بیان داشت که یک پنجم غنایم برای [[خدا]]، پیامبر(ص)، [[ذوی القربی|ذی القربی]]، یتیمان، مسکینان و واماندگان در راه خدا است.
-در آغاز میفرماید: بدانید هر گونه غنیمتی نصیب شما میشود یک پنجم آن، از آن [[خدا]] و پیامبر(ص) و [[ذوی القربی|ذی القربی]] (نزدیکان پیامبر) و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه خدا میباشد {{حدیث|'''وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ'''}}.
-برای تاکید بیشتر می‌افزاید: که اگر شما به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جنگ بدر؛ روز جدایی حق از باطل، روزی که دو گروه مؤمن و کافر در مقابل هم قرار گرفتند، نازل کردیم ایمان آورده اید باید به این دستور عمل کنید و در برابر آن تسلیم باشید {{حدیث|'''إِنْ کنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یوْمَ الْفُرْقانِ یوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ'''}}.
-با اینکه روی سخن در این [[آیه]] به مؤمنان و مجاهدان است، ولی با این حال میگوید: ''اگر ایمان به خدا و پیامبر آورده اید''، بیان گر آنست که نه تنها ادعای ایمان نشانه ایمان نیست بلکه شرکت در میدان جهاد نیز ممکن است نشانه ایمان کامل نباشد و این عمل به خاطر اهداف دیگری انجام گیرد، مؤمن کامل کسی است که در برابر همه دستورات مخصوصا دستورات مالی تسلیم باشد و تبعیضی در میان برنامه‌های الهی قائل نگردد.
-در پایان آیه، قدرت نامحدود الهی را یاد آور می‌شود و میگوید: خدا بر همه چیز توانا است {{حدیث|'''وَ اللَّهُ عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ'''}}.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج ۷، ص۱۷۲.</ref>
 ==واژگان مهم==
-===غنیمت===
+* غنیمت: واژه «غنم» و «غنیمت» به معنای رسیدن به درآمد از راه تجارت و یا صنعت و یا جنگ است، با توجه به فضای نزول [[آیه]] شریفه در این جا مقصود غنیمت جنگی است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۸۹.</ref>
-واژه «غنم» و «غنیمت» به معنای رسیدن به در آمد از راه تجارت و یا صنعت و یا جنگ است، با توجه به فضای نزول [[آیه]] شریفه در این جا مقصود غنیمت جنگی است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۸۹.</ref>
+* ذی القربی؛ یعنی خویشان و نزدیکان شخص، لیکن به دلیل وجود روایات فراوانی که در کتاب‌های معتبر حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است، منظور از [[ذوی القربی|ذی القربی]] در این [[آیه]] تنها [[امامان]] اهل بیت(ع) هستند.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۹، کتاب الخمس؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۲۱-۲۱۸.</ref>
-راغب اصفهانی میگوید: «غَنَم» به دو فتحه- معنایش روشن و شناخته شده است، اما «غُنم» - به ضمه حرف اول و سکون حرف دوم- به معنای رسیدن و دست یافتن به فائده است، سپس در هر درآمدی که از راه جنگ و از ناحیه دشمنان و غیر آنان به دست آید به کار رفته است و آیه شریفه فوق نیز به همین معنا است.<ref>راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۱۵.</ref>
+* در [[آیه]] شریفه منظور از یتیمان، مسکینان و واماندگان در راه، تنها ایتام، مساکین و [[ابن سبیل|ابناء سبیل]] از [[بنی‌هاشم]] و [[سادات]] می‌باشند. گرچه ظاهر آیه مطلق است و قیدی در آن دیده نمی‌شود، اما به واسطه روایات زیادی که در تفسیر آیه وجود دارد، خمس به بنی‌هاشم اختصاص پیدا می‌کند.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۹، کتاب الخمس؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۲۱- ۲۱۸.</ref>
-کاربرد این معنای وسیع از «غُنم» در روایات پرشماری آمده است، به عنوان نمونه امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج البلاغه می‌فرماید:
+==گسترش محدوده خمس به تمام غنایم==
-* خطبه ۷۶: اِغتَنِم المهَلَ: فرصتها و مهلتها را غنیمت شمارید.
+عالمان شیعه با تکیه بر [[روایات]] وارده از [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت]](ع) بر این باور‌اند که مقصود از غنیمت در این آیه {{یادداشت|همان گونه که لغت‌شناسان گفته‌اند. راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۱۵؛ابن منظور، لسان العرب، ۱۳۶۳ش، ج۱۲، ص۴۴۵.}} هر چیزی است که غنیمت شمرده شود؛ هرچند غنیمتِ از کفار در جنگ نباشد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۹۱.</ref>
-* خطبه ۱۲۰: مَن اَخَذَها لَحِقَ وَ غَنِمَ: کسی که به آئین خدا عمل کند به سر منزل مقصود می‌رسد و بهره می‌برد.
-* نامه ۴۱: وَ اغتَنِم مَن استَقرَضَکَ فی حالِ غِناکَ: هر کس در حال بی‌نیازیت از تو قرضی بخواهد غنیمت شمار.
-* نامه ۵۳ [[عهدنامه مالک اشتر]]: وَ لا تَکونَنَّ عَلَیهِم سَبُعاً ضارِیاً تَغتَنِمُ اَکلَهُم: در برابر مردم همچون حیوان درنده‌ای مباش که خوردن آنها را غنیمت و در آمدی برای خود فرض کنی.
-* کلمات قصار۳۳۱: ِانَّ اللَّهَ جَعَلَ الطّاعَةَ غَنیمَةَ الاَکیاس: خداوند اطاعت را غنیمت و بهره هوشمندان قرار داده است.
-===ذی القربی===
+[[امین الاسلام طبرسی|طبرسی]] صاحب [[مجمع البیان]] با استدلال به [[آیه]] می‌گوید: علمای شیعه معتقدند خمس در هر گونه فایده‌ای که برای انسان فراهم می‌گردد [[واجب]] است؛ اعم از اینکه از طریق کسب و تجارت باشد یا از طریق گنج و معدن، و یا آنکه با غواصی از دریا خارج کنند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۶۸.</ref>
-ذی القربی؛ یعنی خویشان و نزدیکان شخص، لیکن به دلیل وجود روایات فراوانی که در کتاب‌های معتبر حدیثی شیعه و اهل سنت آمده است، منظور از [[ذوی القربی|ذی القربی]] در این [[آیه]] تنها [[امامان]] اهل بیت(ع) هستند.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۹، کتاب الخمس؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۲۱-۲۱۸.</ref>
-===یتیم===
+بنابراین از نظر علمای شیعه، غنیمت معنی وسیعی دارد و هر گونه درآمد و سود و منفعتی را شامل می‌شود؛ زیرا معنی لغوی این لفظ عمومیت دارد و دلیل روشنی بر تخصیص آن در دست نیست و صرف قرارگرفتن آیه در سیاق آیات [[جهاد]]، نمی‌تواند مانع عمومیت آیه گردد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۸۱.</ref>
-«یتیم» به معنای انسانی است که در خردسالی‌اش پدرش مرده باشد، و می‌گویند که در همه انواع حیوانات یتیم آن حیوانی است که مادر خود را از دست داده باشد، تنها انسان است که یتیم بودنش از ناحیه پدر است.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۸۹؛ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۲۴.</ref>
-===مسکین===
-مسکین مبالغه در سکون است که عبارت است از کسی که به نهایت سکون رسد و از حد آن تجاوز کند. ازاین رو مسکین به کسی گفته می‌شود که توانایی و تمکن مالی او ناچیز و محدود باشد به طوری که به دلیل بیماری، یا پیری، یا ضعف بدنی و یا مالی از تلاش در جهت توسعه معیشت خویش ناتوان و عاجز باشد.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۰۰.</ref>
-در [[آیه]] شریفه منظور از یتیمان، مسکینان و واماندگان در راه، تنها ایتام، مساکین و [[ابن سبیل|ابناء سبیل]] از [[بنی هاشم]] و [[سادات]] می‌باشند، هر چند که ظاهر آیه مطلق است و قیدی در آن دیده نمی‌شود اما به واسطه روایات زیادی که در تفسیر آیه از [[ائمه]] [[اهل بیت]](ع) وارد شده است به بنی هاشم اختصاص پیدا می‌کند.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۹، کتاب الخمس؛ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۲۱- ۲۱۸.</ref> همان گونه که بسیاری از احکام در متن قرآن به طور مطلق آمده ولی شرائط و قیود آن بوسیله [[سنت]] بیان شده است و این منحصر به آیه مورد بحث نیست.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص ۱۷۵.</ref>
 ==مصارف خمس==
 بر اساس [[آیه]] شریفه، خمس به شش سهم تقسیم می‌شود که طبق فتوای مشهور فقهای شیعه در دو دستۀ ۳ تایی قرار می‌گیرد:
 # [[سهم امام]]: بر مبنای فقهای شیعه سهم خدا و [[رسول اکرم(ص)|رسول]] و [[ذوی القربی]] به پیامبر اکرم(ص) و پس از وی به [[امام|امام معصوم]] تعلق دارد.
 # [[سهم سادات]]: سهم سادات فقیر از [[بنی هاشم]]؛ یعنی یتیمان، مساکین و در راه ماندگان.<ref>علامۀ حلی، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۲۵.</ref>
-==دیدگاه مفسران==
-===دیدگاه مفسران شیعه===
-موضوع مهم و بحث انگیز در [[آیه]]، لفظ غنیمت است، اینکه غنیمت آیا فقط شامل غنائم جنگی می‌شود یا هر گونه درآمدی را در بر می‌گیرد؟
-مفسران شیعه با تکیه بر [[روایات]] وارده از [[اهل البیت علیهم السلام|اهلبیت]](ع) بر این باور‌اند که مقصود از غنیمت در این آیه -همان گونه که لغت شناسان گفته‌اند-<ref>راغب اصفهانی، مفردات فی الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ص۶۱۵؛ابن منظور، لسان العرب، ۱۳۶۳ش، ج۱۲، ص۴۴۵.</ref> هر چیزی است که غنیمت شمرده شود، هرچند غنیمت جنگیِ مأخوذ از کفار نباشد. هرچند مورد نزول آیه، غنیمت جنگی است، به کلی‌بودن مفهوم آیه آسیبی نمی‌رساند.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۹۱.</ref>
-[[امین الاسلام طبرسی|طبرسی]] صاحب [[مجمع البیان]] با استدلال به [[آیه]] می‌گوید: علمای شیعه معتقدند خمس در هر گونه فایده‌ای که برای انسان فراهم می‌گردد [[واجب]] است اعم از اینکه از طریق کسب و تجارت باشد یا از طریق گنج و معدن، و یا آنکه با غواصی از دریا خارج کنند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۴۶۸.</ref>
-بنا بر این از نظر علمای شیعه، غنیمت معنی وسیعی دارد و هر گونه درآمد و سود و منفعتی را شامل می‌شود؛ زیرا معنی لغوی این لفظ عمومیت دارد و دلیل روشنی بر تخصیص آن در دست نیست و صرف قرارگرفتن آیه در سیاق آیات [[جهاد]]، نمی‌تواند مانع عمومیت آیه گردد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۸۱.</ref>
-===دیدگاه مفسران اهل‌سنت===
-مفسران اهل‌سنت معتقدند غنیمت در اصل معنای وسیعی دارد که شامل غنائم جنگی و غیرجنگی می‌شود؛ به طور کلی هر چیزی را که انسان بدون مشقت فراوان، بدان دست یابد غنیمت گویند.
-قرطبی می‌گوید: غنیمت در لغت چیزی است که فرد یا جماعتی با کوشش به دست میآورند. وی با ادعای اجماع علمای اهل سنت در این خصوص، بر آنست که مراد از غنیمت در [[آیه]]، اموالی است که با قهر و غلبه در جنگ به مردم میرسد، البته این قید در معنای لغوی وجود ندارد بلکه عرف شرع، این واژه را قید زده است.<ref>قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۸، ص۱.</ref> دیگر مفسران معروف اهل سنت مانند آلوسی و فخر رازی نیز همین نظر را دارند.<ref>آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۰۰؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۵، ص۴۸۴.</ref> بنا براین از نظر اهل سنت خمس تنها به غنایم جنگی تعلق می‌گیرد.
 ==پانویس==
-{{پانویس|30em}}
+{{پانویس2}}
 ==منابع==